حسرت‌های مشروطیتی که ناکام ماند

به گزارش خبرنگار ایمنا، انقلاب مشروطیت یکی از چهار انقلاب نوین و ساختارشکن در جهان است که به سرداری علی‌قلی خان سردار اسعد به همراه جمعی از مجاهدان، روشنفکران و آزادی خواهان به وقوع پیوست تا به نظام سنتی و موروثی حکومت در ایران پایان دهد، اما به دلایل متعدد، این قیام و انقلاب آزادی‌خواه با وجود شهدای زیاد نتوانست به اهداف و آرمانهای اولیه خود برسد.

قیامهای آزادی‌خواهی و هارمونی فکری نسل‌های مختلف جامعه ایران

امیر بختیار، مورخ، پژوهشگر و از وارثان قیام مشروطه در رابطه با نقش و جایگاه سردار اسعد می‌گوید: متأسفانه آن‌قدر که مردم و مسئولان در تبیین شخصیت‌های همچون سردار اسعد بختیاری، ستارخان، شیخ فضل‌الله نوری و آخوند اصفهانی شخصیت‌سازی و قهرمان‌پردازی کرده‌اند، به همان اندازه به ماهیت قیام مشروطه نپرداخته‌اند. تبلور قیام مشروطه و پیامدهای آن در قیام‌های ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و کودتای ننگین ۱۳۳۲ به‌خوبی نمایان است.

بختیار گفت: وقایعی که نشئت گرفته از تفکر مشروطه‌خواهی بود، دومین شکست مشروطه بود؛ چرا که در تبیین قیام مشروطه باید چند نکته را یادآوری کرد؛ این قیام مردمی با کمک خوانین، روحانیون، بازاریان و توده‌های مردم بر علیه نظام ملوک‌الطوایفی و سنتی و نظام فئودالیته انجام گرفت و اصلی‌ترین خواسته مشروطه خواهان پایان دادن به نظام ملوک‌الطوایفی و استقلال سیاسی و حاکمیت مردم بر سرنوشت خود بود.

این پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: در شرایط سیاه و تاریک قاجاری، سردار اسعد بختیاری توانست با تأسیس پارلمان یا خانه ملت به مردم ایران حق مشارکت در تصمیم‌گیری از طریق انتخابات را بدهد و این یعنی پایان دادن به انتصابات که از دستاوردهای بی‌نظیر مشروطه است. هرچند متأسفانه بعد از آن حکومت پهلوی با سوءاستفاده از نام مشروطه، در حکومت دیکتاتوری و سلطنتی خود التزام عملی به آن نشان ندادند.

وی تأکید کرد: سردار اسعد و خواهرش سردار مریم به همراه یفرم خان ارمنی، مجاهدان اصفهان و سایر آزادی خواهان قیام و انقلابی را که موجب استقرار و گشایش پارلمان و قانون اساسی بود، فراهم کردند تا به مردم خدمت کنند.

این پژوهشگر تاریخ افزود: قیام ۳۰ تیر به رهبری محمد مصدق انعکاس دیگری از قیام مشروطه بود که توجه روشنفکران و آزادی خواهان به پایان دادن به نظام ملوک‌الطوایفی و فئودالیسم را نشان می‌داد. حضور دانشگاهیان، بازاریان و روحانیون در قیام سی تیر نشان از نوعی هماهنگی و هارمونی فکری نسل‌های مختلف جامعه ایران داشت که این از مصادیق مهم و قابل لمس در مشروطیت و سایر انقلاب‌های ایران است.

بختیار تأکید کرد: قیام مشروطه هم دچار آفت‌های بسیاری شد؛ یکی از آفت‌های آن کشمکش‌های قومی و قبیله‌ای بر سر شخصیت‌های مشروطه‌ است. در جهان چهار قیام بزرگ آزادیخواهی بر مبنای حقوق بشر به وقوع پیوست که نام انقلاب مشروطه ایران در میان این چهار انقلاب دیده می‌شود؛ قیام انگلستان در سال ۱۶۸۹، قیام فرانسه در سال ۱۷۸۹ و قیام آمریکا در سال ۱۷۷۶ و انقلاب مشروطه‌خواهی ایران که به حق از قیامهای مردمی ضداستبداد و به دنبال پایان دادن به روش سنتی ملوک طوایفی و نارضایتی‌های روزافزون مردم از حکومت بود.

این پژوهشگر تاریخ خاطرنشان کرد: هدف مشروطه این  بود که می‌خواست جامعه را امن و آرام کرده و حکومتی متکی بر رأی مردم تأسیس کند؛ انقلابی که در آن دوران هیچ کشوری تجربه نکرده بود و این نشان‌دهنده جایگاه رهبران نهضت مشروطه از جمله سردار اسعد است که تفکر و دیدگاه آزادی‌خواه و اصلاح‌طلب وی، هنوز هم برای اعتلای ایران ضروری است.

قانون‌گرایی ناکام در انقلاب مشروطیت

سیروس کریمی زراسوند، صاحب کتاب «مشروطه و حماسه ملی» نیز در رابطه با شخصیت و جایگاه سردار اسعد به خبرنگار ایمنا گفت: حکومت  ۱۵۰ ساله ننگین و سیاه قاجاریه سیاه‌ترین دوره تاریخ ایران است، این حکومت مردم ایران را به حدی از عقب‌ماندگی رسانده بود که مورخان در این دوره ادعا کردند ایرانیانی که می‌دانستند به جز ایران کشورهای دیگری هم وجود دارد، از انگشتان یکدست هم کمتر بود. در این شرایط سیاه و تاریک، سردار مشروطه معروف به سردار اسعد بختیاری انقلابی را با محوریت بختیاری‌ها و سایر مجاهدان آزادی‌خواه ایرانی هویت بخشید.

وی تأکید کرد: یکی از مورخین به نام ملک‌زاده گفته است؛ سردار اسعد بختیاری تاریخ ایران و جهان را به‌خوبی می‌شناخت، به چند زبان زنده دنیا حرف می‌زد و صاحب تألیفات متعدد بود.

کریمی افزود: در شرایطی که نظر شاه قانون محسوب می‌شد، هر کسی در هر جای ایران برای خودش حکومت‌داری می‌کرد و مردم تحت استیلای حکومت نابخرد و دیکتاتور بودند، سردار اسعد با انقلاب مشروطه در پارلمان برای نخستین بار قانون اساسی را تصویب و قوانین مدرنی را به وجود آورد و این مدرنیزه کردن سیاسی می‌توانست آثار و تبعات دمکراتیک خوبی در پی داشته باشد.

این  پژوهشگر تاریخ افزود: وقتی که محمدعلی شاه قاجار مجلس که پایه دموکراسی در کشور بود را به توپ بست، فعالان سیاسی، مجاهدان و آزادی خواهان به سردار اسعد تلگراف زدند که به ایران بیاید و سکان‌دار کشتی مشروطه و آزادی‌خواهی شود؛ وی در آن زمان برای معالجه چشم‌هایش در فرانسه به سر می‌برد. در آن شرایط سردار به سفرای روسیه و انگلیس نامه نوشت و تذکر داد که حق دخالت در سرنوشت داخلی ایران را ندارند.

کریمی خاطرنشان کرد: سردار اسعد به همراه آزادی خواهان بختیاری و مجاهدان اصفهان و سایر شهرهای ایران، تهران را فتح کرده و بعد از آن به مجلس ملی قوام و دوام بخشیدند. انقلاب مشروطه ملت ایران را بیدار و آگاه کرد این اتفاقات در زمانی بود که مردم ایران در دوره قاجار فکر می‌کردند که حرف شاه حرف خداست و حرف شاه همان قانونی بود که در کشور اجرا می‌شد. برای نخستین بار در تاریخ ایران قانون اساسی تدوین می‌شد که بر اساس آن مردم حق رأی داشتند و می‌توانستند نمایندگان انتخابی خود را برای تصمیم‌گیری به مجلس ملی بفرستند.

این پژوهشگر تاریخ تأکید کرد: آموزش عمومی، بهداشت، نظام دادگستری، جاده‌سازی و همه امکانات و تسهیلات از برکت مشروطه و تدوین قانون اساسی آن به وجود آمد. وقتی‌که آثار انقلاب مشروطه در جامعه مطرح  و مردم با حق و حقوق خود آشنا شدند دنیای جدیدی از خدمت مشروطه به مردم نمایان شد. تدوین قانون اساسی ایران در ۱۱۱ سال پیش می‌توانست ایران را به سمت ساختارهای دموکراتیک سوق دهد تا کشورمان بتواند اساس و بنیاد دموکراسی نوین را تجربه کند.

کریمی افزود: هرچند در این زمان محمدعلی شاه توسط دولت‌های مکار روسیه و انگلیس از دو طرف به ایران حمله کرد؛ و این مسأله بار دیگر پیشرفت ایرانی و ایرانی را با تأخیر مواجه کرد.

گزارش از: آناهید بیدکانی بختیاروند-خبرنگار سرویس سیاسی ایمنا