فرصت‌ها و محدودیت‌های پیش روی طرح جامع جدید شهر اصفهان

به گزارش خبرنگار ایمنا، تهیه طرح جامع جدید اصفهان با رویکردی نوین در دستورکار شهرداری اصفهان قرار دارد و شهر اصفهان به عنوان پایلوتی برای اجرای این طرح کلان شهری درنظر گرفته شده است.

طرح جامع قبلی شهر اصفهان با موانع و مشکلات زیادی در مرحله تدوین روبه رو بود که اجرای مصوبات طرح را در مرحله اجرا با مشکلات زیادی مواجه کرده و عملا پیاده‌سازی آن را غیر ممکن می‌کرد، فراهم نبودن بستر و زمینه قانونی برای اجرای طرح، مدت زمان طولانی تهیه طرح جامع، انعطاف نداشتن طرح‎ و توجه نکردن کافی به طرح‌های بازنگری از جمله مشکلات طرح جامع بوده است.

جلسات متعددی با صرف هزینه و وقت زیاد به منظور تدوین طرح جامع برگزار می‌شد، اما بسترسازی مناسبی برای اجرای مصوبات طرح وجود نداشت، در نتیجه تهیه سایر طرح‌های شهری از جمله طرح تفصیلی نیز پشتوانه اجرایی نداشت و در زمان اجرا با مشکل مواجه می‌شد.

قاعدتا همه مشکلات طرح جامع قبلی شهر اصفهان در فرآیند تدوین و اجرا شناسایی شده است و انتظار می‌رود برنامه‌ریزی درستی برای رفع این مشکلات در طرح جامع جدید لحاظ شود تا این طرح قابلیت اجرایی بیشتری داشته باشد.

یکی از مشکلات اجرایی طرح جامع فراهم نبودن بستر مناسب قانونی است، این بستر سازی باید در زمان تدوین طرح مورد توجه قرار بگیرد تا با واقعیت‌های شهر همخوانی داشته باشد در غیر اینصورت میزان تحقق پذیری طرح‌های شهری به شدت کاهش پیدا می‌کند.

برای آگاهی از ویژگی‌های کلی طرح جامع جدید و چگونگی فراهم آوردن بسترهای قانونی لازم به منظور اجرای درست طرح با «مجید نمینی»، مدیر طرح جامع شهر اصفهان" گفت وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

فرآیند طرح جامع جدید شهر اصفهان چه تفاوتی با طرح جامع قبلی دارد؟

فرآیند اجرای طرح جامع به صورت پایلوت آغاز شده، قرار بر این است فرآیندها، شیوه‌ها و تکنیک‌های تهیه طرح جامع درحین تهیه آن بازنگری شود.

در طرح جامع قبلی شهر اصفهان برقراری ارتباط با جامعه محلی کمتر انجام می‌شده است بنابراین تصمیم بر آن شد تا در طرح جامع جدید تماس با جامعه محلی، مردم، نهادها، سازمان‌ها، دست اندرکاران، ذی نفعان و ذی نفوذان بیشتر باشد و ارتباط مستقیم و بلاواسطه‌ای با آنان برقرار شود.

طرح‌ها به طور معمول با مطالعات گسترده و وقت‌گیری تهیه می‌شد بنابراین با گذشت زمان شهرهایی از جمله شهر اصفهان منابع مطالعاتی گسترده‌ای داشتند، در مرحله بعد این مطالعات باید تحلیل و موضوعات کلیدی طرح جامع مشخص شود.

طرح جامع قبلی شهر اصفهان گستردگی بسیاری در حوزه مطالعات داشت و بیشتر زمان فرآیند تهیه طرح جامع به بررسی تاریخچه و نحوه گسترش شهر اختصاص پیدا می‌کرد.

در طرح‌های جامع قبلی ۵۰ تا ۶۰ درصد زمان تهیه طرح جامع صرف جمع آوری اطلاعات می‌شد، این اطلاعات به صورت انفرادی توسط مشاور و با استفاده از پرسشنامه و بررسی مطالعات آماری جمع‌آوری می‌شد، اما در حال حاضر بیشتر تلاش بر این است که بازه زمانی تهیه طرح جامع تا حد امکان کوتاه‌تر شود و از مطالعات قبلی برای تهیه هدفمند طرح استفاده شود، در واقع بیشتر مسائل کلیدی شهر اعم از مشکلات و فرصت‌ها بررسی شود البته استفاده از مطالعات موجود شهر با سوتفاهم‌هایی روبه رو بود و برطرف شدن این ناهماهنگی‌هایی زمان‌بر شد.

در واقع فرض بر این است که در گام اول با مشارکت طیف وسیعی از سهم‌داران شهر و کسانی که قبلا صدای آنان شنیده نمی‌شد از جمله اتاق بازرگانی، اتاق اصناف، اتاق کشاورزی و با استفاده از مطالعات موجود، موضوعات کلیدی شهر را شناسایی و طبقه بندی ‌شود تا در فرآیند تهیه طرح جامع این موضوعات کلیدی مورد توجه و بررسی قرار بگیرد.

در طرح جامع جدید مراحل تدوین طرح از یکدیگر جدا شده است، این روش جدید درصد موفقیت طرح جامع را بالا می‌برد

بخش اول تهیه طرح جامع گزارش تشخیص است، در این مرحله به دنبال تجویز یا توصیه برای هیچ نهاد یا گروهی نیستیم بلکه این در مرحله گزارش تشخیص ما با کمک سهام‌داران و با استفاده از مطالعات موجود به موضوعات کلیدی می‌رسیم، سپس براساس این موضوعات مشخص می‌شود چنانچه با همین روند حرکت کنیم در آینده وضعیت شهر به کجا خواهد رسید و عواقب و نتایج ادامه دادن روند فعلی چیست.

موضوعات و مسائل کلیدی و اثرگذاری آنها بر آینده شهر در قالب چند سناریو و روایت مطرح می‌کنیم، بدین معنا که قاعدتا کلان روندهایی در سطح شهر وجود دارد که در وقوع آنها جای هیچ شک و تردیدی نیست به طور مثال شهر اصفهان در آینده سالمندتر، زنانه‌تر و متنوع‌تر می‌شود.

 اما کلان روندهای جدی نیز در شهر است که اجماع مشترکی درباره وقوع آنها وجود ندارد، این روندها به نام قطعیت نداشتن شناخته می‎شود، آن دسته از روندهایی که از اهمیت زیادی برخوردار است در دسته عدم قطعیت‌های بحرانی دسته بندی می‌شوند، بنابراین سناریوها و روایاتی از آینده شهر در چهارچوب سوژه‌ها و شرایط موجود قابل ترسیم است.

تفاوت طرح‌هایی که در چهارچوب تیپ 12 تهیه می‎شد با طرح‌های جدید این است که این طرح‌ها با سرعت بیشتری به موضوعات کلیدی همراه با مشارکت مردم می‌پردازد.

در حال حاضر باید هرچه سریع‌تر به سمت موضوعات کلیدی شهر حرکت کرد تا این موضوعات اولویت‌بندی شود، هدف این است که در این مقطع موضوعات کلیدی و مسائل شهر شناسایی و چگونگی ایجاد آنها بررسی شود، شناسایی موضوعات اساسی شهر موجب شده تا پیش‌بینی آینده شهر ممکن شود.

بررسی چرایی و چگونگی ایجاد مسائل شهری موجب شده تا ساز وکار ایجاد مشکل مشخص شود، سپس مشاور تهیه طرح جامع براساس این روایات و با توجه به سناریوهای در نظر گرفته شده برای شهر و شهروندان آغاز به ترسیم آینده‌ای‌ مطلوب برای شهر کند.

روایاتی از ادامه یافتن وضع موجود و روایاتی از وضع مطلوب ترسیم می‌شود تا براساس این روایات گزینش سازوکارها و اهداف بهتر انجام شود.

آیا سازمان‌های بالادستی در جریان تصمیمات گرفته شده در فرآیند تهیه طرح جامع قرار می‌گیرند؟

مقامات وزراتخانه نیز بر این اعتقا هستند که موانع و مشکلات برای اجرای طرح جامع باید از میان برداشته شود، یکی از مشکلات در طراحی شهری اشکالات و محدودیت قانونی پیش رو است.

بسترسازی قانونی و نهایی باید در سطوح کلان صورت بگیرد و چنانچه این بستر فراهم نشود سازمان‌ها و بخش‌های مختلف الزامی برای اجرا این قوانین ندارند، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات طرح‌های شهری این است که جزئیات طرح به وسیله یک سازمان متولی تهیه می‌شود، اما الزامی برای سایر سازمان‌ها وجود ندارد که مصوبات طرح را اجرا کنند.

این سازمان‌ها معمولا به روابط درون بخشی خود پایبند است و برای اجرای فرآیندهای درون سازمانی تحت نظارت مستقیم تهران هستند بنابراین مراحل قانونی برای بسترسازی به منظور اجرای درست طرح جامع باید فراهم شود.

باید بسترسازی قانونی در خصوص حرکت به سمت مدیریت یکپارچه شهری و تعیین قلمرو حریم در سطوح کلان انجام شود تا حوزه مدیریتی حریم و نحوه مدیریت شهرها اصلاح شود، جبران حقوق توسعه مالکان باغ‌ها به منظور حفظ اراضی سبز و باغات نیازمند بسترسازی قانونی است در غیر این صورت آنان نیز همانند سایر باغداران در محدوده شهر اقدام به تغییر کاربری و توافقاتی می‌کنند به طوری که در چند سال همه اطراف شهر از بین می‌رود.

جلوگیری از تبدیل باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی به سایر کاربری‌ها نیازمند توجه به قانون حق توسعه است.

بعضی اصول شهرسازی و مدیریت شهری کشور ایران نسبت به شهرسازی دنیا قدیمی‌تر است، منابع درآمدی شهرداری در ایران هنوز متکی بر ساخت و ساز و تخلف است در حالی که باید عوارضی در حیطه مدیریت شهری وضع شود و این عوارض در اختیار شهرداری قرار بگیرد، عوارض نوسازی از جمله این عوارض است که در حال حاضر مقدار ناچیزی است.

تعیین منابع درآمدی پایدار برای شهرداری‌ها نیازمند قوانین مشخصی است، اصلاح و تعیین قوانین در حیطه شهری در طرح و برنامه‌های قبلی شهری باید مورد توجه قرار می‌گرفته است و در حال حاضر نیز باید در تهیه طرح جامع با رویکرد جدی مورد توجه قرار بگیرد.

اقدامات مفید و موثری می‌تواند در زمینه قانون‌گذاری و نهادگذاری انجام شود که متاسفانه این اقدامات در چهارچوب طرح قبلی انجام نشد، طرح جامع جدید نیز الزامات مخصوص خود را دارد که نیازمند اقدامات و بسترسازی قانونی مناسب است.

پیگیری‌ها برای رفع موانع قانونی اجرای مصوبات طرح جامع باید از سوی چه نهادی انجام شود؟

این پیگیری‌ها قاعدتا باید از سوی وزارت خانه انجام شود و ما به عنوان مجریان طرح جامع تنها می‌توانیم الزامات اجرای مصوبات طرح را به اطلاع مقامات وزارتخانه برسانیم، البته مسئولان وزارتخانه راه و شهرسازی نیز اذعان دارند که مشکلات نهادی برای پیاده سازی این طرح‌ها وجود دارد.

نهادهای بالادستی به منظور رفع این موانع باید لوایحی را در عالی‌ترین سطوح از جمله مجلس شورای اسلامی مطرح و این لوایح را تبدیل به قوانین کنند که پشتبانه اجرایی داشته باشد.

چنانچه پیاده‌سازی درست مصوبات طرح جامع تبدیل به یک مطالبه عمومی شود این طرح شهری ضمانت اجرایی قوی‌تری خواهد داشت به عبارت دیگر چنانچه خبررسانی و آگاه‌سازی درباره طرح جامع در سطح جامعه انجام شود مردم اجرای درست طرح جامع را حق خود می‌دانند و آن را تبدیل به مطالبه عمومی شهروندان می‌کنند.

مطالبه به منظور اجرای درست طرح جامع از طریق شورای اسلامی شهر، مطبوعات، گروه‌ها و سمن‌ها قابل پیگیری است و شهروندان تحقق آن را حق مسلم خود می‌دانند.