به گزارش خبرنگار ایمنا، مصرف بی رویه و برداشت بیش از حد منابع آب بدون رعایت تعادل بخشی آبخوان‌ها در نیم قرن اخیر دشت‌های اصفهان را درگیر فرونشست کرده است.
فرونشست زمین پدیده‌ای است که بر اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد که در نتیجه آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به صورت ناگهانی فرو می‌نشیند.
به اعتقاد کارشناسان این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل خیزی مناطق تأثیر می‌گذارد.
در نتیجه سوءمدیریت چهار دهه گذشته در زمینه مدیریت منابع آبی و پیامدهای ناگوار آن به‌ویژه حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز، برداشت‌های بی رویه و توسعه ناپایدار کشاورزی امروزه بسیاری از آبخوان‌ها و منابع آب زیرزمینی کشور خالی شده است.
بنابر آمارها استان اصفهان حدود ۴۲ هزار و ۳۴۹ حلقه چاه مجاز دارد که سالانه ۳.۵ میلیارد متر مکعب آب برداشت می‌کنند و ۱۷ هزار و ۶۱۲ حلقه چاه غیرمجاز دارد که در حال حاضر حدود ۹ هزار ۸۲۳ حلقه چاه فعال است و بقیه آنها آبی ندارند.
این استان از چهل سال گذشته تاکنون ۱۲ میلیارد متر مکعب کسری مخازن آب زیرزمینی داشته است و از ۲۷ دشت ممنوعه آن ۱۰ دشت از نظر پدیده فرونشست در وضعیت بحرانی قرار دارد.
به گفته مسعود میرمحمد صادقی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، برخی از دشت‌های ممنوعه این استان سالانه حدود یک متر کاهش سطح آبخوان دارد و افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های اصفهان-برخوار، رهنان، مهیار، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه- سجزی، دامنه، خوراسگان و ناحیه مرکزی به نشست زمین منجر شده است برای مثال دشت مهیار در چهل سال اخیر ۴۷ متر و دشت دامنه ۴۰ متر افت سطح آب زیرزمینی و نزدیک به سه تا چهار متر فرونشست داشته است یا در خوراسگان، شهرضا، فلاورجان و قهدریجان سالانه بین هشت تا ۱۳ سانتی متر فرونشست زمین رخ می‌دهد.
به گفته کارشناسان بیشترین کسری مخازن آب و فرونشست زمین در استان اصفهان در امتداد رودخانه زاینده رود و باغات است و با تداوم این روند فرونشست تا ۱۵ سال آینده همه استان اصفهان را در بر خواهد گرفت.
با وجود اینکه تاکنون مطالعات و آمار دقیقی از میزان فرونشست در کلانشهر اصفهان به ویژه مرکز و بافت تاریخی آن ارائه نشده است اما برخی کارشناسان حوزه آب معتقدند احتمال فرونشست در محدوده مرکز و جنوب شهر اصفهان به دلیل بافت رسوبات دانه درشت و جریان فصلی و گاه به گاه رودخانه زاینده رود کم است.
در حالی که ناپایداری جریان رودخانه در سال‌های اخیر سبب شکنندگی منابع آبخوان‌های شهر اصفهان شده است و این امر می‌تواند برای بافت تاریخی و میراث فرهنگی این شهر آسیب زا باشد.
در این پیوند مسعود برهانی عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: آثار فرونشست بسیار مهم است زیرا در یک منطقه خارج از شهر ممکن است بین ۷۰-۸۰ سانتی متر نشست زمین رخ دهد که تبعات خاص خود را دارد از جمله فشردگی و پُر شدن آبخوان‌ها و غیرقابل استفاده شدن آن است اما این پدیده در مناطق شهری بر تأسیسات و صنعت آسیب زا است به ویژه در منطقه مرکزی شهر اصفهان که آثار تاریخی وجود دارد فردنشست پنج سانتی متری خطرناک است.
وی می‌افزاید: میزان، ابعاد و محل فرونشست مهم است از این رو در مناطق مرکزی شهر اصفهان فرونشست در مقایسه با شرق آن کمتر است اما به دلیل بافت تاریخی میدان نقش جهان، پل‌های تاریخی و آثار تاریخی هر سانتی متر فرونشست می‌تواند خطرناک باشد.
بیشتر بخوانید:
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه تاکنون بنابراین تاکنون مطالعات خاصی در این زمینه انجام نشده است، ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر سمن‌های زیست محیطی و علاقه مندان به شهرداری اصفهان پیشنهاد دادند که مطالعات فرونشست در مرکز و بافت تاریخی این شهر انجام شود.
مدیریت روان آب‌های شهری مورد توجه قرار گیرد
برهانی با بیان اینکه آبخوان‌های شهر اصفهان به شدت تحت تأثیر جریان رودخانه زاینده رود است، می‌گوید: جاری بودن رودخانه زاینده رود به تغذیه آبخوان‌ها، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی و فرونشست می‌شود از این رو جریان همیشگی رودخانه زاینده رود در اصفهان ضرورتی حیاتی برای این شهر است.
وی مدیریت روان آب‌های سطحی شهر اصفهان را برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش فرونشست مؤثر می‌داند و می‌گوید: شهرداری اصفهان مطالعاتی در این باره انجام داده است که باید با دقت بیشتری تکمیل شود از این رو مطالعات درباره اثر جریان رودخانه زاینده رود و مدیریت روان آب‌های سطحی اصفهان باید به عنوان راهکاری برای جبران کاهش سطح آبخوان‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه مطالعات و پایش وضعیت هر دو آبخوان شهر باید در فواصل منظم انجام شود، می‌افزاید: برداشت آب زیرزمینی از چاه‌ها در همه مناطق شهر اصفهان به ویژه مرکز آن ضروری است و سازمان آبفا و شهرداری با همکاری سمن‌ها باید بر این روند نظارت داشته باشند.
برهانی خاطر نشان می‌کند: اثر فرونشست زمین تاکنون در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی اصفهان بررسی شده اما تأثیر این پدیده بر بافت تاریخی این شهر به عنوان مهمترین میراث ارزشمند کشور و جهان نیز باید مورد توجه قرار گیرد که به جاری بودن زاینده رود بستگی دارد.
تأثیر استمرار جریان زاینده رود و تأمین حقابه گاوخونی بر کاهش فرونشست
همچنین منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه یک سوم از مساحت این استان بیابانی و کویری است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: متوسط بارندگی سالانه در این استان ۱۲۰ تا ۱۲۵ میلی متر است که یک سوم بارش کشور و یک هشتم جهان برآورد می‌شود و این اقلیم شرایط خشکی و خشکسالی را در این استان فراهم کرده است.
وی خشکسالی‌های متعدد، افزایش جمعیت و برداشت آب و بار گذاری‌ها بیش از حد را علت کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی می‌داند و می‌افزاید: با وجود اینکه برداشت آب زیرزمینی باید به گونه‌ای باشد که منابع آب قابل جبران باشد اما در سال‌های اخیر به دلیل وجود خشکسالی استفاده از ظرفیت آب‌های زیرزمینی افزایش یافته است؛ کمبود بارش و خشکی رودخانه زاینده رود نیز از عوامل مؤثر در افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی بوده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه استمرار جریان رودخانه زاینده رود و تأمین حقابه تالاب گاوخونی بر کاهش پدیده فرونشست می‌تواند بسیار مؤثر باشد، می‌گوید: یکی از اقدامات مؤثر برای جلوگیری از فرونشست اجرای طرح‌های آبخیزداری است از این رو تشکیل کارگروه ویژه در زمینه کنترل و پیشگیری از فرونشست زمین، اجرای طرح‌های تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی و تغییر الگوی کشت از جمله اقدامات برای جلوگیری از تشدید فرونشست در استان اصفهان است.
وی می‌افزاید: از سال ۹۴ تاکنون بیش از ۶ هزار چاه غیر مجاز مسلوب‌المنفعه شده است و یکصد هزار هکتار از اراضی کشاورزی و باغی استان اصفهان به سیستم نوین آبیاری مجهز است زیرا در راستای طرح سازگاری با کم آبی توسعه گلخانه‌ها و مصرف بهینه آب بسیار اهمیت دارد.
نظر شما