به گزارش ایمنا، بافت‌های فرسوده نوعی ناهنجاری در ساختار مناطق شهری محسوب می‌شود و جابجایی جمعیت و جایگزین شدن جمعیت مهاجر در این بافت‌ها، گسترش ناهنجاری‌های مختلف و مشکلات فرهنگی را به همراه دارد.
بی‌توجهی چندین ساله به بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری و افزایش دامنه فرسودگی آنها به گونه‌ای است که با وقوع یک زلزله هر چند متوسط، وقوع فاجعه دور از انتظار نیست.
بافت‌های فرسوده اگر چه به خودی خود به عنوان یک معضل شهری مطرح می‌شود، اما در حقیقت پتانسیل بالقوه‌ای است که می‌تواند با شناسایی، برنامه‌ریزی و اجرای دقیق طرح‌های مناسب به یک فرصت خوب تبدیل شود.
کارشناسان شهرسازی بر این باور هستند که در حال حاضر و تا زمان اتخاذ سیاست‌های صحیح، عملی و مطمئن، مشکل اساسی مواجه با مسأله بافت‌های فرسوده شهری، مشکل تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در ابعاد کلان و خرد است و موارد مربوط به طراحی شهری و معماری و چگونگی سامان دادن به فضای شهری در بافت فرسوده در اولویت بعدی قرار دارد.
با توجه به اهمیت لزوم ساماندهی بافت‌های ناکارآمد شهری و اتخاذ تدابیر مدیریت شهری در این باره، گفت و گویی را با «سید احمد حسینی‌نیا» معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
بودجه‌ریزی و تامین مالی در برنامه‌ریزی برای بافت‌های ناکارآمد چگونه انجام شده است؟
منابع مالی به عنوان مهمترین رکن تحقق برنامه ریزی بشمار می‌آید در طول سالیان گذشته موضوع مهم بافت‌های ناکارآمد در تدوین بودجه سالانه و نظارت بر هزینه کرد شهرداری‌ها در این مناطق مغفول مانده تا آنجا که می‌توان بودجه تخصیص یافته در مناطق را بسیار کم‌اثر در بافت فرسوده دانست.
لازم است مدیریت شهری در پی راهکارهای جدید با اتکا به ابزارهای مالی در بازآفرینی شهری باشد، از این‌رو ضرورت دارد به منظور بازآفرینی شهری به دنبال منابع مالی دیگر نیز باشیم.
در خصوص منابع تامین مالی بازآفرینی شهری می‌توان به پنج منبع اصلی اشاره کرد؛ استفاده از منابع دولتی نخستین مدل از مدل‌های تامین مالی در بافت‌های فرسوده است. دومین مدل تامین مالی در این بخش استفاده از منابع تحت مالکیت دولت و به خصوص وزارت راه و شهرسازی است. سومین منبع از منابع مالی استفاده از ظرفیت بخش خصوصی است که در این زمینه نیاز به شکل‌دهی نهادهای توسعه‌گر است در واقع تفاوت توسعه‌گر (DEVELOPER) با مجری در آن است که توسعه‌گر در انجام پروژه‌ها، نیز مجری و هم سرمایه‌گذار است.
استفاده از بانک‌ها را می توان چهارمین ابزار مالی در تامین مالی بازآفرینی برشمرد؛ پنجمین ابزار از مجموعه ابزارهای مالی پیگیری استفاده از صندوق‌های خیریه و نیکوکاری برای کمک به تامین مالی هزینه‌های مربوط به بهسازی و احیای بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی است.
با توجه به کمبود سرانه‌ها و کاربری‌های خدماتی، نحوه توزیع و تخصیص منابع بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟
یکی از مهمترین دغدغه‌های برنامه‌ریزان و مدیران شهری، نحوه توزیع و تخصیص منابع و خدمات شهری به‌صورت عادلانه در سطح مناطق مختلف شهر برحسب نیازهای جامعه شهری است؛ هم اکنون در کشورهای در حال توسعه، موضوع برنامه‌ریزی برای کاربری اراضی به یک معضل بسیار پیچیده تبدیل شده که معمول ابعاد فراتری از برنامه‌ریزی را می‌طلبد.
در این کشورها مسائلی مثل "کمبود و گرانی زمین شهری" و "مبارزه برای تأمین مسکن" معمولاً به صورت بحران سیاسی و اجتماعی ظاهر می‌شود. اهمیت تحقق عدالت اجتماعی در فرآیند برنامه ریزی شهری تا آنجاست که برخی هدف اصلی برنامه ریزی را "عدالت فضایی" می‌دانند.
بافت‌های ناکارآمد شهری، بافت‌هایی هستند که از روند توسعه شهری عقب مانده و نوسازی آنها خارج از توان نیروهای بازار و ساکنان این بافت‌ها است؛ از این رو ضرورت دارد که مدیریت دولتی و شهری در رفع معضلات این بافت‌ها و تامین حداقل‌های سکونتی این بافت‌ها اقدام کنند.
چه رویکردهایی برای برنامه‌ریزی در بافت‌های ناکارآمد وجود دارد؟
از سال‌های ۱۹۵۰ به بعد دوران تسلط پارادایم برنامه‌ریزی از"بالا به پایین" چهارچوب فکری و اجرایی اغلب دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و آموزش و مدیریتی را شکل می‌دهد، اما بتدریج رویکرد توسعه محلی و اجتماعی محلی به رغم سابقه نسبتا طولانی در اواخر دهه ۱۹۸۰ در قالب توسعه محلی و به عنوان مبحثی اساسی مورد توجه قرار می‌گیرد و اهداف توسعه با توجه به نهادها و گروه‌های محلی، تامین نیازهای اساسی مردم، روابط اجتماعی و اقتصادی مناسب، توسعه درون‌زا و نظام بازار ایجاد می‌شود.
آنچه در استراتژی‌های توسعه از پایین مهم است توجه به مردم محلی و چگونگی تضادهای بخش دولتی، محلی و کنترل روابط محلی و ملی و نیروهای بالقوه درون‌زای محلی است. اساس رویکرد توسعه محله‌ای، افزایش مشارکت به معنای افزایش توانمندسازی و اعتماد به نفس مردم و نظارت آنها را به دنبال داشت. وقتی مردم محلی از توانمندی برخوردار شوند، امکان کار جمعی فراهم می‌شود.
امروزه مشارکت شهروندان به عنوان یکی از ارکان اصلی فعالیت برنامه‌ریزی و مدیریت شهری جامعه شهری در نظر گرفته می‌شود، اما با وجود همه تاکیداتی که بر آن وجود دارد، این موضوع کمتر در شهرهای ایران عملیاتی شده است. یکی از مظاهر جلب مشارکت شهروندان در نوسازی محله‌ها ایجاد دفاتر تسهیلگری است.
با این فرایند مشارکت مردم در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌توان به توسعه محله‌ای پایدار دست یافت؛ البته مشارکت عمومی مهمترین مقوله در فرایند توسعۀ محله‌ای شهرها است.
مسائل زیادی در خصوص وجود گلوگاه‌ها و دسترسی‌های ضعیف برای شهروندان وجود دارد، در این راستا چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
در واقع برنامه ریزی حمل و نقل شهری به عنوان مؤثرترین ابزار هدایت توسعه شهر و شکل دهی به محلی و ارتقای کیفیت زندگی شهری مطرح است.
ضعف دسترسی و ساختار نامناسب شبکه حمل و نقل شهری، همچنین موقعیت فضایی کاربری‌ها و تراکم ساختمانی بیش از حد در بافت قدیم شهر، نارسایی در سامانه حمل ونقل عمومی، نامنسجم بودن تردد عابران پیاده و وسایل نقلیه و وجود گره‌های زیاد ترافیکی همگی در افزایش ترافیک بافت قدیم شهر مؤثر است.
شبکه‌های دسترسی یکی از تاثیرگذارترین عوامل بر ایجاد ساختار و استخوان بندی اصلی شهرها است که در طول تاریخ در بازه زمانی خاص و به علت تغییر نیازهای ساکنان، نیازمند روزآمدی و تطابق با شرایط زمانی و مکانی خود بوده است.
در صورت ساماندهی شبکه دسترسی به عنوان شاهراه‌های حیاتی شهر بافت‌های ناکارآمد قادر به ادامه حیات خود بوده و امکان رشد و توسعه هرچه بیشتر شهر را فراهم می‌کند. بی‌شک یکی از مهمترین معضلات بافت‌های فرسوده شهری، ناکارآمدی شبکه ارتباطی است.
معابر کم عرض، درهم تنیده، غیر هندسی و ناهماهنگ با نیازهای دسترسی، افزون بر این که آمد و شد و دسترسی به بافت را برای ساکنان دشوار می‌سازد، تامین خدمات و تاسیسات شهری را نیز با دشواری روبه‌رو می‌کند.
ﺑﺎﻓﺖﻫﺎی ﻓﺮﺳﻮده ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺪون اراﺋﻪ ﻃﺮﺣﻲ از ﭘﻴﺶ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﮔﺎﻧﻴﻚ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه است؛ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه‌ای از ﺣﻴﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺗﻜﺎی ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ در ﺷﻬﺮﻫﺎی ﻗﺪﻳﻢ ﺑﺮ وﺳﺎیلی ﻏﻴﺮ از ﺧﻮدرو و ﻃﺮاحی و اﺟﺮای ﺷﺒﻜﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﻴﺎس ﭘﻴﺎده‌روی ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ.
با توجه به نقش انکار پذیر شبکه ارتباطی در باز طراحی و ساماندهی بافت‌های فرسوده شهری، بازگشایی گلوگاه‌های بافت‌های ناکارآمد در راستای تسریع عمل نوسازی و بازگرداندن حیات شهری به این بافت‌ها است و قطعاً در بودجه‌ریزی سال ۹۹ باید بر روی این مسائل تاکید شود.
نظر شما