به گزارش خبرنگار ایمنا، احتمالاً باید گفت که از اواسط دوره قاجار که پای ایرانیان کنجکاو به‌عناوین‌مختلف همچون دانشجو یا سیاح به اروپا باز شد، مشکلات التقاطی در فرهنگ این سرزمین هم شروع شد، چراکه این دانشجویان یا سیاحان، چیزهایی از فرهنگ غرب یاد می‌گرفتند و پس از بازگشت می‌خواستند معیارهای اروپایی را با هنر و فرهنگ ایرانی تطبیق دهند. به همین خاطر، دو مشکل عمده ایجاد شد، یا برخی از جنبه‌های فرهنگ ایرانی به بهانه قدیمی بودن و تطبیق نداشتن با معیارهای غربی کنار گذاشته شدند یا بسیاری از فنون هنری و فرهنگی ایرانی، برای تطابق با سبک‌های غربی تغییرات اساسی کردند.
حال یکی از حوزه‌هایی که به‌شدت تحت تأثیر این موضوع قرارگرفته و هنوز هم از آن رها نشده، موسیقی و مباحث پیرامونی آن است، به این شکل که وقتی فردی از اروپا و به‌خصوص فرانسه یا انگلیس به ایران بازمی‌گشته، درصدد برمی‌آمده تا ریتم‌ها و نواها و سبک‌های موسیقی ایرانی را با نت‌ها و فرم‌های غربی تطبیق دهد که این کار، باعث از بین رفتن بسیاری از ریتم‌های موسیقی کهن ایرانی همچون ریتم‌های ایقاعی شده، به طرزی که اکثر قریب به‌اتفاق نوازندگان و موسیقیدان‌های امروز ایران با این ریتم‌ها آشنایی ندارند و اغلب می‌گویند اصلاً این ریتم‌ها از پایه غلط است، درصورتی‌که این تصور به خاطر آشنا نبودن آن‌ها با این ریتم‌ها و تجربه نداشتن در این زمینه است.
اما یکی از پژوهشگران موسیقی کهن ایرانی که سال‌ها برای آشنایی و آموزش دیدن موسیقی محلی ایرانی به مناطقی همچون خراسان، ترکمن‌صحرا و کردستان سفرکرده، در نشستی که دیشب برگزار شد، به موضوع ریتم‌های ایقاعی در موسیقی ایرانی پرداخت. ریتم‌هایی که هنوز در موسیقی محلی ما جریان دارند.
کامیار فانیان در این نشست گفت: من برای یادگرفتن موسیقی محلی به مناطق مختلفی سفر کردم، اما در این سفرها چیزهایی می‌شنیدم که به‌طور اساسی با چیزهایی که درباره موسیقی آموخته بودم، تفاوت داشت.
وی ادامه داد: مثلاً در منطقه شمال خراسان، وقتی استاد من دوتار می‌نواخت، متوجه شدم که قطعه‌های او، ریتم خاصی ندارند و گاهی عقب می‌افتد و گاه هم جلوتر از ریتم می‌زند تا جایی که به استادم گفتم شما دارید اشتباه می‌زنید، اما بعداً متوجه شدم من به خاطر تجربه نداشتن پیرامون این نوع موسیقی، ریتم‌ها را اشتباه دریافت می‌کردم.
فانیان بابیان اینکه نوازندگان ایرانی در قدیم به‌صورت ادواری به موسیقی فکر می‌کردند، گفت: همین موضوع باعث شده آن‌ها ازنظر فرم و ملودی با ما تفاوت داشته باشند، چراکه ما بر اساس ریتم‌های غربی آموزش‌دیده‌ایم و آن‌ها ریتم‌ها را به‌صورت ادواری دریافت می‌کرده‌اند.
وی همچنین با اشاره به اینکه در موسیقی غرب با استفاده از ریاضیات، موسیقی را از نُت گرد شروع می‌کنند و تصاعدی ادامه می‌دهند، اظهار داشت: در مقابل در موسیقی ایرانی، هر قطعه، کوچک‌ترین واحد زمانی مخصوص به خودش را دارد که به آن، نَقَره می‌گفتند و گاهی هم‌زمان با نت سیاه و گاهی هم هم‌زمان با نت چنگ می‌شده است.
این پژوهشگر موسیقی ایرانی گفت: تولید ریتم، یک مسئله است و باقی ماندن آن در ذهن و تأثیرگذاری بر روی مردم، مسئله دیگری است، یعنی باید با ریتم به شکلی برخورد کنیم که مسئله ما، فقط پیچیدگی آن نباشد.
فانیان بابیان اینکه موسیقیدان محلی به خاطر ادواری فکر کردن درباره موسیقی، به بازه‌های بلند در قطعات توجه می‌کند، افزود: به همین دلیل است که در موسیقی محلی، گاه ریتم‌های هفت‌تایی و حتی بیست و چهارتایی داریم، ریتم‌هایی که موسیقیدان به‌اصطلاح شهری نمی‌تواند آن‌ها را بشمارد و می‌گوید ریتم غلط است.
وی ادامه داد: برای مثال در موسیقی ترکمن‌صحرا، ریتم‌های یازده‌تایی داریم که من در جایی ندیده‌ام و تنها در موسیقی شمال خراسان است که ابتدا با ریتم یازده‌تایی شروع می‌کنند و بعد به ریتم هفت‌تایی تبدیل می‌شود. البته در موسیقی ترکمن‌صحرا نیز این ریتم یازده‌تایی به ریتم هفت‌تایی و سپس به یازده‌تایی و دوباره به هفت‌تایی تبدیل می‌شود و این دور تا آخر موسیقی ادامه دارد. برای همین است که موسیقیدان امروزی نمی‌تواند ریتم‌های محلی را درک کند.
فانیان ادامه داد: البته این موضوع می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند موسیقی با تغییرات ریتمیک ایجاد کنند، مفید باشد.
وی بابیان اینکه پذیرش ریتم و این نوع موسیقی ریتمیک در هر منطقه‌ای تفاوت دارد، گفت: برای مثال، ریتم‌های یازده‌تایی در فرهنگ ما زیاد پذیرفته‌نشده، اما در فرهنگ مردم ترکمن‌صحرا پذیرفته‌شده است.
فانیان در ادامه با اشاره به موسیقی ایقاعی و ریتم‌های ساخته‌شده در آن نیز گفت: وزن‌های عروضی شعر فارسی، نقش زیادی در ساخت ریتم‌های موسیقی کهن ایرانی داشته‌اند و یکی از دلایل تفاوت ریتم‌های موسیقی محلی با موسیقی امروزی، در همین ایقاعی بودن آن‌ها است، چراکه آن‌ها برای مثال، ریتم آهنگشان را از وزن عروضی «فعولن فعولن فعولن فعل» می‌گیرند و همین موضوع باعث می‌شود تا ریتم‌ها مثلاً پنج‌تایی دربیایند.
وی افزود: البته در اصفهان نیز کسانی همچون نایب اسدالله و حسن کسایی از این ریتم‌های ایقاعی هفت‌تایی در قطعاتشان استفاده کرده‌اند که می‌توان به‌عنوان‌مثال به قطعه «سلام» ساخته استاد کسایی اشاره کرد که در آن از یک ریتم عروضی هشت‌تایی استفاده‌شده است.
نظر شما