به گزارش خبرنگار ایمنا، علم شهرسازی جدید فرصتی برای ایجاد تعامل بین ساکنان شهرها باقی نگذاشته است، زیرا شبکه‌ای عظیم از ارتباطات در محیط‌های شهری شکل گرفته که مبنای آنها عمدتاً رفع نیازهای اقتصادی بوده و در این رهگذر، مناسبات اجتماعی بر مبنای روابط انسانی و تعاملات فرهنگی مورد غفلت واقع شده است. در این میان، پاتوق‌ها هرچند فضاهای محدودی از شهر را به خود اختصاص می‌دهد، اما جزو فضاهایی است که در بین شلوغی و ازدحام شهرها، فرصتی هر چند کوتاه برای مکث و ایجاد روابط اجتماعی است فراهم می‌کند.
پاتوق محل اجتماع آزادانه افراد، جهت گفت و گو، بازی، کسب اطلاعات یا استراحت است. در گذشته پاتوق‌ها نقش پررنگ‌تری در زندگی اجتماعی شهری داشتند، اما به مرور زمان و جایگزین شدن ساختمان سازی‌های نوین و سبک زندگی غربی در میان شهروندان کم کم این پاتوق‌های قدیمی و پر خاطره جای خود را به پارکینگ‌های عمومی و خیابان‌های پر تردد داد. برای آشنایی بیشتر با نقش و کارکرد پاتوق‌ها در زندگی شهری با حمیدرضا نیلی کارشناس ارشد شهرسازی گفت و گویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
پاتوق‌های شهری چیست؟
شهر محل زندگی شهروندان است و هر شهروند نیز به واسطه نیاز فطری و ذاتی خود نیاز به تعامل اجتماعی دارد؛ وجود این نیاز فطری سبب می‌شود تا شهروندان نقشه و مدیریت دقیق در بستری شهری و محیطی برای تعامل اجتماعی خود ایجاد کنند، پس می‌توانیم بگوییم یکی از وظایف مهم مدیریت شهری در حال حاضر ایجاد و ساخت مکان‌ها، ایستگاه‌ها و فضاهایی برای شهروندان ساکن در محیط شهری است تا هر شهروند با شهروندان دیگر تعامل برقرار کند دور هم جمع شوند و نیازهای اجتماعی و جمعی خود را رفع کنند. مهم‌ترین ویژگی پاتوق‌های شهری تجمع پذیری است، یعنی انسان‌ها و شهروندان گریزان از تنهایی و برای وارد شدن به جمع و تعامل اجتماعی باید در یک فضا یا مکانی بروند که اجتماع آنها را بپذیرد و این پاتوق‌ها امکان و فضایی را ایجاد می‌کند تا ارتباط و تعامل با همشهری و همسایه‌ها ایجاد شود.
پاتوق‌های شهری چگونه شکل می‌گیرد؟
هر شهر باید به گونه‌ای برنامه ریزی و ساخته شود که شهروندان و ساکنان آن بتوانند در مکان‌ها و فضاهای عمومی و پاتوق گونه به دور از هیاهوی شهری و تردد اتومبیل‌ها برای چند ساعتی با خود و محیط اجتماعی خود تعامل ایجاد کنند. در شرایطی که مکانیزه شدن زندگی شهری و استفاده از اتومبیل‌ها رو به افزایش و هیاهوی شهرنشینی فرصتی برای آرامش شهروندان باقی نگذاشته است، نهضت‌های پیاده‌راه سازی برای ایجاد فضاهای عمومی ایجاد شده که در اثر آن برخی از فضاهای شهری، معابر، خیابان‌ها و میدان‌های شهری از ماشین‌آلات و تردد اتومبیل خالی شده است.
پاتوق‌ها چه تأثیراتی بر رفتار شهروندان دارد؟
شهروندان هنگامی که وارد هر کدام از پاتوق‌های شهری می‌شوند دیگر به خود اجازه هر نوع رفتار و ناهنجاری را نمی‌دهند، همچنین خود محیط و آن فضا نیز باید بستری را ایجاد کند تا نیاز شهروندانی را که وارد آن فضا می‌شوند از لحاظ اجتماعی، آرامش و تعامل با دیگر شهروندان تأمین کند. شهرسازان باید بستر شهری را به گونه‌ای فراهم کنند تا هر شهروند بسته به مقیاس شهری که در آنجا سکونت دارد بتواند از چنین فضاها و پاتوق‌هایی به راحتی و در زمان کمتر استفاده کند. برای مثال شهروندانی که در حومه شهر ساکن شهرهایی مانند سمنان، زنجان و قزوین هستند همیشه دسترسی آزاد و راحت به پاتوق‌های تاریخی که یکی از مکان‌های اجتماعی و پاتوق‌های شهری محسوب می‌شود ندارد، پس بستر شهری باید متناسب با سکونت هر دسته از شهروندان در هر کجای شهر باشد. باید با تدبیر و رعایت سلسله مراتب و برنامه‌ریزی دقیق پاتوق‌های شهری متناسب با مقیاس آنچه شهروندان ساکن در بافت میانی شهر به آن دسترسی دارند برای سایرین هم ایجاد شود.
پاتوق‌های شهری در قدیم به چه شکلی بوده است؟
برای مثال در معماری و شهرسازی تاریخی شهرهایی مانند سمنان و قزوین عنصری به نام سازه‌های هشتی شکل بوده است که خانواده‌ها و همسایگان که دور تا دور آن محیط سکونت داشتند. در آن بستر هشت ضلعی بزرگ با دالان‌های بلند و سقف‌های مرتفع، در کویر سایه اندازی زیادی را برای ساکنان و کسانی که در آنجا رفت و آمد داشتند ایجاد می‌کرد. این فضای هشت ضلعی عملاً پاتوقی را برای زنان و مردان به وجود می‌آورد تا در اوقات راحت، برای ارتباط گیری با همسایگان و همچنین تفریح کودکان خود استفاده کنند. امروزه نیز باید به شیوه‌ای زندگی کنیم و بستری را فراهم آوریم که وارد اجتماعی شویم و بسیاری از آموزش‌های صحیح شهروندی را در همین بسترها برای کودکان و نوجوانان انجام دهیم. در واقع مدیریت شهری باید با استفاده از روش‌هایی مانند نیازسنجی از کودک نوپا تا نوجوان و جوانان مردها و زنان خانه دار و شاغل، افراد سالمند و کم توان با در نظر گرفتن تمامی ابعاد اجتماعی اقتصادی و حتی فرهنگی و محیط جغرافیایی یا نیازهایی که افراد در جمع‌های مختلف دارند یا تضادهای دینی و سلیقه‌ای ساکنان هر محله بتواند نیاز هرکدامشان را بررسی کند و طبق همان نیازها، محیط و بستر مناسبی را برای مردم هر محله فراهم آورد.
بهترین مکان برای ایجاد پاتوق‌های شهری کجاست؟
بهترین پاتوق‌ها از هر لحاظ، پاتوق‌ها و محیط‌هایی است که تمامی اقشار جامعه با هر نظر و عقیده و سلیقه‌ای در هر زمان بتوانند از آنها استفاده کنند. این بسترها باید شهروندی را که از نظر مالی در سطح پایینی قرار دارد با آن شهروندی که از نظر مالی متمکن است و یا آنان که اختلافات طبقاتی و فرهنگی بسیار دارند را در یک جا و در کنار هم جمع کند و بتواند ارتباط و تعامل اجتماعی را برای همه شهروندان فراهم سازد. به طور کل هر پاتوق قرار است آشتی جمعی و انسجام اجتماعی بین تمامی افراد با همه تضاد و اشتراک برقرار کند تا بتوانند خود را همسایه و هم محله‌ای بدانند. باید با استفاده از بسترها و پاتوق‌های محله‌ای و ایجاد تعامل و ارتباط، جان دوباره به اصطلاح "همسایه" بخشید. هرکس تمایل دارد تا از این نوع بسترها و پاتوق‌ها استفاده و نیاز اجتماعی خود را تأمین کند، اما اگر این بستر برای تمامی افراد ایجاد نشود، در واقع شهر و شهرسازی نیازهای فطری را سرکوب کرده است؛ اما اگر بستر شهر به گونه‌ای باشد تا این نیاز برای همه شهروندان رفع شود، این امر باعث رشد و پیشرفت شهرها می‌شود.
پاتوق‌های موجود در بافت تاریخی چه نقشی در زندگی شهروندان دارد؟
فضاها و پاتوق‌های تاریخی فرهنگ ساز است و هرچه در آموزه‌های شهری و زندگی خود داریم اصولاً تجارب و آموزش‌هایی است که تاریخ این بافت‌ها به ما داده است، پس مجموعه بافت‌های پهنه تاریخی باید در اولویت و شناسایی قرار گیرند و به طور ویژه به آنها رسیدگی شود. در طول چند سال اخیر به دلیل سوءمدیریت و همکاری نکردن همه شهروندان جمعیت برخی شهرها به طور چشمگیری افزایش پیدا کرده و وضعیت پاتوق‌های تاریخی نابسامان شد؛ همچنین دیگر کمتر خبری از ساخت پاتوق و بسترهای جمعی منتشر می‌شود. برای از بین بردن این مشکل باید ظرفیت جمعیت پذیری شهرهای بزرگ را کنترل کنیم و بیشتر از ظرفیت شهر، ساختمان سازی نشود تا بتوانیم بسترهای تاریخی را حفظ و بسترهای نو و متناسب شهری را احداث کنیم؛ این کار با شناسایی هویت افراد هر محله از نظر اجتماعی فرهنگی و شناخت موقعیت زیست محیطی و خورده اقلیمی محلات انجام پذیر است. پس از طی این فرایند برای هر محله‌ای متناسب با نیاز و شرایط ساکنان آن و همچنین با مشارکت ویژه هم محله‌ای‌ها پاتوق‌های محله‌ای احداث کنیم.
نظر شما