به گزارش خبرنگار ایمنا، کمسیون مشترک برجام جمعه گذشته با حضور نمایندگان طرف های توافق، منهای آمریکا، در وین پایتخت اتریش برگزار شد، شرکت کنندگان در بیانیه پایانی خود تاکید کردند که برجام یک عنصر کلیدی در ساختار جهانی عدم اشاعه به شمار می آید که براساس قطعنامه ۲۲۳۱ به اتفاق آرا مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفته است. با تهدید ایران و تعیین مهلت ۶۰ روزه برای اتحادیه اروپا، برنامه مالی اینستکس (توافق تبادلات تجاری مشروع با ایران) تعریف شد. برخی کارشناسان راه اندازی این برنامه مالی را به ضرر اقتصاد ایران دانسته و آن را تله ای برای از بین بردن ساختارهای اقتصادی ایران می دانند چرا که ایران بدون پیوستن به این ساز و کار مالی، خیلی راحت تر می توانست تحریم ها را دور بزند و مبادلات اقتصادی خود را انجام دهد.
در همین راستا با پژمان میر کریمی زراسوند، استاد حقوق بین الملل وتحلیلگر مسائل سیاسی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم و در رابطه با اینستکس، ساز و کار مالی حمایت اقتصادی از ایران و راهکارهای پیش روی ایران، نظر وی را جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.
ایران موفق شد اتحادیه اروپا را مجبور به فعال کردن اینستکس کند؛ چه ارزیابی از این رفتار اروپایی ها می شود؟
بیشتر به نظر می رسد که برنامه اینستکس یک دام و تله برای ایران است و ایران نباید وارد این بازی می شد. همان طوری که می دانید در سال گذشته ایران در خصوص تحریم های یکجانبه آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری طرح دعوا و تقاضای صدور دستور موقت مبنی بر لغو تحریم ها را کرده بود که جلسه دیوان برگزار و رسیدگی به این طرح دعوا انجام شد، درحالی که رأی دیوان بر این قرارگرفت که فقط اقلام بشر دوستانه به طور موقت از شمول تحریم ها خارج شود؛ اتحادیه اروپا خروج آمریکا از برجام را، نقض مواضع و معاهدات بین المللی دانست و ضمن سرزنش و تقبیح رفتار آمریکا، این اقدام را ناپسند تشخیص داد، این در حالی بود که به ایران وعده حمایت برنامه مالی اینستکس برای دریافت کمک های اقتصادی را داده بود و پذیرفت که هرچه زودتر برنامه مالی حمایت اقتصادی از منظر برجامی برای ایران راه اندازی شود تا ایران به این وعده وعیدهای کشورهای چهار به علاوه یک واتحادیه اروپا دلخوش شود.
چرا فکر می کنید برنامه مالی اروپا فقط در حد وعده است؟
می توان با صراحت و قاطعیت اظهار کرد که مسئولان ایرانی در یک سال گذشته برابر آمریکا اشتباهات زیادی را انجام داده و این اشتباهات مکرر و مداوم ایران در برابر آمریکا، به خاطر وعده حمایت اقتصادی اروپایی ها و کشورهای ۱+۴ به ایران برای راه اندازی اینستکس بوده است تا اعتماد ایران جلب و ایران به این وعده ها دلخوش شود و در نهایت در تله اینستکس بیفتد.
آنچه که در دنیای امروز در کشورهای اروپایی، چین و آمریکا دیده می شود، نظام و ساختار سرمایه داری یا کاپیتالیسم است که هدف بزرگ این شرکت ها وکشورها در واکنش های اقتصادی شان، رفتن به سوی سرمایه گذارهای با سود و عایدات بیشتر است و این که نقش دولت ها در شرکت های بزرگ یک نقش تعیین کننده نیست و دولت ها در نظام سرمایه داری در طراحی آینده اقتصادی شرکت ها جایگاهی ندارند تا بتوانند با صدور فرمان در بخش خصوصی به شرکت ها تذکر داده و آنها را وادار به تجارت با ایران کنند؛ دولت ها در بخش خصوصی توان چنین کاری را نداشته و این یک واقعیت است که اگر دولت های چهار به علاوه یک و اتحادیه اروپایی به ایران وعده حمایت اقتصادی دادند تا کنون این وعده دولت ها توسط شرکت های بزرگ عملیاتی نشده چرا که باید کشورهای چهار به علاوه یک از قدرتشان برای جلب نگاه شرکت ها استفاده کرده و بارتحریم ها علیه ایران را کمتر کنند.
در یک سال گذشته کشورهای اتحادیه اروپا تمام قد درکنار آمریکا ایستاده اند و شرکت های قدرتمند آسیایی دربخش خصوصی و اتحادیه اروپایی به تدریج از ایران خارج شدند، کشورهایی که به برجام متعهد بودند نه تنها هیچ حمایتی از ایران در برابر تحریم های آمریکا نداشته بلکه به تدریج و انعطاف گرایش آرام وخزنده خود را به سمت تحریم های آمریکایی نشان داده و مواضعشان را با مواضع آمریکا هماهنگ نمودند؛ انگلیس و فرانسه وحتی آلمان که خط و نشان هایی در بحث های امنیتی و سامانه های دفاعی ایران دارند، در عمل نه تنها به کمک ایران نیامدند بلکه در یک سال گذشته باچرخش سیاست این کشورها به سمت و سوی سیاست آمریکا نشان دادند که با مواضع ایران همسو نبودند.
با توجه به تحلیل شما، اینستکس به ضرر ایران است؟
به نظرم برنامه اقتصادی اینستکس به زیان ایران بوده و تله جدی برای اقتصاد کشور است چراکه قبل از راه اندازی اینستکس، ایران می توانست اقلام بشر دوستانه اش را از هر کشوری خریداری کند و حتی می توانست با بهانه خرید اقلام بشردوستانه تحریم ها را دور بزند به طور مثال افرادی می توانستند تلاش هایی برای دورزدن تحریم ها و معاوضه کالاهای دیگرانجام دهند، اما با پیوستن ایران به اینستکس دو اتفاق افتاد اول اینکه اروپا اعلام کرده است تامین اقلام بشر دوستانه برای ایران در اینستکس دیده شده و در دستور کار این اتحادیه است، یعنی نفت در برابر اقلام بشر دوستانه، ایرادی که بر این طرح و برنامه وارد است، اینکه ایران نمی تواند از سایر کشورهای دنیا اقلام مورد نیاز خود را خرید اری کند چرا که طبق برنامه حمایت مالی به ایران گفته می شود که برنامه خرید شما در سامانه اینستکس وجود داشته و باید از طریق این سامانه و مابه ازای پول نفت خرید کنید، حتی باید این نکته مهم گفته شود که به موجب برنامه مالی اروپا و خرید اقلام بشر دوستانه، این برنامه زیر نظر و کنترل آمریکاست که دامنه تحریم ها نه تنها از قبل تنگ‌تر شده بلکه اقلام بشردوستانه موجود در اینستکس زیر نظر آمریکا و تحت هدایت، نظارت و کنترل این کشور است اما درمعاملات خارج از اینستکس ایران می توانست با سایرکشورها ارتباط مالی و تجاری داشته و راحت تر تحریم ها را نقض کند.
فعال شدن اینستکس چه تاثیری بر تحریم ها و اقتصاد ایران دارد؟
ازآنجا که نظام اقتصاد بین المللی و بازار پولی و مالی جهان در آمریکا مستقر است، شرکت های بخش خصوصی حاضر نیستند که بازارهای بزرگ قاره آسیا و متحدین و شرکای تجاری آمریکا با چندین میلیون جمعیت را به خاطر بازار کوچک ایران از دست بدهند، بازارهای جهانی، کشورهای آسیایی و اعراب با جمعیت قابل توجه مصرف کننده که بزرگترین برگ برنده شرکت های آمریکایی، اروپایی و آسیایی با جمعیتی نزدیک به یک میلیارد را رها نمی کنند و برای بازار مصرف ۸۰ میلیونی ایران تلاش کنند. بازار ایران برای این شرکت ها و دولت ها هیچگونه جذابیتی ندارد و برایشان مقرون به صرفه نیست، پس هیچ حمایتی از ایران نمی کنند؛ همه این شرکت ها بخاطر منافعشان و بخش خصوصی که تابع نظام سرمایه داری و دارای استقلال هستند، هرگز حاضر نیستند منویات دولت ها را اجرا و خود را ملزم به اطاعت از دستورهای دولت ها نمی دانند، بلکه خود را ملزم به حفظ و حراست از منافع و سرمایه های شان می دانند و اگر قرار باشد منافع و سرمایه آنها توسط آمریکا در خطر باشد، برای یک الزام کوچک منفعت خود را از دست نخواهند داد.
باتوجه به توضیحات گفته شده، برنامه اینستکس برای ایران یک تله است و مطلب دوم اینکه راه اندازی اینستکس به دلیل تهدید ایران در خروج از برجام بوده و ایران با تهدید خروج خود از برجام به اتحادیه اروپا نشان داد که اگر ایران با این تهدید کشورها را نسبت به خروج خود از برجام تهییج و تهدید نمی کرد، کشورهای چهار به علاوه یک می توانستد ایران را بدون داشتن هیچ چشمداشتی و هرگونه مطالبه مابه ازای اقتصادی در برجام نگاه دارند، اما در حال حاضر این کشورها به این نتیجه رسیدند که نمی توان ایران را بدون ما به ازا و چشمداشت در برجام نگه داشت، به همین دلیل با طراحی برنامه مالی اینستکس ایران را به این بهانه در برجام نگه داشتند، ولی ماندن ایران در برجام با شرایط کنونی و فشارهایی که هر روز زیادتر می شود، بدین مفهوم است که ایران باید به تعهدات بی قید و شرط در چارچوب برجام عمل کند در حالی که آمریکا با کمک اتحادیه اروپا و کشورهای ۱+۴، هر روز فشار تحریم ها را بر ایران زیادتر و حلقه تحریم ها را تنگ تر و به واسطه این ابزارها و برنامه مالی نظارتشان را بر معاملات ایران تشدید خواهند کرد. به همین دلیل اینستکس چندان به صلاح آینده اقتصادی ایران نیست.
با این وجود دیپلمات های ایران از اینستکس حمایت و آن را گام مهمی برای برنامه اقتصادی ایران دانسته اند، این موضع چقدر با واقعیت همخوانی دارد؟
دستگاه دیپلماسی ایران عنوان کرده اینستکس گامی خوب اما کم است، باید به این نکته اشاره کرد که این برنامه نه تنها گام خوبی نیست بلکه جنبه های منفی زیادی دارد، با طراحی این برنامه ایران در این دام افتاده و نتیجه اش این خواهد بود که چندین ماه دیگر ایران را به بهانه اینستکس در برجام نگه خواهند داشت و در چندین ماه آینده و بعد از آن که همچنان ایران در برجام باقی خواهد ماند، فشارهای اقتصادی آمریکا تشدید خواهد شد و هرروز شاهدیم که ایران بدون هیچگونه ما به ازایی در برجام باقی مانده ولی برنامه اینستکس همان روال قبلی را طی می کند و ایران به تعهدی پایبند است که طرف های مقابل نمی توانند و نمی خواهند به آن پایبند باشند.
پیش از اینستکس رأی دیوان بین المللی دادگستری این بود که ایران می تواند در چهار چوب رای دیوان اقلام بشر دوستانه مورد نیاز خود را تأمین کند، حتی آمریکا اعلام کرده بود که خرید اقلام بشر دوستانه ایران بلامانع است، اما حالا به واسطه این برنامه، ایران تحت نظارت شدید بوده و خریدهای اقلام بشر دوستانه تحت نظارت خاص و حساب شده خواهد بود، این همان مسئله ای است که دست ایران را می بندد.
هدف نهایی از اجرای اینستکس چیست؟
هدف از طراحی این نقشه به زانو درآوردن ایران توسط آمریکاست و این که یک جنگ فرسایشی اقتصادی را به ایران تحمیل کرده و ایران را از نظر اقتصادی تحت فشار قرار دهد و جمهوری اسلامی ایران را وادار به مذاکره کند تا شروط آمریکا را بپذیرد که مذاکره و پذیرفتن شروط آمریکا از نظر جمهوری اسلامی ایران غیرممکن است. بعد از اینکه آمریکا با خروجش از برجام به موازین حقوق بین الملل دهن کجی کرد، اگر ایران با آمریکا به پای میزمذاکره برود، به معنای پذیرفته شدن رفتار آمریکاست که با خروج غیرحقوقی از برجام و نقض موازین حقوق بین الملل، این رفتار را داشت، پس قبول مذاکره از جانب ایران صحه گذاشتن بر این رفتار آمریکاست و در واقع آن را پذیرفته و ایران هم به نوعی به موازین بین المللی دهن کجی کرده است.
گفت‌وگو از : آناهید بیدکانی بختیاروند- خبرنگار سیاسی ایمنا
نظر شما