به گزارش خبرنگار ایمنا، دیوارنگاری شهری را می‌توان مهم‌ترین هنرعمومی نامید که در هر گوشه از شهر چشم‌ها را به خود خیره کرده و تاثیر بسزایی در روحیه شهروندان دارد. دیوارنگاری نقش و نماهای شهر را تعیین می‌کند، این هنر می‌تواند با نقش بستن بر دیواری مردم خیابانی را آرام و گاها می‌تواند مشکلات بصری بیافریند.
دیوارنگاری را به تصویر کردن نقش‌ها، اشکال، حرف‌ها، نشانه‌ها، نمادها، الگوها و کلمه‌ها بر دیوارها یا هر مکان عمومی که بتوان از آن به عنوان مکانی برای نوشتن، نقاشی، کنده‌کاری و خط‌کشی کردن استفاده کرد، تعریف کرده اند. دیوار نگاشته‌ها، هرگونه علامت‌گذاری به حساب می‌آید که می‌تواند در شکل‌های نوشتن ساده حرف‌ها تا نقاشی‌های استادانه ظاهر شود. دیوار نوشته‌ها از دوران باستان به عنوان مثال عهد امپراطوری‌های روم، چین و ایران وجود داشته است.
این هنر خیابانی عمری چندین هزار ساله دارد و پیشینه آن از آثار غار لاسکو تا دیوار برلین گسترده است. در سال‌های اخیر علیرغم غالب بودن نقاشی و استفاده از قلمو در دیوارنگاری، مصالح دیگری چون کاشی و حتی ترکیب نور هم به عنوان مصالح آن شناخته می‌شوند. این عناصر بصری یکی از مهم‌ترین بخش‌های فضای زندگی انسان از درون غارها تا شهرهای پیشرفته را تشکیل داده است.
دیوارنگاری اولین هنر و رسانه بشر
محمدرضا عمادی، استاد گروه نقاشی دانشگاه هنر اصفهان در نشست "تحلیل فرآیند طراحی تا اجرای دیوارنگارهای شهری" که در دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه هنر اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: بسیاری از دیوارنگارهایی که مشاهده می‌شود در فرآیند تحلیل دچار مشکل است و آثاری که توانسته باشند مراحل تحلیل تا اجرا را پشت سر بگذارند بسیار کم هستند.
وی با اشاره به تاریخ دیوارنگاری، ادامه داد: دیوارنگاری اولین هنر و رسانه در مجموع هنرها است که بشر از ابتدا سعی کرده از آن بهره ببرد. این هنر با فضا، محیط و لایه‌های اجتماعی تناسب دارد و به عنوان یک رسانه به خوبی توانسته با جامعه انسانی ارتباط برقرار کند.
عضو هیات علمی دانشگاه هنر افزود: انسان‌های اولیه در هزاران سال پیش، از این هنر استفاده کردند و وسواس زیادی در آن به خرج دادند به گونه‌ای که می‌توان گفت هنرمندان این آثار را خلق کرده‌اند نه انسان‌های معمولی. دیوارنگاری یک کار گروهی بوده وانسان‌های اولیه به دلیل نیازی که داشتند این طراحی‌ها را انجام می‌دادند. نیاز به شکار و موفقیت در بقا در کنار وجه زیبایی شناسانه که لذت کار را نشان می‌دهد، حساسیت بالایی در دیوارنگارها ایجاد کرده است.
عمادی درباره نقش دیوارنگاری در دوره‌های تاریخی تاکید کرد: دیوارنگاری جایگاه مهم و مشخصی در فضاهای مهمی چون عبادتگاه‌ها دارد. سقف که در وجوه معماری کم‌رنگ‌تر است، با دیوارنگاری به بخش مهمی از تزیینات تبدیل شده است. هنرمند با دیوارنگاری بُعد جدیدی را به فضا می‌بخشد که مخاطب عام نیز با سازه و فضا ارتباط برقرار کند. دیوارنگاری برای مسائل فرهنگی و سیاسی عنصری شده تا کاخ‌ها و کلیساها را مزین کند.
دیوارنگاری در ایران معاصر
همانطور که می‌دانیم فلات ایران یکی از سکونت‌گاه‌های انسان اولیه بوده و در بخش‌های مختلفی از ایران کنونی و ایران بزرگ آثاری از زیست انسان در چندین هزاران سال پیش یافت شده است. در کنار غار لاسکو، غارهایی در منطقه لرستان وجود دارند که مزین به آثاری چند هزارساله است و در واقع علاقه بشر به دیوار نگاری را نشان می‌دهد. همچنین در سال‌های معاصر خصوصا در زمان انقلاب نیز دیوارنگاری‌های آماتور و پیشرفته به وضوح در خیابان‌ها دیده می‌شد.
این استاد دانشگاه با تفکیک تاریخی دیوارنگاری معاصر در ایران، گفت: در دوره انقلاب آثاری از این واقعه و شخصیت‌های مختلف بر روی دیوارهای شهری کار شد، اما دیگر اثری از آن نیست. برخی از آثار فرمی خارجی دارد و بسیار با کیفیت هستند اما دیگر از آن‌ها نیست و حسرت بزرگ ما خرابی آن‌ها است. متاسفانه در انقلاب اسلامی هنر دیوارنگاری برخلاف انقلاب مکزیک وجود نداشت.
وی درباره دیوارنگاری ایران در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ اظهار کرد: برخی آثار با فرم‌هایی نزدیک به پوستر در این زمان به وجود آمد که هیچ یک از آن‌ها نتوانست ارتباط لازم را برقرار کند و در نهایت رنگی روی آن‌ها پاشیده شد و از بین رفتند. این آثار بعضا با رنگ‌های صنعتی کم کیفیت کار شده که از نظر فنی و زیبایی شناختی نیز کیفیت لازم را نداشتند.
عمادی با بیان اینکه پس از اینکه پذیرش کارشناسی ارشد دیوارنگاری وارد دانشگاه‌ها شد فضا تحت تاثیر قرار گرفت و کمی آثار با کیفیت اجرا شد، خاطرنشان کرد: مصالح در این دوره با کیفیت‌تر شد و با استفاده از کاشی سعی شد آثار پایدارتری خلق شود.
وی افزود: در سال‌های اخیر نیز سعی شد تا دیوارنگاری‌ها با فضای معماری ارتباط بیشتری برقرار کند و شلوغی فضا تحلیل رود. البته این کار بعضا شکست خورد و به جای تلطیف فضا، دیوارنگارها فصا را شلوغ‌تر کرده‌اند.
دیوارنگاری گیاهی، نسخه‌ای برای کلانشهرها
دیوارنگاری انواع و اقسام مختلفی دارد و در دنیای امروزی با خلاقیت هنرمند فرم‌های تازه پیدا کرده است. در کلان‌شهرهای ایران گاها نیز این خلاقیت با نور و کاشی دیده شده، اما این پروژه‌ها موفق نبودند.
این استاد دانشگاه با اشاره به گونه‌های مختلف دیوارنگاری، توضیح داد: امروزه از مصالح مختلف در دیوارنگاری استفاده می‌کنند که یکی از آن‌ها گل و گیاه است. این مدل ضمن تلطیف فضا زیبایی بصری بسیار خوبی به وجود می‌آورد. کلان‌شهرهای ایران باید این گونه‌های جدید به خصوص دیوارنگاری گیاهی را دریابد و از آن استفاده کنند. این مدل از دیوارنگاری در کلان‌شهرهای ایران که دچار آلودگی هوا هستند بسیار کاربردی است.
وی به هنر گرافیتی نیز اشاره‌ای کرد و توضیح داد: گرافیتی سعی دارد تا به مسایل اجتماعی بپردازد. همچنین برخی دیوارنگارها نیز با استفاده از کالبد فضا زیبایی بصری را خلق کند. حتی سمن‌ها نیز برای انتقال پیام‌های اجتماعی و محیط زیستی خود از دیوارنگارها استفاده می‌کنند.
تناسب عامل مهم در موفقیت دیوارنگاری
چه دیوارنگاری موفق است، آیا دیوارنگاری را می‌توان به هر فردی سپرد؟ پاسخ این سوالات را با گشتی در شهر و تماشا برخی دیوارنگاری‌هایی که به جای آرام سازی فضای شهر و بدون انطباق با معماری، خود عامل شلوغ شدن خیابان و مخدوش سازی منظر شدند، می‌توان یافت.
عمادی با اشاره به بحث‌های فنی و علمی در دیوارنگاری، گفت: سه واژه اصلی "مکان"، "فضا" و "اقلیم" در دیوارنگاری وجود دارد که تناسب بین این سه عامل موفقیت را حاصل می‌کند. ارتباط این سه اصل با یکدیگر بسیار مهم است ضمن اینکه کالبد طبیعی و مصنوعی شهر که منظر شهری را ایجاد می‌کند اهمیت زیادی دارد. تناسب بین سه واژه ذکر شده است که منظر شهری را ایجاد می‌کند. کسی که قصد کار در دیوارنگاری شهری دارد باید کلیت فضا و مکان را به خوبی ببیند و درک کند.
وی تاکید کرد: دیوارنگاری باید با پیشینه مکان و فضا ارتباط برقرار کند. تعامل سه واژه اقلیم، فضا و مکان باید در بستر و پیشینه تاریخی برقرار شود. مخاطب شناسی نیز دیگر عامل مهم در دیوارنگاری است، به عنوان مثال در نزدیکی بیمارستان نباید دیوارنگارهای جنگی ایجاد کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان مراحل فرآیند جمع آوری، طراحی تا اجرا در دیوارنگاری را اینگونه دسته بندی و تصریح کرد: جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل اطلاعات، طراحی بر مبنای اطلاعات، ارائه طرح نهایی و اجرای نهایی این پنج مرحله هستند. هرکدام از دیوارنگارها در یکی یا بیشتر از این مراحل دچار مشکلی هستند. بیشترین مشکل در تحلیل و طراحی بر مبنای اطلاعات وجود دارد. اجرا نیز مرحله مهمی است و اگر حتی تمام مراحل درست طی شود و در اجرا دچار مشکلی به وجود آید باید طرح را متوقف کرد. با این حال مهم‌ترین مرحله در دیوارنگاری جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آن‌ها است.
وی با اشاره به عواملی که موجب زیبایی در دیوارنگاری می‌شود، اظهار کرد: تناسب عناصر بصری از جمله شکل، سطح و حجم اشیا و رنگ در یک اثر، در صورتی که دارای وحدت و هماهنگی با معماری، محیط و مخاطب باشد ایجاد زیبایی و جذابیت می‌کند.
کاربردهای دیوارنگاری شهری
فضای مرده شهری را به خوبی می‌توان با یک دیوار نگاری به جاذبه‌ای جذاب تبدیل کرد. در اصفهان و دیگر کلان‌شهر این اصل را می‌توان در گوشه گوشه خیابان‌ها دید، به عنوان مثال ورودی خیابان عباس آباد اصفهان که نقشی از عیسی بهادری است را در ذهن تداعی و آن را با فضای متشنج خیابان ظهیرالاسلام در مسجد سید مقایسه کنید.
عمادی درباره کاربردهای دیوارنگاری، خاطرنشان کرد: خوانایی بخش مکان و فضای شهری، ترمیم بخشی و بازسازی مکان و فضای شهری، زیباسازی و تلطیف فضای شهری، تداوم بخشی و پیوستاری فضا و مکان شهری، تناسب بخشی بین قابلیت‌های تکنیکی و مواد و مصالح با مکان و فضای شهری، همسان سازی مواد و مصالح با محیط، مکان و فضای شهری از ویژگی‌های دیوارنگاری خوب هستند.
با این تفاسیر یک دیوارنگاری خوب می‌تواند معماری و فضای نامطلوب را به یک بخش قابل تحمل در شهر تبدیل کند. دیوارهایی که خط افق را کور کردند و یا زیرگذرهای تاریکی شهروندان را از فضای شهری دور می‌کنند، می‌توانند با یک نقش و نگار زیبا روحیه شهروندان را تقویت کنند. البته نمونه‌های ناموفق دیوارنگاری‌های سورئالی که به جای کمک به فضا، منظر را نابود کردند نیز کم نیستند و هر دیوارنگاری باید از راه علمی خود عبور کند.
نظر شما