به گزارش ایمنا به نقل از پایگاه خبری اتاق ایران صنعت برق ایران به‌عنوان یک صنعت زیرساختی، با چالش‌های متعددی روبرو بوده که برخی از آنها صورتی مزمن به خود گرفته است و استمرار آنها موجب شده تا دسترسی به برق به یکی از چالش‌های فضای کسب‌وکار ایران تبدیل شود و جایگاه ایران در رتبه‌بندی محیط کسب‌وکار را با تغییر مواجه کند. ضمن اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد این صنعت در آینده نیز با کسری بودجه هزینه‌ای و سرمایه‌ای مواجه خواهد شد که احتمالاً کار را سخت‌تر نیز می‌کند.
اصلاحات ساختاری مکرر و خصوصی‌سازی ناکارآمد، اتلاف زیاد و بهره‌وری پایین در بخش‌های تولید، انتقال و توزیع، تداوم کسری بودجه و انباشت بدهی وزارت نیرو و رشد چشمگیر مصرف خانگی برق به‌ویژه در روزهای گرم سال، شماری از مهم‌ترین مسائل صنعت برق در سالیان اخیر بوده که یکی از علل نمود و تداوم آنها، نابسامانی‌های موجود در اقتصاد صنعت برق کشور است و تبیین آن نیازمند تجزیه‌وتحلیل جریان مالی این صنعت با توجه به عملکرد بودجه وزارت نیرو است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «بررسی مسائل کلیدی و مشکلات مالی صنعت برق و اصلاحات مورد نیاز» با نگاهی به سند بودجه سنواتی وزارت نیرو و شرکت‌های تابعه آن - که نشان‌دهنده برنامه مالی دولت در بخش انرژی است – به بررسی سیاست و رفتار دولت در حوزه برق، انرژی و نحوه اداره این حوزه پرداخته است.
بازوی پژوهشی مجلس در این گزارش تلاش کرده است با ارائه چارچوب مفهومی از صنعت برق کشور، ضمن بررسی و تحلیل اقتصاد برق و عوامل مؤثر بر آن، به تبیین چالش‌ها و مسائل کلیدی صنعت برق ایران پرداخته و درنهایت پیشنهادهای مشخص و کاربردی به‌منظور بهبود شرایط و سیاست‌گذاری ارائه کند.
ویژگی‌ها و جایگاه صنعت برق ایران در جهان
صنعت برق ایران در سال ۲۰۱۷ با تولید ۲۶۵ میلیارد کیلووات ساعت برق، رتبه شانزدهم تولید برق در دنیا و رتبه دوم منطقه پس از عربستان سعودی را به خود اختصاص داده است. در این سال، کشورهای چین و آمریکا به ترتیب با ۶۱۴۲ و ۴۰۸۸ میلیارد کیلووات ساعت، بیشترین میزان تولید برق در دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. ایران نیز از حیث میزان تولید تقریباً با تایوان، اسپانیا، ترکیه و استرالیا در یک گروه قرار دارد.
از منظر مصرف برق در سال ۲۰۱۷، بازهم کشورهای چین و آمریکا جایگاه اول و دوم را در میان کشورهای دنیا دارند و ایران نیز با ۲۲۱ میلیارد کیلووات ساعت، رتبه هجدهم مصرف برق را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمارهای بین‌المللی، ایران به لحاظ میزان مصرف برق با کشورهای ترکیه، اسپانیا و استرالیا هم‌گروه بوده است.
طبق آمارهای گزارش شده، مصرف سرانه برق در ایران ۲۶۹۳.۱۹ کیلووات ساعت بوده از این منظر رتبه ۹۲ را در بین کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. مقایسه جایگاه مصرف برق و سرانه مصرف برق در ایران با دیگر کشورها نشان می‌دهد که ساختار اقتصادی کشور هنوز صنعتی نشده و نفوذ فناوری و صنعتی شدن عمق کمی دارد. از جنبه دیگر این موضوع منعکس‌کننده تنوع سبد انرژی خانوارها و استفاده آنها از منابع مختلفی انرژی برای گرمایش و سرمایش است.
وضعیت تولید انتقال و توزیع برق ایران
دستیابی به یک تصویر درست از شرایط موجود صنعت برق بدون ارزیابی شاخص‌های مهم این صنعت محقق نخواهد شد. از اساسی‌ترین مؤلفه‌های صنعت برق ظرفیت نیروگاه تولید برق و اندازه شبکه انتقال و توزیع برق است. با توجه به گزارش‌های آماری منتشر شده توسط شرکت مادر تخصصی توانیر، ظرفیت نیروگاه‌های کشور در سال ۱۳۹۶ به ۷۸ هزار و ۹۰۰ مگاوات رسیده که نسبت به سال ۱۳۹۵، حدود ۳.۲ درصد رشد داشته است.
همچنین در سال ۱۳۹۶ تولید ناویژه نیروگاه‌ها (جمع انرژی تولیدی مولدهای برق نیروگاه‌ها روی پایانه خروجی مولدها)، برابر با ۳۱۲ هزار و ۴۷۹ میلیون کیلووات ساعت و تولید سرانه برق کشور ۳۸۲۰ کیلووات ساعت بوده است.
از سوی دیگر تلفات شبکه برق ایران از ۱۱.۹۳ درصد در سال ۱۳۹۴، به ۱۱.۵۴ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته ضمن اینکه راندمان نیروگاه‌های حرارتی از حدود ۳۷.۸ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۳۷.۹ درصد در سال ۱۳۹۶ افزایش یافته است.
جریان درآمدی صنعت برق
جریان مالی صنعت برق در سند بودجه دولت از دو شاخه اصلی وزارت نیرو و شرکت‌های بخش برق تابعه وزارت نیرو تشکیل شده است که درآمد و هزینه‌های اساسی این صنعت از عملکرد این دو بخش منتج می‌شود و بررسی روند و احکام لوایح بودجه سنواتی وزارت نیرو و شرکت‌های بخش برق به‌عنوان هسته اصلی جریان مالی صنعت برق، می‌تواند تصویر روشنی از وضعیت مالی و اقتصادی این صنعت ارائه دهد.
بررسی جداول پیوست قانون بودجه سنواتی دولتی نشان می‌دهد درآمد صنعت برق کشور از سه محل اصلی «درآمد حاصل از فروش برق به مشترکان»، «درآمد حاصل از صادرات» و «سایر درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی» تأمین می‌شود.
در بودجه سال ۱۳۹۷ شرکت‌های زیرمجموعه بخش برق وزارت نیرو، مبلغ درآمد حاصل از فروش برق، حدود ۲۰۹ هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شده که از محل فروش ۲۶۳ میلیارد کیلووات ساعت حاصل می شود، بنابراین برای بررسی جریان درآمدی صنعت برق لازم است به دو بخش اصلی آن یعنی درآمد حاصل از فروش برق و درآمدهای صادراتی آن توجه کرد.
جریان هزینه‌ای صنعت برق
بخش عمده‌ای از جریان هزینه‌ای صنعت برق را هزینه‌های خرید برق، هزینه‌های تولید، هزینه‌های توزیع، هزینه‌های انتقال و هزینه‌های ناشی از واردات تشکیل می‌دهد.
بررسی روند زمانی هزینه‌های صنعت برق بر اساس جداول پیوست بودجه سنواتی مصوب، نشان می‌دهد این متغیرها نیز با روند صعودی همراه بوده است. به‌طورمعمول شکافی میان بودجه مصوب و عملکرد در هر سال وجود دارد که این موضوع با توجه به غیرقابل اطمینان بودن حصول منابع درآمدی صنعت برق، نگرانی در مورد افزایش کسری بودجه صنعت برق را بیشتر خواهد کرد.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود با توجه به تجربیات ادوار گذشته بودجه سنواتی و با استفاده از روابط میان بودجه مصوب و عملکرد صنعت در سال‌های پیشین، سعی کرده است میزان کسری بودجه صنعت برق تخمین بزند. بر اساس نتایج این مطالعه، انتظار می‌رود صنعت برق کشور در سال ۱۳۹۶ رقمی بالغ‌بر ۲۲ هزار و ۸۱۷ میلیارد ریال کسری بودجه داشته باشد و این مقدار در سال ۱۳۹۷ با افزایش روبرو شود.
کسری منابع در حوزه سرمایه‌گذاری
با توجه به بررسی‌های صورت پذیرفته برای افزایش ظرفیت سالیانه تولید برق به میزان پنج هزار مگاوات در هرسال بالغ‌بر سه میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید نیاز است، این در حالی است که به دلیل کمبود منابع تأمین مالی پروژه‌ها توسط دولت، عدم توانایی ورود بخش خصوصی به این نوع پروژه‌ها و از طرف دیگر نبود دسترسی به منابع مالی و فاینانس خارجی و بین‌المللی، به دلیل شرایط تحریم، سرمایه‌گذاری در جهت برق متناسب با نیاز نیست. ضمن اینکه بررسی روند سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق در سال‌های گذشته نشان می‌دهد این روند به‌صورت کاهنده بوده است.
بر اساس نتایج محاسبات این گزارش، انتظار می‌رود ۲۱۴ هزار و ۹۴۴ میلیارد ریال برای سرمایه‌گذاری در صنعت برق مورد نیاز باشد که ۴۸ هزار و ۱۲۰ میلیارد ریال آن بابت پرداخت بدهی‌ها و دیون است. با احتساب کل منابع قابل تحقق به مبلغ ۹۵ هزار و ۱۵ میلیارد ریال، صنعت برق با کمبود سرمایه ۱۶۸ هزار و ۴۹ میلیارد ریالی در سال ۱۳۹۷ مواجه خواهد بود.
ناگزیر به اصلاحات بنیادین در صنعت برق هستیم
بی‌توجهی به قوانین بالادستی همچون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، درج ارقام غیرواقع‌بینانه در بودجه شرکت‌های غیردولتی، مهم‌ترین نقصان‌های بودجه شرکت‌های زیرمجموعه بخش برق وزارت نیرو است. این موضوع منجر به اختلال در اقتصاد برق و بروز چالش‌های متعددی برای سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌وکار زنجیره تأمین شده است. ادامه این وضعیت می‌تواند به تعدیل واحدها و از بین رفتن توان ساخت و مهندسی کشور در بخش برق شود. ازاین‌رو با به‌کارگیری نظرات خبرگان و سندیکای صنعت برق برای عبور از چالش‌ها و بحران‌های ایجاد شده، اولویت‌های اجرایی و راهبردی شامل اصلاح نظام قیمت‌گذاری برق، افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه‌ای صنعت برق، بهینه‌سازی و کاهش تلفات در زنجیره تولید تا مصرف برق، پرداخت مطالبات شرکت‌های بخش خصوصی، جبران افزایش قیمت نهاده‌ها در قراردادهای جاری و آتی، مدیریت عرضه و تقاضای فلزات و مواد خام در بازار و رفع موانع قانونی و مبادلات پولی برای صادرات کالا، خدمات و انرژی برق توسط بخش خصوصی، توصیه می‌شود.
نظر شما