به گزارش خبرنگار ایمنا، گورستانی که شخصیت‌هایی چون «ژوهان نورتمبر»، «یوهان رودلف اشتیندلر»، «الکساندر دورود»، «ایزاک بودته دولتوان»، «ارنست هولستر»، «الکساندر دورود»، «تونی هوانسیان» و «جیمز گارلند» و بسیاری دیگر در آن دفن شده‌اند و در سال ۱۳۸۰ نیز در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است. حالا از ورای تاریخ ارامنه به مردی رسیده ایم که سال‌ها است صدای قلم و چکش او بر سنگهای قبر گورستان تاریخی ارامنه صدای آمد و شد آدمیان را می‌نوازد.
سورن میناسیان سال ۱۳۲۶ در محله خیابان نظر غربی اصفهان متولد شد و بعد به خیابان خاقانی و محله تبریزی ها در خیابان حکیم نظامی و اکنون نیز در کوچه صفوی زندگی می‌کند و هر روز در گورستان تاریخی ارامنه قدم می گذارد و با فرود هرچکش بر قلمش در سکوت گورستان نقشی از خاطره می زند.
آنچه می خوانید گفتگو با «سورن میناسیان» پیشکسوت سنگتراشی سنگ قبرهای گورستان ارامنه اصفهان است.
از ابتدا کارتان سنگتراشی بود؟
من تا کلاس اول دبیرستان درس خواندم و کم‌کم به کارهایی مانند فیلمبرداری و عکسبرداری از مجالس روی آوردم، البته من حدود چهارسال در هتل شاه عباس گارسون بودم و بعد از خدمت سربازی‌ام سنگتراش شدم و الان سی و پنجمین سال است که در قبرستان ارامنه اصفهان سنگتراشی می‌کنم یعنی از سال ۱۹۸۳ میلادی برابر با سال ۱۳۶۲ خورشیدی سنگتراش سنگهای قبرستان ارامنه هستم.
از چه موضوعاتی عکاسی می‌کردید؟
فیلمبرداری و عکاسی برای مجالس جشن را انجام می‌دادم، در تاریکخانه هم کارکردم و عکس های زیادی را روتوش می‌کردم ولی بعد عکاسی را رها کردم و به سنگتراشی روی آوردم.
کدام مدرسه درس خواندید؟
مدرسه‌ای در خیابان خاقانی به نام شاه عباس که حالا نامش "کاتاریمیان" شده است. یکسال هم در "مدرسه پیشوا" در محله سنگتراش‌ها درس خواندم.
چرا سنگتراش سنگهای قبرستان ارامنه شدید؟
قبل از من پیرمردی به نام آقای محربیان سنگتراشی می‌کرد، اما بعد از او کسی نبود و سنگ های قبرها را هم معمولاً در تخت فولاد درست می‌کردند و می‌آوردند که یا کپی بودند یا چون زبان ارامنه را نمی دانستند اشتباه بودند و به همین دلیل "جانی هوانسیان" که به "جانی تونیان" معروف بود و پسر "تونی هوانسیان" عکاس معروف دوره ظل السلطان، به من سرمایه داد تا توانستم وارد این کار شوم، قبر تونی هوانسیان هم در گورستان ارامنه اصفهان است. پسر تونی هوانسیان یعنی "جانی تونیان" یا همان "جانی هوانسیان"مشوق من بود، او پیرمرد خیّری بود و حتی درخت ها و نرده های گورستان ارامنه را با هزینه خودش ایجاد کرد و به من پیشنهاد کرد که سنگتراشی کنم. من ابتدا یک سنگ کوچک برایش سنگتراشی کردم و به خانه شان رفتم و او این سنگ را به خانمش نشان داد و خانمش گفت "او می تواند ادامه بدهد". آن موقع سرمایه خیلی شرط بود و جانی به من ۵۰۰ تومان سرمایه داد و گفت کار را شروع کن، من هم سه چهار تا سنگ گرفتم و از اینجا بود که سنگتراشی را شروع کردم و بعد پول جانی تونیان را پس دادم.
اولین سنگی که سنگتراشی کردید خاطرتان هست؟
بله، مربوط به یک فرد ریخته گر زنگ های ناقوس های کلیسا بود.
سنگ قبر کدام یک از شخصیت های معروف را سنگتراشی کردید؟
چند نفر از کشیش های مهم اصفهان و همچنین آقای لئون میناسیان که نویسنده، پژوهشگر، کتاب‌شناس، تاریخ نگار و مترجم بزرگی بود، خدارحمتش کند، من سنگ قبرش را ساختم. خیلی ها بودند خیلی...
به شیوۀ سنتی کارمی کنید؟
کار من از اول تا آخرش سنتی است و از ابزار جدید استفاده نمی‌کنم.
ابزار کارتان چیست؟
دو تا سه قلم سنگتراشی به علاوه چکش معمولی، خط کش و مداد و رنگ دارم.
هر مدلی برای سنگ قبر ها کارمی کنید؟
بله هر مدلی که سفارش بدهند را برایشان می‌سازم، اما بعد از مراسم هم من را فراموش می‌کنند و هم مُردۀ خودشان را...
مراحل سنگتراشی سنگ های قبر چیست؟
هر قبر شامل سه بخش سنگ قبر، صلیب و تابلویی است که عکس فردفوت شده داخلش قرار می‌گیرد. سنگی که از کارخانه می‌آید دنده دنده و زبر است برای همین اول روی سنگ را با سنگ ساب می‌سابیم تا صاف شود، سپس زمینه اش را پیدا کرده و اندازه می‌گیریم. اولین مرحله، طراحی است و باید زمینه را پیدا کنم و خط کشی کنم و با مداد تمام خطهایش را می‌نویسم و اسلیمی هایش را می‌کشم. مرحله دوم کنده کاری با قلم و چکش است. مرحله سوم رنگرزی سنگ است که حروف را با رنگ روغنی رنگ می‌کنم و بعد از خشک شدنش مرحله چهارم یعنی ساب دادن انجام می شود و درآخر سنگ را به محل دفن می‌بَریم.
سنگ ها از کارخانه های خاصی را می آورید؟
من با سه چهارتا کارخانه کار می‌کنم. همه کارخانه ها سنگ قبر نمی‌بُرند یعنی زیر بار بریدن سنگ بزرگ نمی‌روند و برخی ها هم که خیلی تعصبی هستند می‌ترسند سنگ قبر ببُرند و ما باید به آنها بگوییم که سنگ حوض می‌خواهیم تا ببُرند. اما در مجموع من همین الان هم به کارخانه های سنگ زنگ بزنم هرچه سنگ بخواهم بار می کنند و می‌آورد، بدون اینکه من بروم سنگش را ببینم آنها می دانند که من چه سنگی با چه ابعاد و چه جنسی می‌خواهم.
از چه نوع سنگی استفاده می کنید؟
همه نوع سنگی وجود دارد، البته برخی خیلی گران است و به ندرت کسی می خواهد سنگ چینی سفید بگذارد که قشنگ و بدون خط باشد. سنگ سفید هم دوسه نوع است، دو رقم هم سنگ کریستال داریم که یک نوعش با دست خرد می شود ولی سوپر ممتازهایش تضمینی است. بعضی وقت ها اگر جنس سنگ خوب نباشد رگ های لاشتر خاکی دارد و بعد از سه چهارتا زمستان می ترکد و ازهم باز می‌شود. به هرحال هر ارزانی بی حکمت نیست، اما من سعی می‌کنم بهترین سنگ را روی خاک بگذارم که نه به او و نه به سفارش دهنده بدهکار نباشم.
نوع سنگ را خودتان تعیین می کنید؟
بله، اما گاهی پیش می‌آید که سفارش می‌دهند که از چه جنس می‌خواهند. یکی وضعش خوبه سنگ سفید درجه یک می گذارد اما عمدتاً سنگهای معمولی می‌گذاریم.
سنگ قبری کسی را ساخته‌اید که هنوز زنده است؟
بله، سنگ قبر یک طلاساز را ساخته ام که خودش الان در امریکا است و به من گفت تاریخ فوت را بنویس سال ۲۰۲۰ میلادی و درواقع زنده زنده سنگ قبرش را سفارش داد و من هم درست کردم و پولش هم نقد داد.
تراش و آماده شدن یک سنگ قبر چقدر زمان می برد؟
به کار و کارگر و به جنس سنگ و نقش و نوشتۀ انتخاب شده بستگی دارد و معمولاً برای یک سنگ بین ۲ تا ۷ روز زمان می برد.
مرمت سنگ قبر را هم انجام دادید؟
بله، ازجمله سنگ هایی که مرمت کردم سنگ قبر "ارنست هولستر" است.
چندساعت را در قبرستان ارامنه می گذارنید؟
صبح زود می‌آیم و زمستان ها تا ساعت شش عصر و تابستان هم تا ساعت نُه شب می مانم.
اینکه زمان زیادی در قبرستان هستید نمی‌ترسید؟
زمستان ۳۰ سال قبل زمستان بود و برف زیادی می‌بارید و من در قبرستان بودم و چون برف می‌آمد به داخل اتاق رفتم، می خواستم شب به سمت خانه راه بیفتم اما نمی شد چون برف زیادی می‌بارید و من هم با خودم گفتم همین جا بمانم و کارکنم. نه تلفنی داشتم نه هیچی که به خانه بگویم نمی‌آیم و هنوز خیابان ها و تمام کوچه های اینجا خاکی بود. ساعت دو شب بود که دیدم یک چیزی محکم به در اتاق خورد و خیلی ترسیدم. صبح که هوا داشت روشن می شد و خواستم به خانه بروم، نه جای پایی بود نه چیزی و دیگر هیچ خبری نبود و نمی دانستم شب چه اتفاقی افتاده بود و صدای چه چیزی بود. به خانه رفتم و ساعت ۱۰ دوباره برگشتم و به یک پیرمردی که در همین نزدیکی بود و می دانست من اینجا کار می‌کنم ماجرای دیشب را گفتم و او گفت که جِن بوده آمده از در آهنی رد بشود و نتوانسته است. من هم دیگر جرأت نکردم شب ها اینجا بمانم.
پس خاطرات زیادی از قبرستان ارامنه دارید.
بله به‌خصوص با دوستان قدیمی‌ام که هرروز با هم رفت و آمد داشتیم. صبح ها با هم ساعت چهار به کوه صفه می‌رفتیم و صبحانه می‌خوردیم و طلوع را می‌دیدیم و برمی‌گشتیم. خدا رحمتشان کند، خودم سنگ بسیاری از آن ها را ساختم و موقعی که سنگ قبرشان را می تراشیدم در دلم با آنها حرف زده ام و از خاطره هایمان گفته‌ام؛ اما تلخ ترین خاطرات من زمانی است که باید سنگ قبر جوان کسی را بسازم.
بعد از شما کسی این شغل را ادامه می دهد؟
پسر برادرم اینجا کار می‌کند ولی حال و حوصله این کار را ندارد. در واقع اگر من تصمیم بگیرم دیگر کار نکنم یا عمرم تمام شود دیگر در بین ارامنه کسی به دنبال حجاری نمی رود، یعنی این شغل باید ماشینی شود.
درآمدتان مناسب است؟
بد نیست، بالاخره خوب و بدش می‌گذرد. حدود یک یا دوماه کار ندرایم اما بعد یکباره شروع می شود. توقع من زیاد نیست اما روزگار عوض شده است درحالی که زمان قدیم توقعی نبود و کسی برای فردا و پس فردا و پسان فردایش فکر نمی‌کرد اما حالا صبح که چشم باز می‌کنی باید برای ظهرت فکرت کنی.
سنگ قبری وجود دارد که بیش از بقیه به آن علاقه داشته باشید؟
هرکدام را که حتی رویش یک خط روی آن نوشته ام دوست دارم چون کلاً کارم را دوست دارم و هیچ کدام برای من فرقی نمی کنند.
چه جمله ای در سنگ قبرهای ارامنه تکرار می شود؟
دو یا سه کلمه از انجیل مثل "آرام بخواب" یا "آسوده بخواب" تکرار می شود که البته من باتوجه به اینکه سنگ مربوط به چه کسی است بکار می‌برم.
تاریخ روی قبرهای این قبرستان به میلادی است یا ارمنی است؟
کلیسای ارمنی همیشه مستقل بوده یعنی وابسته به هیچ کلیسایی نبوده است و تا سال ۱۸۰۰ میلادی نیز از تاریخ ارمنی روی سنگ قبرها استفاده می‌کردند که به تقویم بزرگ معروف است ضمن اینکه ارامنه یک تقویم بزرگ و یک تقویم کوچک دارند. تا سال ۱۸۰۰ میلادی فقط تاریخی ارمنی را به صورت حروف روی سنگ ها می نوشتند و از سال۱۸۰۰ به بعد تاریخ را به صورت میلادی می نویسند و برای تبدیل تاریخ ارمنی روی سنگ قبرها به تاریخ میلادی باید عدد ۵۵۱ را به آن اضافه شود.
به‌جز سنگ قبر، آثار دیگری نیز از سنگ می سازید؟
نه، وقتش را نداشتم چون کسی نیست سنگتراشی سنگ قبرها را ادامه دهد، اما اگر کسی باشد که بدانم کار سنگتراشی سنگ قبرها را انجام می دهد من هم خیلی کارها می توانم انجام دهم ولی هنوز نشده است.
کسی شغل شما را ادامه خواهد داد؟
سه چهار شاگرد، سنگتراشی را از من یادگرفته اند اما رفته اند و الان تنها خودم هستم و پسر برادرم. نسل جوان زیر بار این کار نمی روند چون هم کارش سنگین است و هم گرد و خاک زیاد دارد. دورۀ ما یادم است پول نداشتیم پاک کن بخریم و از تکه ای از لاستیک ماشین به‌عنوان پاک کن استفاده می کردیم و دفتر را پاک می کردیم و دوباره از نو می نوشتیم. شلوارمان ۱۰ تا وصله داشت، جورابمان وصله داشت و کفشمان سوراخ بود. خداوکیلی پول نبود اما توقع هم نبود.
فرزندان شما به سنگتراشی علاقه دارند؟
دخترم فوق لیسانس زبان دارد و همراه مادرش در امریکا زندگی می کند، پسرم اینجا نزد من است و به کار سنگتراشی وارد است اما علاقه زیادی ندارد.
پس عاشق شغلتان هستید.
بله، من کارم را خیلی دوست دارم، سنگتراشی برایم مثل آب خوردن است و هرکاری توانستم برای سنگتراشی انجام دادم و انجام می دهم. معتاد این‌کار هستم یعنی اگر روزی یک بار صدای چکش و قلم را نشنوم خمار هستم. صدای قلم و چکش برای من مثل موسیقی است که من را تا به این سن نگه داشته است.
و روی سنگ قبر شما چه خواهند نوشت؟
بعد از من هرکدام از دوستان سنگتراشاگر یک گُل روی سنگ قبر من بزنند، سنگ من گلستان می شود، اما من به دوستانم گفته ام که بعد از مرگم فقط اسم کوچکم یعنی "سورن" را به صورت درشت بنویسید.
به گزارش ایمنا، همراه با استاد سورن میناسیان در سکوت گورستان تاریخی ارامنه، در همسایگی درختان سربه فلک کشیدۀ آن و در میان آدمیان خفته در پشت سنگ های این گورستان چرخی می زنیم تا تکرار کنیم که هر آمدنی رفتنی دارد اما درپی همۀ این آمد و شدها تنها صداست که می مانَد...
گفتگو از: شیرین مستغاثی، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما