استاد دانشگاه: تقاطع‌های غیرهمسطح ورودی خوبی برای شهر نیست

به گزارش ایمنا، قدیم نخستین تصویری که در ذهن هر مسافر و گردشگری نقش می‌بست، ورودی های شهر بود، ورودی‌هایی که به شکل طاق و نصرت و یا باغ راه حریم و محدوده شهرها را مشخص می‌کرد، اما اکنون در ورودی‌های شهر که مکانی برای تردد سریع خودروها شده به نصب چند تابلو خوش آمد گویی و تبلیغاتی بسنده می‌کنیم... یک دکترای طراحی شهری بر این باور است که ورودی های شهر باید تجلی‌گاه خصوصیات کالبدی، بصری، اجتماعی و فرهنگی آن شهر باشد. خشایار عمادی معتقد است: ورودی نباید برخلاف تصور با یک تابلو یا مرز مشخص شود، بلکه این ورودی می‌تواند یک پهنه نسبتاً گسترده برای تجلی خصوصیات چندگانه شهر باشد.

مشروح گفتگوی خبرنگار ایمنا با «خشایار عمادی» دکترای طراحی شهری و استاد دانشگاه در ارتباط با چرایی اهمیت ورودی های شهر را در ادامه می‌خوانید:

چه عواملی لزوم توجه به ساماندهی ورودی شهرها را ضروری می‌کند؟

ورودی‌های شهر نشان‌دهنده هویت کالبدی، عملکردی و بصری شهر به شمار می رود، یعنی هنگام ورود هر فردی به شهر، ورودی زمینه ساز فکر برای آن فرد است که وارد چه شهری با چه هویت بصری، عملکردی، اجتماعی و کالبدی می شود.

اهمیت ورودی شهر ناشی از این است که باید به طور مختصر هویت شهر را در خودش متجلی کند، البته در شهرهای قدیم با وسعت کم، ورودی شهرها به عنوان دروازه‌های تجاری و خدماتی از اهمیت اجتماعی، کالبدی و اقتصادی برخوردار بودند.

در خصوص اهمیت اقتصادی ورودی شهرها نیز باید گفت دروازه‌های ورودی شهرهای قدیم، توقف‌گاه کاروان‌های تجاری و خدماتی بوده که در دروازه‌های شهر توقف کوچکی داشتند و از خدمات آن‌ها استفاده می‌کردند. در این ورودی‌ها کاروان‌هایی که جنبه‌های تفریحی، زیارتی و بار انسانی بیشتری داشتند، توقف و از کاربری‌های تجاری که در دروازه های شهر بودند، استفاده می‌کردند و خرید خود را انجام می‌دادند.

در گذشته به ورودی های شهر اهمیت زیادی داده می شد ، اما امروزه ورودی ها نقش کمرنگی در نشان دادن هویت شهرها دارند، نظر شما در این باره چیست؟ 

بله درست است، چون هر شهری در اهمیت، قدرت و جایگاه خودش در درجه اول سعی می‌کرد از طریق ورودی شهر خود را نشان بدهد، هر چه ورودی شهر بزرگتر، عملکرد جالب‌تر، نقش انگیزتر و معماری قابل توجه‌تری داشته، اهمیت شهر را نشان می‌داده است.

به عنوان مثال دروازه‌های شهر تهران یا دروازه قرآن شیراز نشان‌دهنده بزرگی آن شهرها در کشور بوده است. از لحاظ اجتماعی طبیعتاً ورودی‌های شهر پاتوق بسیاری از ساکنان بوده و به دلیل کاربرد تجاری، پاتوقی در مقیاس کلان به شمار می‌رفته است.

علاوه بر ورودی های شهر، ورودی های محلات شهر نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده، موضوع مهمی که امروزه در شهرهای جدید به هیچ وجه نداریم. در شهرهای قدیم ورودی محلات علاوه بر اینکه بیشتر به حالت گذرهای مختص مردم محله بوده، یک پاتوق کوچک برای توقف و تعاملات ساکنان محلات بوده است.

علاوه بر آن کاربری‌های جزیی خدماتی و تجاری در ورودی، یک نشانه مختصری داشته، نقش‌های طراحی شده از نظر معماری در ورودی‌ها که به عنوان مثال نشان می‌داد که فلان ورودی، ورودی اصلی فلان محله شهر اصفهان است.

در دهه های اخیر اهمیت ورودی از آن حالت اصلی خود خارج شده است، توسعه شهری باعث شده مرزهای قدیم محلات از بین برود، محلات مجزا شود، محلات قدیمی از بین برود و محلات جدید به وجود آید و نقش اصلی ورودی محلات از بین برود.

ورودی شهر باید چگونه طراحی شود تا بتواند معرف خوبی برای شخصیت و هویت شهر باشد؟

بحثی که در طراحی شهری مطرح است اینکه باید نقش ورودی شهرها و محلات در شهرهای جدید مانند شهرهای قدیم احیاء شود، به این طریق که باید در ورودی هر شهری عناصر، جلوه های بصری و کالبدی شهر را نشان دهد، ضمن این که ورودی باید نقش ارتباطی خود را داشته باشد.

مسئله دوم این است که برخلاف تصور ورودی شهرها قرار نیست به عنوان یک مرز عمل کند، مرز باریکی که نشان دهد مثلاً مردم از این مسیر وارد شهر اصفهان می‌شوند.

اگر بخواهیم تعریفی از ورودی های شهر معاصر داشته باشیم، باید بیان کنیم ورودی یک پهنه نسبتاً گسترده‌ای در حاشیه شهر است که این صحنه به صورت یک حالت گذار از بیرون شهر به داخل شهر عمل می‌کند و قرار است تجلی‌گاه خصوصیات کالبدی، بصری، اجتماعی و فرهنگی آن شهر باشد. پس نکته اول این است که ورودی قرار نیست برخلاف تصور با یک تابلو یا مرز مشخص شود، بلکه این ورودی می‌تواند یک پهنه نسبتاً گسترده باشد.

دومین خصوصیتی که یک ورودی باید داشته باشد، این است که باید به صورت یک محدوده گذار باشد و این حس را به فرد القاء کند که از بیرون شهر با خصوصیات کالبدی مثل کارگاه‌های بزرگتر و زمین‌های کشاورزی به داخل شهر می رسد.

باید کم کم در ورودی شهر که می‌تواند یک پهنه گسترده باشد، تغییر تدریجی از تراکم کم ساختمانی به تراکم بیشتر ساختمانی، از تراکم کم کاربری تجاری- خدماتی به تراکم بیشتر کاربری تجاری- خدماتی، از تراکم زیاد کارگاه‌های صنعتی و تجاری به تراکم بسیار کم کارگاه‌های صنعتی، از تراکم بسیار زیاد زمین‌های بایر به تراکم زمین‌های بسیار کم بایر و کشاورزی در ورودی شهر  به فرد القا شود یا کاملاً فرد متوجه تغییرات تدریجی که از زیاد به کم یا کم به زیاد بنابر آن کاربری اتفاق می‌افتد، شود. پس طبیعتاً برای درک این تغییرتدریجی نیاز به یک محدوده بزرگ برای القاء این محدوده گذار برای ورودی هستیم.

برای جمع بندی این مبحث باید گفت سه خصوصیت اصلی ورودی شهرها این است که محدوده وسیع باشد، گذار تدریجی از کارکردهای ویژه به عبورکنندگان از ورودی القاء شود و سوم اینکه تجلی‌گاه خصوصیات چند گانه شهر باشد.

تحلیلی بر وضعیت موجود ورودی‌های شهر اصفهان داشته باشید.

اصفهان چند ورودی اصلی دارد یکی از طرف جنوب کشور که از سمت شیراز است، ورودی که از سمت شمال شهر از طرف تهران، یکی از طرف دانشگاه صنعتی سمت میدان استقلال، دیگری از ابتدای کاوه، جاده شاهین شهر، ورودی بعدی از سمت جاده ذوب آهن به طرف قائمیه و داخل شهر است.

یکی از معایب ورودی جنوب شهر از سمت جاده شیراز و بهارستان این است که ما در آن ورودی به طور ناگهانی وارد محدوده ای از شهر با تراکم بسیار زیاد منابع کارگاهی و صنعتی و در مقیاس کلان با منظر بسیار نامطلوب روبرو می‌شویم و بعد در یک محدوده به صورت بالعکس به خصوص در محدوده صفه و کوی سپاهان به یکباره وارد بافت مسکونی شهر می شویم و کمتر با محدوده گذار روبرو می شویم که به فرد القا کند شهر اصفهان دارای چه خصوصیات کالبدی است.

ورودی جنوبی شهر در واقع تا حدی مناسب‌تر از سایر ورودی‌ها است، اما باز هم مشکلاتی دارد از جمله اینکه به طور کافی القاء کننده خصوصیات اجتماعی، فرهنگی و بصری شهر اصفهان نیست.

نمای کلی شهر اصفهان را نمی‌توانیم در ورودی جنوبی شهر ببینیم؛ سیلوئت شهر یا همان نمای کلی شهر از ورودی جنوبی اصفهان، ساختمان‌ها و منازل مسکونی شده است در حالی که قبلا مناره‌ها و گنبدهای فیروزه‌ای خود نمایی می‌کرد، اما باز هم مناسب‌تر از ورودی‌های شمالی است.

ورودی شمالی شهر یکی از سمت جاده پالایشگاه است که به میدان استقلال منتهی می‌شود، اما تغییراتی که در این میدان ایجاد شده نه تنها خوب نیست بلکه بدتر هم شده است.

 یعنی مشکلی که در بحث روگذرهایی که به صورت چندطبقه در میدان استقلال احداث شده این است که این تغییرات تنها مشکل ترافیک را برطرف می‌کند، البته حتی این مشکل هم به طور کامل رفع نشده، اما مشکلی که باقی می ماند و حل شدنی نیست این است که ورودی شهر را از آن سمت به یک بزرگراه چند طبقه تبدیل کرده ایم که نه هویت بصری شهر را نشان می دهد، نه هویت عملکردی شهر و نه هویت کالبدی شهر را نمایان می‌سازد.

در واقع اگر از کسی که از سمت میدان استقلال وارد اصفهان شود بپرسیم ورودی شهر را چگونه دیدید؟ پاسخ می‌دهد از یک میدان چند طبقه و این قابل قبول نیست.

متأسفانه مشابه همین وضعیت را در ورودی شمال اصفهان از سمت کاوه داریم که آن جا هم با دو یا سه تقاطع غیرهم سطح مسافران وارد شهر می‌شوند و نخستین چیزی که در مورد ورودی اصفهان در ذهن افراد تداعی می‌شود این است که وارد شهری شده که ورودی آن با روگذرهای چند طبقه شروع می شود، در حالی که راهکار این بود که در هر کدام از ورودی‌ها به صورت جداگانه، پروژه‌ای تحت عنوان ورودی شهر تعریف و یک محدوده ای با وسعت و طول کافی برای آن ورودی در نظر گرفته شود تا تجلی‌گاه کاربری‌های فرهنگی، اجتماعی و کارکردی شهر باشد.

در ورودی های شهر کوچکی مانند اردکان یزد، دو تا سه کندرو در بین سمت راست و چپ لحاظ شده و اطراف این کندروها یک سری مجموعه های مسافرتی که تا حدی کاربری‌های سنتی و بومی این شهر را نشان می دهد و در آن غرفه‌های تجاری و خدماتی ارائه می شود، ساخته شده است، یعنی هر مسافری که در این نقطه توقف کند، متوجه می‌شود که وارد شهری شده که فلان نوع صنایع دستی، غذا و پوشاک در آن رایج‌تر است.

نمونه این ورودی‌ها در خیابان انوشیروان اصفهان بوده است، در گذشته ورودی اصفهان در میان دروازه تهران و کاوه بوده است، اگر دقت کنید می‌بینید که هنوز در آن مسیر واحدهای صنفی گز فروشی زیادی وجود دارد، این ها به خاطر همان ورودی بوده است، زیرا در گذشته، اصفهان به یک محدوده شهری منحصر می‌شد و مسافران در این مسیر با مشاهده تولیدات سنتی اصفهان متوجه ورود به این شهر تاریخی می‌شدند.

با گسترش شهر اصفهان از این شعور ناخودآگاه جمعی که از قبل بین ساکنان خود اصفهان بود، استفاده نشد و ورودی‌های جدید شهر که به طرف خورزوق و به شهرک شهیدکشوری و منتظری رفت، به تمرکز کارگاه‌های صنعتی، پالایشگاه، ساختمان‌های مسکونی تبدیل شد.

بهترین راهکار برای هر ورودی این است که پروژه‌ای طراحی شده برای ورودی تعریف شود که هم بتواند به سامان‌دهی کاربری‌ها بپردازد، یعنی کاربری‌های نامناسب به پشت بدنه ورودی انتقال پیدا کند و کاربری‌های مناسب جایگزین شود، هم از لحاظ بصری سامان دهی شود، به این صورت که نمادهای بصری اصفهان نه به شیوه کپی برداری، به شکل الگوبرداری در آن محدوده معرفی، ارایه و متجلی شود.

در طراحی ورودی شهر باید خصوصیات فرهنگی، اجتماعی آن شهر لحاظ شود و از طریق برخی کاربری‌ها، غرفه‌های نمایشگاهی در ورودی شهر ایجاد شود یا ورودی‌ها در محدوده‌ای باشد که در ترکیب با کاربری‌های مسکونی ورودی شهر قرار گیرد.

گفت و گو از: راضیه کشاورز- خبرنگار سرویس شهر خبرگزاری ایمنا