به گزارش خبرنگار ایمنا، پس از انقلاب صنعتی و همزمان با رشد جمعیتی و اقتصادی، گونه‌ای از شهرها ایجاد شد که از نظر مقیاس و شعاع عملکرد اقتصادی و سیاسی با شهرهای قبل از خود تفاوت داشتند، این شهرهای بزرگ به واسطه جمعیت زیاد و ساختار اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی متفاوت نیازمند نظام مدیریتی خاصی بودند که با نظام مدیریت شهرهای کوچک تفاوت داشت، برخی از کلانشهرهای جهان توانستند پس از مدتی خود را با شرایط جدید تطبیق داده و با اتخاذ سیاست‌ها و به کارگیری روش‌های متناسب با شرایط مکانی و زمانی شرایط زندگی آسان و آرامش بخش را برای شهروندان خود فراهم کنند اما برخی از این شهرهای بزرگ از روند توسعه و همگام شدن با شرایط جدید باز ماندند و مشکلات و مسائل این شهرها همزمان با خود آنها بزرگ و بزرگ‌تر شد.
در این خصوص گفت و گویی با "امیر حسین شبانی"، دکترای شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد نجف آباد داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
کلانشهرها در چه دوره‌ای به وجود آمدند؟
پدیده کلان شهرها و به وجود آمدن این نوع و این مقیاس از سکونتگاه با دوره مدرنیسم مقارن است؛ از اوایل قرن بیستم در کشورهای اروپایی و کمی قبل‌تر از آن در قاره آمریکا برخی از شهرها ویژگی خاصی داشتند و مقیاس آنها به دلایل متعددی از مقیاس معمول شهرهای آن دوره فراتر رفت، این تجربه با تاخیر برای کشورهای جهان سوم به وجود آمد و در بیشتر کشورهای جهان سوم پایتخت‌ها به عنوان مرکز اصلی قدرت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به عنوان یک کلانشهر مطرح شدند.
ویژگی‌های یک کلان شهر چیست؟
کلانشهرها مجموعه‌ای از ویژگی‌ها را در خود دارند و با وجود این ویژگی‌ها یک شهر را کلانشهر می‌نامیم، کلانشهرها از نظر مقیاس جغرافیایی محدوده کاملا وسیعی را در برمی‌گیرند و این محدوده وسیع می‌تواند چندین شهر را تحت تاثیر خود قرار دهد بدین معنا که ما در مواجه با پدیده کلان شهر با یک منطقه شهری روبرو هستیم.
منطقه شهری مجموعه‌ای از چند شهر بزرگ و کوچک است که مرزهای جغرافیایی و کالبدی آنها به تدریج شروع به محو شدن می‌کند، در این صورت ما به ساختار پیوسته‌ای روبرو هستیم که به واسطه جمعیت قابل توجه و مساحت وسیع کلان شهر نامیده می‌شود.
به علاوه کلان شهرها جایگاه و خاستگاه تحولات اقتصادی عمده در سطح خود کلان شهر و سطوح ملی و بین المللی هستند؛ وجود شرکتهای چند ملیتی در کلان شهرهای بزرگ دنیا اثبات شده است و اکثر تحولات اقتصادی دنیا به واسطه وجود بازارهای بورس، شرکتهای بزرگ اقتصادی در کلان شهرها رقم می‌خورد و یک شخصیت و هویت ویژه هم به آنها می‌دهد.
ساختار مدیریت شهری کلان شهرها از مقیاس محدود خارج می‌شود و مدیران و برنامه‌ریزان نیازمند برنامه ویژه برای مدیریت کلان شهرها هستند و ساختار سنتی شهرداری‌ها پاسخگوی نیازهای کلان شهر نیستند بنابراین ابعاد و مقیاس مدیریت شهری در کلان شهرها با شهرهای متوسط، میانی و کوچک متفاوت است.
مجموعه این عوامل و ویژگی‌ها نوعی از شهر به نام کلان شهر را پیش روی مدیران و برنامه‌ریزان قرار می‌دهد که بیشتر این کلانشهرها پایتخت کشورها هستند، البته برخی از کلان شهرهای دنیا پایتخت نیستند اما ویژگی کلان شهری را دارند. ایران پدیده کلان شهری را با تاخیر و تحت تاثیر اتفاقاتی که در سایر نقاط دنیا افتاده دارد، در واقع می‌توان تهران را یک کلان شهر دانست زیرا مقیاس جغرافیایی، جمعیتی و اقتصادی مشخص یک کلان شهر را در کشور دارد.
آیا تجربه کلان شهری در دنیا تجربه موفقی بوده است؟
نزدیک به دو تا سه دهه است که تجدید نظری در خصوص شکل گیری کلان شهرها انجام شده است بدین معنا که تبعات مثبت و منفی کلان شهرها قابل بررسی است و تقریبا محققان شهری بر مبنای مطالعات و پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که رفتن به سمت کلان شهرها باید یک گزینه محدود و سنجیده باشد. اینکه مدیران یا برنامه‌ریزان تعمدا قصد داشته باشند تا شهری را تبدیل به کلان شهر کنند امروزه مورد تردید جدی قرار گرفته است زیرا این شهرهای بزرگ نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی را در ساختار حیات خود دارند.
به جز یکی دو کلان شهر بزرگ دنیا بیشتر کلان شهرهای پر جمعیت در کشورهای جهان سوم قرار دارند زیرا این کشورها طی دوره‌ای دیدگاه نادرستی نسبت به کلان شهر داشتند و گمان می‌کردند وجود کلان شهر در یک کشور به معنی پیشرفته تر و توسعه یافته‌تر بودن آن کشور است در حالی که امروزه بازگشت به مقیاس میانی و کوچک شهر یکی از سیاست‌های مدنظر است.
چرا برخی مزایای قانونی برای تعدادی از کلان شهرهای کشور در نظر گرفته شده است؟
بخشی از قوانین در مقاطع مختلف زمانی در دستور نظام مدیریتی کشور ما به واسطه اقتضائات زمانی خاص در دوره مشخصی است و یک حکم کلی و قطعی نیست و قانون‌گذار این قوانین را به دلیل اقتضائات خاص زمانی در نظر گرفته است اما در متون علمی و تخصصی شهرسازی وجود برخی امتیازات و محدودیت‌ها برای یک کلان شهر در یک بازه زمانی کوتاه بررسی نمی‌شود بلکه بیشتر بر روی شاخص‌های نظری تاکید دارد.
کارنامه وجود یک کلان شهر در یک کشور، در یک ساختار فرهنگی و اجتماعی مشخص و با توجه به شرایط قبل و بعد از ایجاد کلان شهر بررسی می‌شود تا تصمیم بر سر رشد یا جلوگیری از رشد آن گرفته شود، بنابراین اتخاذ برخی قوانین و مزایای قانونی به دلیل نیازهای مقطعی است تا برخی از شهرها را در یک دسته‌بندی خاص قرار دهد و برخی از آنها را قرار ندهد.
از نظر شما تجربه کلان شهری تجربه موفقی در کشور ما بوده است؟
چنانچه ما نتوانیم توازن لازم را میان منابع، در قالب آمایش سرزمین و در یک بستر جغرافیایی ایجاد کنیم، کلان شهرها صرفا به حفره‌های عمیقی تبدیل می‌شوند که انبوهی از سرمایه‌های انسانی، اقتصادی و اجتماعی را در خود دارند و سایر نقاط کشور از روند توسعه و پیشرفت جا می‌مانند، متاسفانه ما نتوانستیم این توازن و تعادل را در روند ایجاد کلان شهرها داشته باشیم.
در حال حاضر مشکل کلان شهر تهران مشکل ایران است زیرا برداشت و اطلاق ما از مفهوم کلان شهر درست نبوده و تهران تبدیل به یک قطب مهاجر پذیر بزرگ و سایر نقاط کشور تبدیل به قطب مهاجر فرست بزرگ شده است.
نظر شما