به گزارش خبرنگار ایمنا، عزاداری برای اباعبدالله الحسین(ع) ریشه و پیشینه طولانی در فرهنگ مردم فلات ایران و مردمان شیعه دارد و در هر منطقه‌ای به سبک و روش خاصی عزاداری می‌کنند. این عزاداری که منشأیی مذهبی دارد و با فرهنگ مردم درآمیخته است، فرصتی آموزنده و ماندگار در خاطر شرکت در مناسک مختلفی که در این ایام برگزار میشود را به گردشگران خارجی می‌دهد. در هر گوشه از ایران مراسم این عزاداری شکل خاص دارد و با برنامه‌های متنوعی همراه است، این برنامه‌ها و آیین‌ها در عزاداری با موسیقی آیینی "نوحه" همراه میشود.
حجت الاسلام محمدرضا زمانی، فعال حوزه گردشگری مذهبی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه چند سالی است در ایران بحث گردشگری مذهبی باز و حضور گردشگران در مقاصد و جاذبه‌های مذهبی بیشتر شده است، اظهار کرد: آیین‌های محرم یک بازه طولانی در ایران است که تا دو ماه فضای شهری کشور را درگیر می کند. زمانی که گردشگران خارجی در این بازه زمانی وارد ایران می شوند، علاقه دارند تا اطلاعاتی در این باره بدست آورند.
وی افزود: واقعه عاشورا مختص شیعیان یا مسلمانان نیست، بلکه اتفاقی جهانی است چرا که ترویج مضامینی چون آزادگی و اخلاق حسنه را دربر می گیرد. متاسفانه بزرگترین مشکل در گردشگری مذهبی نبود زیرساخت های لازم و تبلیغات است و این که گاهی در برگزاری مراسمات محرم سلیقه ای عمل می شود.
از گِل مالی لرستان تا نخل های یزد و تشت های اردبیل
با وجود اینکه زیرساخت‌های این نوع از گردشگری هنوز فراهم نشده است اما مراسم‌هایی که در شهرهای مختلف کشور برگزار میشود هر ساله گردشگران را جذب می‌کند و دیدن مراسم عزاداری برای آن‌ها به نوعی جذاب است و برخی از آن‌ها در سفر به شهرهایی که آداب خاصی دارند می‌توانند برای توسعه گردشگری آن شهر تبلیغ کنند. در این گزارش برخی شهرها که مراسم خاصی در عزاداری دارند معرفی شده است تا اگر در این مدت می توانید سری به این شهرها بزنید و با آن‌ها آشنا شوید.
یزد، گردش نخل‌های صدها ساله بر دوش مردم
عزاداری خاص یزدی‌ها را می‌توان در صدر مراسمات مذهبی ایران دانست. مراسمی که نخل گردانی مهم‌ترین بخش آن است و هرساله باعث سفر صدها نفر به شهر ثبت جهانی ایران میشود. مردم شهرهای استان یزد از جمله یزد، میبد و اردکان هرساله با مشکی پوش کردن فضای شهری به استقبال ایام عزا می‌روند. در یزد میدان امیر چخماق با پارچه‌های سیاه پوشیده شده و نخل‌های چوبی ظاهر می‌شوند.
در نخل‌گردانی اتاقکی چوبی که دیواری هلالی دارد آماده شده و با استفاده از پارچه، شال، آیینه، شمشیر و خنجر که اهدایی مردم است تزیین میشود. این نخل شباهت ظاهری کمی به درخت نخل یا خرما دارد و در مورد علت نامگذاری آن دلایل مختلفی ذکر میشود، در یکی از نظرها تشییع پیکر امام حسین(ع) بر روی شاخه نخل دلیل نامگذاری این آیین عنوان شده و در نظری دیگر قداست درخت خرما در فرهنگ اسلامی و ایرانی را دلیل آن دانسته‌اند.
هر جزء این تابوت یا نخل نماد مفهومی خاص است؛ نخل نماد پیکر امام حسین(ع)، سیاه‌پوش کردن نماد اعلام سوگواری و ماتم، شمشیر و نیزه نماد تیر و نیزه‌های فرود آمده بر پیکر امام سوم شیعیان، سرو نماد قد و قامت علی اکبر(ع)، آیینه نماد نور وجود امام حسین(ع)، پارچه‌های زینتی نماد حجله قاسم بن حسن، زنگ نماد زنگ کاروان، سر طوق بالای نخل به عنوان کاکل علی اکبر(ع) و علم‌ها نشانه‌هایی که به پرچمداری حضرت ابوالفضل العباس(ع) اشاره دارد. گاهی اوقات یک دستار سبز، شال کمر و ردایی نیز به نشانه لباس امام روی نخل قرار می‌گیرد.
آیین نخل گردانی در دو مرحله انجام میشود، ابتدا آراستن نخل که در نخستین روزهای دهه اول محرم آغاز شده و تا یک یا دو روز پیش از تاسوعا و عاشورا ادامه می‌یابد. کسی که نخل را تزیین می‌کند نیز القاب مختلفی از جمله "نخل‌بند"، "نخل پیوند"، "نخل آرا" و "بابای نخل" دارد. پس از آراستن کامل نخل نوبت به مرحله دوم کار یعنی "نخل‌گردانی" می‌رسد.
پس از چند روز کار و تلاش برای تزیین نخل بالاخره در روز دهم محرم مطابق با عاشورای حسینی نخل گردانی آغاز شده و تعدادی مردم با قرار گرفتن هماهنگ زیر آن، بدنه چند صدکیلویی آن را جابجا می‌کنند. در زمان گرداندن نخل نیز باورهای مختلفی وجود دارد به عنوان مثال زنان نازا و کودکان بیمار برای درمان از زیر نخل عبور می‌کنند. همچنین برخی مردم معتقدند اگر نخل در طی مسیر به دیوار یا مانعی برخورد کند، اتفاق ناگواری در آن محل رخ خواهد داد.
نخل گردانی در شهرهای مختلفی چون سمنان، دامغان، خمین و شهرهای خراسان برگزار میشود، اما بارزترین و مشهورترین این آیین در یزد رخ می‌دهد. میدان امیرچخماق و مناطق دیگر یزد در روز عاشور مملو از جمعیتی است که برای گرداندن نخل حاضر می‌شوند تا شاهد این رویداد بزرگ باشند. این آیین حتی در دنیا نیز مطرح شده و تعداد قابل توجهی از گردشگران خارجی نیز در زمان تاسوعا و عاشورا در یزد حاضر می‌شوند. قدیمی‌ترین نخل این شهر نیز مربوط به دوران صفوی است که در میدان اصلی شهر نگهداری میشود.
لرستان غرق در گِل
"گل‌مالی" یا "خَه‌رَّه‌گیری" آیین سنتی مردم لر استان لرستان است که در ایام محرم و در چند مرحله برپا میشود. البته این آیین مختص به ایام محرم نیست و مردم این منطقه از کشور در عزاداری‌های دیگر خود، گل‌مالی را نیز انجام می‌دهند. این آیین در ایام محرم از روز هفتم که به "تراش عباس" مشهور است آغاز شده، در این روز مردم به حمام می‌روند و با پیرایش موهای سر و صورت لباس نو بر تن می‌کنند.
سپس اگر محرم در روزهای سرد سال باشد، برخی افراد برای جمع‌آوری هیزم در شهر به راه افتاده تا در روز عاشورا و مراسم گل مالی، شرکت کننده‌ها از سرما در امان باشند. پس از آن مردم با خواندن نواهای خاصی آغاز به جمع‌آوری خاک رس در گودال یا باغچه‌ای می‌کنند و مراحل آماده سازی گل آغاز میشود. در میدان‌های بزرگ این حوضچه‌های گل اغلب با استفاده از آجرچینی مهیا میشود.
در روز عاشورا آیین اصلی گل مالی آغاز میشود و عزاداران با حضور در تکایا و عزاخانه‌ها بدن خود را با گل آغشته و سپس دور آتشی بزرگ مراسم عزاداری را برپا می‌کنند. یکی از منحصربه فرد ترین مراسم گِل‌مالی در بروجرد اتفاق می‌افتد، از همان ابتدای صبح عاشورا در میدان شهر دیگ‌های بزرگ گل آماده شده و عزاداران یکی پس از دیگری بدن خود را با آغشته می‌کنند. در این زمان نوحه مشهور " ای کشته لب تشنه مادر، کفنت کو/ بر پیکر صد چاک بگو پیرهنت کو" خوانده میشود.
اردبیل و تشت‌هایش
آیین مشهور ترک‌های آذری زبان در ایام محرم "تشت‌گذاری" است که پیشینه فرهنگی چند صد ساله دارد و از مناسک قدیمی محسوب میشود. در این مراسم تشت نماد مشک سقای کربلا و همچنین رود فرات است که روی امام حسین (ع) و یارانش بسته شد. مراسم تشت گذاری در روز ۲۷ تا ۳۰ ذیحجه (آخرین ماه سال قمری) برگزار میشود.
در این مراسم تشت‌هایی از آب فرات را نمادین در مساجد وحسینیه‌ها می‌گردانند، تشت‌گذاری برگرفته از اقدام امام سوم شیعیان و یادآور رفتار جوانمردانه ایشان در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت در روز ۲۷ ذیحجه آب مشک‌ها را در تشت‌ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آن‌ها را سیراب کردند.
آیین "تشت‌گذاری" ریشه در عصر صفوی دارد و بر اساس اسناد موجود این آیین از آن زمان تاکنون در اردبیل برگزار میشود. برای اثبات این ادعا نیز تشتی از عهد شاه عباس صفوی در بازار چاقوسازان اردبیل وجود دارد. برگزاری این آیین را اکنون در شهرهای آذری نشین دیگری چون زنجان نیز می‌توان دید.
نوای "سنج و دمام" در بوشهر
موسیقی جنوب کشور یکی از مشهورترین ریتم ها را در موسیقی ایرانی دارد و همواره از جایگاه مهم در تاریخ موسیقیایی کشور برخوردار بوده است. موسیقی آیینی و نواهای عزا نیز در این بخش کشور شیوه و شکل خاصی دارد که یکی از مهم ترین آن سنج و دمام زنی است که بوشهری ها خبره آن هستند. این آیین در ایام مختلفی چون شب اول ماه رمضان، وفات پیامبر، شب ضربت خوردن امام علی(ع) و ایام عزاداری محرم برگزار می شود.
نواختن سنچ و دمام روحیه مبارزه طلبی را در فرد شنونده ایجاد می کند و ریتم آن حالت عرفانی دارد. در گذشته برای جمع کردن مردمان کنار هم و آغاز مراسم سینه زنی از این آیین و موسیقی استفاده می شده است. هر گروه نوازنده سنج و دمام هفت عدد دمام، هشت عدد سنج و یک عدد بوق را در بر می گیرد. چهار محله بهبهانی، شنبدی، کوتی و دهدشتی بوشهر در سنج و دمام زنی شهره هستند و برای شنیدن نوای اصلی این آیین باید در این محلات حاضر شد.
نظر شما