هویت‌های بلاتکلیف

به گزارش خبرنگار ایمنا، بارها پیش آمده که برای کوچکترین کارهای اداری نیز به کپی صفحات مدارک شناسایی خود احتیاج پیدا کرده‌ایم و به نوعی آن چند برگه سیاه و سفید گاهی تایید کننده هویت ما شده است. هویتی که با شناخته شدن پدر و مادر و تاریخ و محل تولد و مواردی از این دست که در "سِجِل" هر کس ثبت و ضبط شده و هر بار قرار به ورود به مرحله جدیدی از زندگی مانند تحصیل، ازدواج، تملک یا بسیاری موارد دیگر بوده، اولویت اول برای شناخته شدن هر یک از ما نام گرفته‌ است.

درست است که دوران چند روز یا چند ماه عقب و جلوتر گرفتن شناسنامه توسط والدین تمام شده و آنقدر دستگاه ثبت احوال دقیق عمل می‌کند که حتی ساعت تولد یک کودک نیز ثبت می‌شود و دیگر به راحتی نمی‌توان در اطلاعات هیچ شناسنامه‌ای دست برد، اما این اصل روشن برای برخی که ساکن این سرزمین هستند رعایت نمی‌شود تا جایی که نه تنها روز تولد بلکه اصل هویتشان نیز نامشخص مانده‌ است.

این هویت ناقص نه در روستاهای مرزی و آن طرف کوه‌های بلند، بلکه در نزدیکی یکی از کلانشهرهای کشور نیز وجود دارد، در حاشیه شهر اصفهان و در پارک حصه، "صمد" یکی از همین کودکانی است که به‌خاطر تمام ایرانی نبودنش، مجبور است قید بسیاری فرصت‌های زندگی خود را بزند؛ آنقدر ثبت تاریخ برای زندگی او بی معنا بوده که باورپذیر نیست این چهره‌ای که هشت یا ۹ ساله می‌نماید متعلق به یک پسر ۱۲ ساله است.

صمد مانند بسیاری کودکان دیگر همانند خود در حصه به‌خاطر تمام ایرانی نبودنشان، باید از فرصت‌های زندگی دست کشیده و در کوچه و خیابان‌های خاکی و تپه‌ای محل زندگی خود روز را شب کند، او دارای پدری مهاجر و مادری ایرانی است که به گفته فرشته مبارکی، معاون حقوقی موسسه "ایما" تنها یکی از گروه‌هایی را شامل می‌شود که دارای شناسنامه نیستند.

"بچه‌های بدون هویت و مدرک چند دسته هستند؛ یک دسته مهاجرینی هستند که یا غیرقانونی وارد ایران شده‌اند یا بعد از مدتی پاسپورت یا کارت خود را تمدید نکرده و در حال حاضر بدون مدرک هویتی مانده‌اند. "

"لایحه تبعیت از طریق مادر" در دستور کار است

"برای برخی افراد موضوع تابعیت مطرح نیست چون شناسنامه مدرک هویتی است که به افراد ایرانی داده می شود، برخی افراد تابعیتشان دچار مشکل است یعنی کسانی که پدر غیرایرانی و مادری ایرانی دارند، پیش از این طبق قانون تابعیت از طریق خون و پدر منتقل می‌شد که به تازگی قرار است لایحه‌ای تصویب شود که تابعیت را از طریق مادر هم وارد کنند بنابراین مشکل کسانی که در حال حاضر به‌خاطر ایرانی نبودن پدرشان نتوانسته‌اند مدرک هویت ایرانی را بگیرند حل خواهد شد."

"اما اوضاع پیچیده‌تری نیز برای برخی افراد وجود و آن مجهول التابعیت بودن آن‌ها است یعنی کسانی که مدرک هویتی ندارند و نمی دانیم تابعیتشان کجایی است زیرا مدرکی برای ایرانی بودن یا اهل هرجای دیگری بودن برای آن‌ها وجود ندارد، خانواده‌هایی که گاهی پدربزرگ ۷۰ یا ۸۰ ساله دارند و چیزی که می گویند این است که کوچ نشین بودیم و تابعیت نگرفتیم و از طرفی ثبت احوال نیز تابعیت آن‌ها قبول نمی‌کند."

فرزندانی مشروع با مشکل بی‌هویتی

از مهاجرین که بگذریم، مبارکی از فرزندانی مشروع می‌گوید که آن‌ها نیز دچار مشکل هویتی هستند "دسته‌ای از کسانی که مشکلات قانونی و مدرکی داشته و شناسنامه ندارند، بچه هایی هستند که حاصل ازدواج موقت اند، ازدواجی شرعی که در جایی ثبت شده اما رسمی نشده و یا کسانی که در بازه زمانی که طبق قانون ثبت احوال فرصت مشخصی وجود دارد که پدر و مادر به ثبت احوال اعلام ولادت کنند تا بعد از آن بتوانند برای فرزندشان شناسنامه بگیرند اقدام نکرده‌اند و یا ازدواج موقتی که پدر مجهول المکان است و یا اینکه هردو در دسترس نیستند و چون طبق قانون ثبت احوال برای دادن شناسنامه برای فرزند حاصل از ازدواج موقت حضور پدر و مادر هردو الزامی است، به دلیل نداشتن گواهی ولادت یا پیگیری نکردن والدین آن‌ها هویت مشخصی ندارند. "

این وضعیت هویت بسیاری از کودکان حصه است که انجمن ایما برای بهبود اوضاع قانونی آن دست به کار شده است "اولین کاری که انجمن ما انجام می دهد شناسایی و دسته بندی این افراد است و اینکه هرکدام مربوط به چه دسته ای بوده و از چه راهی می‌توان مشکل هویت آن‌ها را حل کرد. "

رفع مشکل تابعیت مربوط به شورای عالی امنیت ملی است نه ثبت احوال

او می‌گوید رفع مشکل تابعیت مربوط به شورای عالی امنیت ملی می‌شود نه ثبت احوال "بچه هایی که مدرک هویتی دارند را می توان از طریق همکاری دادگستری و ثبت احوال اقدام به ثبت هویت کرد اما همچنان نتوانسته‌ایم برای این افراد شناسنامه بگیریم با آنکه پروسه کاری آن را شروع کردیم و به‌خاطر آنکه سیستم ثبت دادگستری الکترونیکی شده بود و این بچه ها کد ملی نداشتند، نامه نگاری انجام شد تا جز دادخواست هایی که نیاز به کد ملی ندارد، بررسی شود هر چند که فاصله زمانی زیاد میان جلسات باعث کندتر شدن روند قانونی این مسئله شده‌است"

"بچه‌هایی داریم که متولد ملایر و یا شهر دیگر بوده و پیدا کردن محل تولد آن‌ها یک پروسه زمان‌بر را طی کرد و در کنار آن وجود حساسیت در بحث شناسنامه کار را سخت تر می‌کند و به راحتی به چنین افرادی شناسنامه داده نمی‌شوند زیرا بیم آن می‌روند تابعیت ایرانی به این افراد داده شود ولی ایرانی نباشند و این مسئله باعث ایجاد مسئولیت قانونی می‌شود. "

فعالیت این انجمن که مدتی است بچه‌های هشت تا ۱۳ سال را در حصه تحت پوشش قرار داده است، بسیاری از مسئولان استان را نیز به تکاپو انداخته است و اکنون مشکل تحصیل برخی از بچه‌های دارای مشکل هویتی درحال رفع شدن است "ثبت نام مدرسه بچه هایی که به دلیل مشکل هویتی مدرسه هم نمی‌رفتند از سال ۸۸ تا ۸۹ آغاز شد و اولین ورودی به مدرسه را در آن سال‌ها داشتیم و در دو سال اخیر  با تصویب هیئت دولت و تاکید مقام معظم رهبری بچه های اتباع، با اینکه مدرک ندارند می‌توانند وارد مدرسه شوند. "

ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی نیاز به مجوز وزارت کشور دارد

مهدی سلیمانی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری اصفهان درباره چنین مشکلات هویتی تاکید دارد که هر زن ایرانی که قصد ازدواج با مردی غیر ایرانی دارد باید مجوز وزارت کشور اخذ کند و می‌گوید "طی سال های گذشته تعدادی از زنان ایرانی بدون اطلاع، به ازدواج اتباع خارجی درآمدند که بخشی از این اتباع دارای مدرک اقامتی در کشور بوده و بخشی این مدرک را ندارند. افرادی که مدرک اقامتی در کشور دارند، باید برای اخذ مجوز مراجعه کرده و این فرایند را طی می کردند با این حال اگر بعد از ازدواج مراجعه کنند ما نهایت مساعدت را برای ازدواج و ادامه اقامتشان در کشور انجام می دهیم. "

او درباره کسانی که با اتباع خارجی فاقد مدرک ازدواج کردند نیز می‌گوید "تا سال گذشته راهکار قانونی مناسبی ایجاد نشده بود اما پس از آن با تصویب وزارت کشور این افراد در سرشماری مردم ایران مجوز ثبت نام در سرشماری را دریافت کردند؛ مردان خارجی که با زنان ایرانی ازدواج کرده بودند و فرزندی هم داشتند در سرشماری شرکت کرده و امسال هم به صورت موقت برگه هایی به عنوان برگه تردد در اختیارشان قرار گرفت و در آینده ساماندهی این گروه هم صورت می گیرد. "

او به خانواده هایی که می خواهند دخترانشان را به ازدواج اتباع خارجی در بیاورند توصیه می‌کند "نسبت به قوانین و مقررات آگاهی پیدا کرده و فرایند قانونی را طی کنند که هم فرزندان ناشی از ازدواجشان بلاتکلیف نمانند و هم اینکه نسبت به قوانین آگاهی داشته باشند که دچار مشکل نشوند؛ هرچند در مورد فرزندان ناشی از این ازدواج ها، یعنی ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی اگر فرایند قانونی طی شده باشد و مجوز دولت را گرفته باشند و یک پروانه که به امضای استاندار به نمایندگی از وزارت کشور صادر می‌شود، موسوم به پروانه زناشویی را داشته باشند فرزندانشان پس از ۱۸ سالگی امکان درخواست تابعیت ایرانی دارند که باید در آزمونی به عنوان تابعیت شرکت کنند و پیش از آن نیز با تابعیت پدر خود امکان اقامت در کشور را دارند. "

آمار دقیق نمی‌دهیم

او درباره چنین ازدواج‌هایی آمار دقیقی نمی‌دهد  و درباره اینکه چند درصد از همسران این زنان دارای پروانه و یا تابعیت هستند می‌گوید "چون آمار اتباع غیرمجاز کامل نشده و هنوز درسرشماری شرکت می کنند ارائه درصد و آمار نمی‌تواند صحیح باشد. "

سلیمانی می‌گوید " این افراد پس از اخذ پروانه زناشویی با مراجعه به دفتر خانه ازدواج خود را ثبت می‌کنند و اگر زن ایرانی با یک مرد خارجی ازدواج کرده باشد و مرد مدرک نداشته باشد می تواند کماکان تا آخر بهمن ماه به یکی از دفاتر خدمات اتباع خارجی مراجعه و نسبت به ارائه مدارک اقدام کند تا فرایند صدور مدرکش در سیکل اداری قرار بگیرد. "

او درباره ازدواج‌های اینچنین که به طلاق می‌انجامد یا پدر فوت می‌کند نیز می‌گوید "اگر یک زن ایرانی با یک تبعه مجاز یا غیرمجاز ازدواج کرده است و فرزندی از این ازدواج دارد که بی مدرک است به دادگاه رفته و طلاق نامه می گیرد و تکلیف حضانت بچه را دادگاه تعیین می کند. اگر حضانت را به مادر دادند برای گرفتن مدرک فرزند خود به ما مراجعه و تا پیش از ۱۸ سالگی، به عنوان تبعه خارجی شناخته می شود و پس از آن هم فرایند دریافت تابعیت ایران طبق آنچه گفته شد باید طی کند؛ در هنگام فوت همسر نیز باید گواهی فوت وجود داشته باشد و پس از روشن شدن تکلیف رابطه مادر - فرزندی فرایند قانونی آن طی شود. "

سلیمانی درباره شرایط ازدواج چنین فرزندانی می‌گوید: "اگر مدرک هویتی نداشته و ازدواج کنند دچار همان مشکلاتی که گفته شد می‌شوند؛ ما شرایطی را آماده کرده‌ایم که کسی نخواهد بدون مدرک ازدواج کند؛ مثلاً یک دختر فرزند مادر ایرانی که بی مدرک است ازدواج می کند با یک ایرانی و یا یک تبعه خارجی، چون فرایندهای حقوقی دارد به دنبال خود موضوعاتی مانند عرف، حضانت و سایر موارد را مطرح می‌کند که به سادگی قابل حل نخواهد بود. "

هر چند هیچ کس حاضر به ارائه آمار کودکان بی هویت استان اصفهان نیست و هر کدام از مسئولان توپ را در زمین دیگری می اندازد، اما "پارک حصه" مشت نشانه خرواری است که بیانگر تعداد هزاران نفری این کودکان در استان اصفهان هستند؛ کودکانی که بخشی از آنها را ۱۶۰ هزار تبعه خارجی غیر مجاز، برخی دیگر را کودکان سر راهی و برخی دیگر را حاصل ازدواج های موقتی تشکیل می دهند که پدر و یا مادر تمایلی به قبول کردن فرزندشان ندارند.