به گزارش خبرنگار ایمنا، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بنابر اتفاقاتی که در منطقه رخ داد، سیاست خارجی ایران در قبال عربستان به‌کلی تغییر کرد و تنش‌ها بالا گرفت؛ از حمایت عربستان از رژیم صدام حسین در جنگ با ایران گرفته تا کشتار حجاج ایرانی در مکه در سال ۱۳۶۶ باعث شد تا این تنش ها رنگ و بوی دیگری پیدا کنند. امام خمینی (ره)، بنیان‌گذار انقلاب اسلامی ایران در یکی از سخنرانی‌های خود در رابطه با کشتار حجاج ایرانی فرمود: "حتی در صورتی که احتمال بخشش صدام وجود داشته باشد، هیچ‌گاه نمی‌توان خیانت عربستان سعودی به اسلام را فراموش کرد."
این رویه تا مدت‌ها ادامه پیدا کرد و سیاست خارجی ایران و عربستان هرروز پرتنش تر می‌شد؛ همزمان با ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی معادلات شروع به تغییر کرد. هاشمی رفسنجانی در دوران ریاست جمهوری خود تلاش‌های بسیاری کرد تا روابط این دو کشور بهبود یابد. شروع این اقدامات در اجلاس سران کنفرانس اسلامی که در سنگال برگزار می‌شد، رقم خورد. هاشمی رفسنجانی در مورد این اجلاس در خاطرات خود نوشته است: "آقای امیر عبدالله هم از طرف عربستان به آنجا آمده بود. من رئیس‌جمهور بودم و ایشان ولیعهد بود. طبیعتش این بود که اگر ملاقاتی می‌شود، ایشان پیش من بیاید. کشور ما بزرگ‌تر بود. وقتی بحث ملاقات شد، ایشان گفته بود که فلانی بیاید، گفتم: چه عیبی دارد؟ ما می‌رویم. دو کشور مسلمان که باهم این حرف‌ها را ندارند. این کار اولین تأثیرش را در نفس آن‌ها گذاشت که ما آن‌گونه که فکر می‌کنند، مغرور نیستیم."
دومین دیدار هاشمی رفسنجانی و امیر عبدالله مربوط به اواخر دوران ریاست‌جمهوری وی است. هاشمی به همراه هیئت همراه عازم سفر به پاکستان برای شرکت در اجلاس سران کشورهای اسلامی شد. در این سفر، با امیر عبدالله دیدار کرد و قرار شد بنا به دیدار قبلی، این بار امیر عبدالله به ملاقات هاشمی برود. هاشمی رفسنجانی دراین‌باره می‌گوید: "در اجلاس سران در پاکستان، قرارمان این شد که ایشان به اتاق ما بیاید. چون هرکدام از ما اتاقی داشتیم، در سنگال من رفته بودم و در اینجا بنا بود که او بیاید. من در مجلس نشسته بودم که دیدم یک‌دفعه آمدند و گفتند: امیر منتظر شماست. آقای ولایتی گفتند: قرارمان این بود که ایشان بیاید، الآن چه‌کار کنیم؟ گفتم: برویم، ما نباید تکبر کنیم و اصل بر حرف زدن است. بلند شدیم و به‌طرف اتاقشان رفتیم، یک‌دفعه دیدیم که ملک عبدالله و همراهانش از اتاق به بیرون برای استقبال ما آمدند و گفتند: آماده‌ایم که به اتاق شما برویم. اصلاً یک‌دفعه زیرورو شدند؛ یعنی همان حالت تواضعی که نشان دادیم، ایشان را به آنجا آورد."
اما این پایان ماجرا نبود. هاشمی رفسنجانی به دیدارهای خود با مقامات سعودی ادامه داد و ظاهراً جایگاه خاصی نزد مقامات عربستانی پیداکرده بود. پس از اتمام دوره ریاست‌جمهوری هاشمی، از وی که سمت رئیس مجلس خبرگان رهبری و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده داشت، به‌عنوان مهمان ویژه کنفرانس بین‌المللی گفتگوی اسلامی دعوت به عمل آمد.
بعد از روی روی کار آمدن دولت اصلاحات نیز این رویه ادامه پیدا کرد و روابط دوجانبه بیش از گذشته بهبود پیدا کرد. این دوران بدون چالش هم طی نشد. این بهبود روابط بعد از سال ۲۰۰۳ میلادی تداوم پیدا نکرد. در این سال با حمله آمریکا به عراق، تنش در روابط دوجانبه ایران و عربستان سعودی وارد فاز جدیدی شد.
با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد به مرور تنش‌های دوجانبه به مرحله وخیم تری وارد شد اما پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ۱۳۹۲ امید به بهبود روابط ایران و عربستان بیشتر شد. پادشاه وقت عربستان سعودی، از اولین رهبران سیاسی بود که انتخاب روحانی را به عنوان رئیس جمهور تبریک گفت. روحانی نیز این پیام را بی پاسخ نگذاشت و ابراز امیدواری کرد که ایران و عربستان با کمک یکدیگر بتوانند ثبات را به منطقه خاورمیانه بازگردانند.
اما اتفاقاتی ازجمله، فاجعه منا در سال ۱۳۹۴، هجوم به سفارت عربستان و... شرایط را به سمتی برد که روابط دیپلماتیک دو کشور نه تنها بهبود نیافت بلکه به‌طور کامل قطع شد. اکنون با سفر عمران خان به ایران، این مسئله مطرح است که آیا میانجیگری عمران خان باعث خواهد شد که روابط دیپلماتیک ایران و عربستان از سر گرفته شود؟
ایران و عربستان در دوران پهلوی روابط خوبی داشتند
صباح زنگنه، کارشناس مسائل خاورمیانه در این رابطه به خبرنگار ایمنا گفت: در دوران پهلوی اول روابط ایران و عربستان محدود و بیشتر ناظر بر مدیریت سفر حجاج ایرانی بود، اما در دوران پهلوی دوم روابط توسعه بیشتری پیدا کرد و مراودات سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی بسیاری شکل گرفت و مشکلات مرزی نیز حل شد. در خلیج‌فارس نیز مرزهای آبی تعیین شد.
وی ادامه داد: روابط هر دو کشور زیر چتر آمریکایی تنظیم و اداره می‌شد. هر دو کشور سعی می‌کردند کشور برتر در روابط با آمریکا باشند. این تلاش‌ها بیشتر از طریق خرید تسلیحات بود. در آن دوران، پهلوی دوم موفق شد تسلیحات بیشتری را خریداری و جایگاه بالاتری را در منطقه پیدا کند.
این کارشناس مسائل خاورمیانه افزود: هر دو کشور در مقابل توسعه کمونیسم ایستادگی کردند و سعی کردند بهترین خدمت را به دولت ایالات متحده ارائه کنند. به همین دلیل به طرف کشورهایی که برای آمریکا تهدید محسوب می‌شدند هجوم بردند و با آن‌ها درگیر شدند؛ مناطقی مانند شاخ آفریقا اعم از یمن، سومالی و سایر مناطق مشرف بر تنگه باب المندب از جمله این کشورها بودند.
زنگنه گفت: در این دوران تنش‌هایی نیز شکل گرفت. یکی از این تنش‌ها ماجرای اعدام زائر یزدی بود که ایران در پاسخ به این اقدام سفر حج را برای مدتی تعطیل کرد. در مورد بحرین و سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی نیز تنش‌هایی بین این دو کشور به وجود آمد اما نهایتاً توافق شد با حمایت عربستان و انگلستان موضوع بحرین به شیوه نمایشنامه‌ای خاتمه پیدا کند. عربستان پذیرفت که ایران بجای بحرین، موضوع سه جزیره را نهایی کند و حضورش در سه جزیره علنی، رسمی و نظامی باشد.
انقلاب اسلامی، موجودیت مذهبی عربستان را به خطر انداخت
وی تصریح کرد: انقلاب اسلامی به دنبال یک حرکت گسترده مردمی و با شعارهای سیاسی منجر به تغییر حاکمیت شد. از طرف دیگر تشکیل جمهوری اسلامی به معنی عدول از حاکمیت پادشاهی به حاکمیت جمهوری بود و این مسئله برای عربستان قابل قبول نبود. دولت سعودی در برابر این تحول موضع علنی نگرفت اما اقدامات مخربی را از طریق همکاری با بازماندگان رژیم طاغوت و مخالفان جمهوری اسلامی انجام داد. اسلامی بودن حکومت جدید ایران آن را به یک رقیب مهم و بزرگ در برابر حکومت مذهبی عربستان تبدیل کرده بود. عربستان سعی کرد با راه انداختن جنگ‌های طایفه‌ای و چاپ و انتشار کتب تفرقه‌افکن ایران را دچار چالش و اهل سنت را علیه کشور تحریک کند.
این کارشناس مسائل خاورمیانه تصریح کرد: حوادثی نظیر حمله صدام به کویت، سعودی‌ها را به‌شدت نگران کرد و باعث شد آن را نوعی تهدید علیه موجودیت خود تلقی کنند. به همین دلیل به سمت بهبود روابط با ایران رفت و زمینه را برای بهبود روابط حاصل کرد. عربستان اجازه داد در مناطق خاصی از مکه مراسم برائت از مشرکین به‌صورت علنی و گسترده برگزار شود. تنها کشوری که می‌توانست دفتر مستقل نمایندگی دائم نزد سازمان کنفرانس اسلامی داشته باشد، ایران بود. با سفرهای هاشمی رفسنجانی و ملاقاتی که در پاکستان صورت گرفت این روابط توسعه بیشتری پیدا کرد و منجر به سفر امبرعبدالله، ولیعهد عربستان به ایران شد.
پیش از روی کار آمدن بن سلمان نیز رویکرد عربستان نسبت به ایران خصمانه بود
زنگنه افزود: پس از این دوران، به دلیل نگرانی‌های آمریکا از بهبود روابط ایران و عربستان ایلات متحده سعی کرد با اعمال فشار، تهدید و ایجاد نگرانی در وضعیت مقامات سعودی بین این دو کشور تنش ایجاد کند. این تنش‌ها به بهانه‌های واحی در لبنان، عراق، سوریه و در کل منطقه گسترش پیدا کرد.
وی ادامه داد: قبل از روی کار آمدن محمد بن سلمان، به دلیل تغییر معادلات ژئوپلیتیک منطقه، عربستان نسبت به ایران رویکردی نظامی اتخاذ کرده بود. با سقوط صدام و نزدیک شدن عراق به جمهوری اسلامی، عربستان به دنبال تغییر موازنه قوا در منطقه بود و به همین دلیل هم با اعزام تروریست‌ها به عراق، سوریه و سایر کشورها سعی کرد این موازنه را برهم بزند.
ایران آماده گفت‌وگو برای حل تنش‌ها است
این کارشناس مسائل خاورمیانه در رابطه با سفر عمران خان به تهران، اظهار کرد: عمران خان بنا به درخواست محمد بن سلمان از ترامپ برای میانجیگری برای بهبود روابط این دو کشور به تهران سفر کرده است.
زنگنه افزود: با افزایش درآمد نفتی عربستان و حضور یک تاجر در مسند قدرت آمریکا، عربستان سعی کرد از این موقعیت استفاده کرده و دست به معامله با ترامپ بزند. خرج صدها میلیارد دلار از پول نفت مردم عربستان در همین راستا انجام شد. بن سلمان، تابعی از شرایط ترامپ و نتانیاهو است و از توانمندی مستقلی برخوردار نیست؛ اگر ترامپ در آمریکا به مشکلی برخورد کند و محاکمه شود و یا به نحوی از مسند قدرت کنار رود، سیاست‌های بن سلمان نیز تغییر خواهد کرد.
وی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران همواره به‌عنوان برادر بزرگ‌تر دستش به سمت کشورهای همسایه و مسلمان دراز کرده، حاضر است دور یک میز با مقامات عربستان بنشیند و مسائل و نگرانی‌های طرفین را حل‌وفصل کند.
نظر شما