به گزارش خبرنگار ایمنا، نخستین شخصی که از واژه جغرافیا استفاده کرد، اراتوستن ریاضیدان یونانی بود. جغرافیا یا جغرافی به معنای "توصیف ترسیمی زمین" و بر اساس درکی فضایی یا فضامند به مطالعه پدیده‌های روی زمین می‌پردازد. این پدیده‌ها شامل پدیده‌های طبیعی و پدیده‌های انسانی هستند که در ارتباط متقابل با یکدیگر دچار تحول می‌شوند.
منزوی و مهجور ماندن رشته جغرافیا دلیلی شد تا با دکتر خدیجه بوذرجمهری گفت‌وگویی در خصوص این رشته تحصیلی و تاثیر آن بر توسعه کشور داشته باشیم. بوذرجمهری در سال ۱۳۵۶ در رشته جغرافیا در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی تحصیل کرده و در سال ۱۳۶۹ که مقطع کارشناسی ارشد این رشته در ایران تأسیس شد در همان دانشگاه به ادامه تحصیل پرداخته است. او در سال ۱۳۸۳ از دانشگاه تربیت مدرس در رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی موفق به اخذ مدرک دکتری شده است و از آن پس تا کنون مشغول به تدریس این رشته به دانشجویان علاقه‌مند، در دانشگاه فردوسی است.
این جغرافیدان معتقد است مردم دیدگاه خوبی به رشته‌های انسانی ندارند در نتیجه رشته‌ای مانند جغرافیا در بین مردم شناخته شده نیست و نتوانسته جایگاه خود برای کمک به محیط زیست را پیدا کند. گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با او را در زیر می خوانید:
علم جغرافیا از نظر شما چطور تعریف می‌شود؟
جغرافیا علم خاصی است و با هیچ علم دیگری نمی‌توان آن را مقایسه کرد، از زمانی که انسان‌های اولیه غذاهای دورو برشان را خوردند، دیگر چیزی برای خوردن نیافتند و مجبور شدند برای یافتن غذا از محل زندگی‌شان به محل دیگری کوچ کنند، علم جغرافیا به وجود آمد.
جغرافیا علمی منحصر به فرد است که ارتباطات بین انسان و محیط زیست و تاثیراتی که محیط زیست بر انسان، همچنین تاثیراتی‌که انسان بر روی محیط زیست می‌گذارد را بررسی می‌کند و این جایگاه بسیار ارزشمندی است.
نحوه برخورد و نظر مردم درباره این رشته چگونه است.
واژه جغرافیا در اذهان بسیاری از مردم کشورمان به اشتباه مترادف با نام کوه‌ها، رودها، پایتخت‌ها، نژادها و... است، تا حدی که به محض برخورد با هر تحصیل کردهای در این رشته، گویا با یک بانک اطلاعاتی و یا دایره المعارف عمومی حجیمی روبرو شده‌اند که دارای ظرفیت بالایی از نام مکان‌ها و عوارض طبیعی و انسانی است و پاسخگویی به پرسش‌هایی از این دست را وظیفه و نتیجه علمی هر فارغ التحصیل و یا دانشجوی در حال تحصیل جغرافیا می‌دانند.
تفاوت رشته‌هایی همچون جامعه شناسی یا زمین شناسی با جغرافیا چیست؟
این‌ها رشته‌های نزدیک به جغرافیا هستند اما تنها یک رابطه یک طرفه بین انسان و محیط زیست را بررسی می‌کنند و تاثیرات و نقش انسان را در به هم زدن اکولوژی محیط زیست نادیده می‌گیرند.
در جغرافیا مکان و محیط زندگی انسان، اصل مهمی است. این مکان تحت تأثیر عوامل مختلف طبیعی مانند اقلیم رودخانه‌ها و.. است، اما همزمان نقش انسان درمکان را نیز بررسی می کند کما آنکه در مکان‌هایی که از نظر طبیعی مشابه یکدیگر بوده‌اند انسان‌ها باعث به وجود آمدن کشورهای توسعه یافته یا کشورهای در حال توسعه شده‌اند.
برخی جغرافیدان‌ها معتقدند انسان قدرتی در ایجاد تغییر در محیط ندارد نظر شما چیست؟
این‌ها افرادی هستند که دیدگاه جبرگرایی دارند و معتقدند هر چه که در محیط هست به انسان دیکته شده و انسان علاوه بر اینکه قدرتی ندارد نمی‌تواند تغییری در آن ایجاد کند، این در حالی است که با مقایسه دو کشور افغانستان و اتریش که داری شریط اقلیمی یکسان هستند نقش انسان به وضوح قابل مشاهده است، اتریش به یک کشور توسعه یافته تبدیل شده است و یا رودخانه نیل که تمدن بسیار با شکوهی دارد با رودخانه کلورادو در آمریکا از نظر طبیعی کاملا شبیه یکدیگر هستند اما چطور شد که در مصر با چنین تمدن با شکوهی روبه رو هستیم اما در کلورادو این چنین نیست؟
علم جغرافیا در مراتب بالاتر به چه شاخه‌هایی تقسیم می‌شود؟
جغرافیا دوشاخه اصلی دارد، جغرافیای طبیعی که دارای شاخه‌هایی نظیر اقلیم و ژئومورفولوژی است و جغرافیای انسانی که شامل رشته‌های همچون جغرافیای شهری، روستایی و سیاسی می‌شود که در این شاخه از جغرافیا نقش انسان پر رنگ‌تر است.
چه چیز جغرافیای شهری را از جغرافیای روستایی متمایز می‌کند؟
جغرافیای روستایی متأثر از جغرافیای شهری است و نمی‌توان آن‌ها را جداگانه بررسی کرد، اگرروستاهای ما الان همچین وضعیتی دارد به دلیل وجود دیدگاه شهرگرایی است و بیشتر، شهرهای ما به ویژه در این ۴۰ -۵۰ سال اخیر مورد توجه قرار گرفته، جاذبه‌های بیشتری در شهرها ایجاد شده که باعث می‌شود مهاجرت اتفاق بیفتد در نتیجه شاهد عدم بهبود شهرها، حاشیه نشینی، فقر و نابرابری فضایی شهر وروستا هستیم که در کشورهای پیشرفته به دلیل وجود تعادل بین شهر و روستا این مسائل وجود ندارد.
دانشجویانی که در این رشته تحصیل می‌کنند در دوران تحصیل چه مطالبی را فرا می‌گیرند؟
علم جغرافیا اقیانوسی به اندازه یک سانتی متر است. یک دانشجوی کارشناسی جغرافیا از همه مباحث دو واحد می‌خواند اما ماهیت جغرافیا همین است که یک علم سیستمی است اگر می‌خواهیم پدیده‌ای را تشریح کنیم و بعد درصدد بر طرف کردن مشکلات آن برآییم باید از همه علوم نزدیک اطلاعاتی داشته باشیم اما در صورتی که نیاز به اطلاعات عمیق و تخصصی بود به متخصص آن رشته مراجعه می‌کنیم.
کاربرد این رشته چیست و فارغ التحصیل جغرافیا در چه محیط‌هایی می‌تواند مشغول به کار شود؟
دانش جغرافیا به علوم مجاور احاطه دارد به همین دلیل در مکان‌های زیادی می‌تواند کاربردی باشد حتی در بازار. اما اگر دانشجویی صرفاً به دنبال استخدام باشد چون بدنه دولت روبه کوچک شدن است نمی‌تواند موفق باشد. برخی دانشجویان این رشته شرکت‌های خصوصی تأسیس می‌کنند که در آن مطالعات انجام می‌شود و سازمان‌هایی نظیر جهاد کشاورزی، استانداری و بنیاد مسکن برای انجام طرح‌های پژوهشی خود با این شرکت‌ها قرارداد می‌بندند.
دیگر نمونه‌های شغلی این رشته چیست؟
بهترین کسی که می‌تواند دهیار باشد فارغ التحصیل رشته جغرافیا است واضح‌ترین مثال در این باره نیز دکتر رحمانی فضلی وزیر کشور است که فارغ التحصیل رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی است. اما متاسفانه در کشور دیدگاه مردم به رشته‌های انسانی خوب نیست و در نتیجه این رشته در بین مردم شناخته شده نیست و نتوانسته جایگاه خود برای کمک به محیط زیست را پیدا کند.
توصیه شما به دانشجویانی که می‌خواهند در این رشته موفق شوند چیست؟
یک دانشجوی موفق جغرافیا باید علاوه بر تسلط بر زبان انگلیسی به نرم افزارهای تخصصی رشته و همچنین GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی) مسلط باشد تا بتواند در پروژه‌هایی که انجام می‌شود به خوبی حضور پیداکند.
در حال حاضر استقبال دانشجویان از این رشته چگونه است؟
در سال ۱۳۹۵ ورودی این رشته ۴۸ نفر بود اما سال گذشته ۹۰ نفر و بیشترین ورودی در کل دانشکده ادبیات را داشتیم و این مسئله که باعث تعجب خود ما و مسئولان دانشگاه شد، نشان از استقبال خوب دانشجویان از این رشته است.
به نظر شما چگونه می‌توان به شناخته شدن این رشته در کشور کمک کرد؟
خود جغرافیدان‌ها برای شناساندن این رشته به سازمان‌ها باید تلاش بیشتری کنند یکی از مشکلات توسعه کشور این است که دانشگاه از بخش‌های اجرایی جدا هستند؛ در نتیجه دانشگاه و دستگاه‌های اجرایی از یکدیگر بی‌خبرند، نگاه بخشی نگر وجود دارد، هر سازمانی مسقل کار انجام می‌دهد، بنیاد مسکن در روستا ساخت و ساز انجام می‌دهد و شرکت‌هایی مانند آبفا، گاز و برق هم بدون هماهنگی با یکدیگر پروژه‌هایشان را انجام می‌دهند، بنابراین در بسیاری موارد شاهد ناهماهنگی‌هایی هستیم که مشکلات عمیق ایجاد می‌کنند.
دولت و سازمان‌ها نیز باید تلاش بیشتری کنند، در برخی کشورها دولت گروه‌های دانشگاهی را مجبور به انجام پروژه‌های روستایی خود می‌کند، در نتیجه همیشه تعاملی بین دانشگاه و دولت وجود دارد اما در مواردی می‌بینیم اعتماد متقابل بین دولت و دانشگاهیان وجود ندارد.
درباره شرایط اقلیمی جدید به وجود آمده و دلایل آن بگویید.
خشکسالی‌ای که الان با آن رو به رو هستیم علل زیادی دارد و پدیده نو ظهوری نیست اما اگر الان به بحران رسیده است ناشی از رفتار انسان‌هاست در گذشته مردم در ایام ترسالی برای دوران خشکسالی ذخیره آب و غذا داشتند، کشاورزها نیز در ایام خشکسالی زمین را کمتر زیرکشت می‌بردند و در نتیجه با موفقیت از خشکسالی عبور می‌کردند اما الان روستاییان خود اتکا نیستند و اگر اتفاقی بیفتد روستایی هیچ آذوقه‌ای در خانه ندارد.
راه حل عبور از این مشکلات چیست؟
در برنامه ریزی‌های کشور دیدگاه بلند مدت وجود ندارد، منابع کشور تنها متعلق به ما نیست و به آیندگان تعلق دارد، الان به شکلی حریصانه از منابع استفاده می‌کنیم در حالی که در کشورهای پیشرفته به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کرده‌اند، می‌توانیم با بومی‌سازی بخشی از کارهایی که در آن کشورها موفقیت آمیز بوده، کشور را به توسعه پایدار برسانیم.
گفت و گو از: فرشته بابایی- خبرنگار ایمنا
نظر شما