شفافیت در دولت روحانی؛ از شعار تا عمل

به گزارش خبرنگار ایمنا، روحانی در شعارهای انتخاباتی خود گفت که  «اساس کشور باید بر اساس قانون و اداره آن دارای شفافیت باشد و این می‌تواند اعتماد لازم را در یک جامعه به وجود آورد. باید با شفافیت با مردم حرف زد، باید آمارها دقیق باشد تا ما بتوانیم از پیچ تاریخی به خوبی عبور کنیم و بتوانیم حماسه‌ی سیاسی واقتصادی را بیافرینیم. اساساً اولین شرط دولت شایسته و کارآمد در کنار شفافیت، پاسخگویی است؛ دولت باید ضمن شفافیت در همه امور به مردم پاسخگو باشد».

البته فضای تبلیغاتی قبل از انتخابات، تنها زمانی نبود که روحانی از شفافیت و پاسخگویی به مردم سخن گفت؛ رییس جمهور کشورمان در مناسبت های مختلف و از جمله در اجلاس ملی گزارش اجرای حقوق شهروندی، در آذر ماه سال جاری، نیز تأکید کرد: «تنها راه مبارزه با فساد، شفافیت است. نهادهایی که از دولت بودجه می‌گیرند، باید به مردم بگویند که پول‌ها را چطور و کجا خرج می‌کنند. این حق مردم است که درباره این که هر نهادی چقدر بودجه بگیرد، بدانند و نظر بدهند».

رییس دولت دوازدهم در زمان تقدیم لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ به مجلس شورای اسلامی نیز بر شعارهای انتخاباتی خود تأکید و اعلام کرد: «من به محضر ملت ایران و شما نمایندگان می گویم که تمام وعده های اصلی دولت دوازدهم در انتخابات اردیبهشت ۹۶ و چارچوب های اصلی آن در این لایحه تبلور دارد و بودجه سال ۹۷ بر پایه شفافیت است.»

حسن روحانی در اولین واکنش به ناآرامی‌های اخیر کشور نیز به تحلیل ریشه‌های مطالبات مردم پرداخت و با اشاره مجدد به بحث شفافیت، گفت: «اما نقد مردم فقط به اقتصاد نیست؛ مردم راجع به فساد و شفافیت حرف دارند و می‌گویند مسائل باید شفاف باشد».بدین ترتیب به نظر می رسد «شفافیت» و «پاسخگویی» دو شعار و مؤلفه کلیدی دولت روحانی است که به زعم خودش برای تحقق آن نیز گام هایی برداشته است.

شفاف سازی در زمینه بودجه محقق شده است

شعار شفافیت دولت روحانی در سطح جامعه نیز بازخوردهای مختلفی داشته و شهروندان نگرش های گوناگونی به چگونگی عملیاتی شدن این شعار دارند. یکی از شهروندان اصفهانی که دانشجوی مطالعات فرهنگ رسانه است در این زمینه به خبرنگار ایمنا گفت: شعار دولت روحانی برای شفاف سازی مسائل کشور در حوزه های مختلفی قابل بررسی است و به نظر من این شعار در بحث بودجه ۹۷ بیش از سایر حوزه ها عملیاتی شده است. ابتکار روحانی در بودجه امسال این بوده که سهم هر بخش و دستگاه را از بودجه کشور مشخص و اعلام کرده است که این سهم از کجا باید تأمین شود.

وی افزود: هر چند ممکن است بسیاری از بخش های این بودجه عملیاتی نشود، اما صرف این اقدام، حرکتی ارزشمند در راستای شفاف سازی مسائل برای مردم است.

شینا صاحب نام، شهروند تهرانی و فعال سیاسی نیز در همین رابطه به خبرنگار ایمنا گفت: به نظر من دولت روحانی تمام تلاش خود را برای شفاف سازی انجام داده و مشکلات زیادی که هنوز در این حوزه وجود دارد، به دولت روحانی مربوط نمی شود.

وی افزود: روحانی میراث دار زیر ساخت های غلطی است که در طول سال های گذشته در کشور ما شکل گرفته  و او در حال حاضر اختیارات لازم برای تغییر یکباره همه آنها را ندارد.

منتقدان غیر منصف از شفاف سازی برای تخریب دولت استفاده کرده اند

 محمد کیهانی رییس حزب ندای ایرانیان شعبه اصفهان نیز در رابطه با شفاف سازی در دولت های یازدهم و دوازدهم گفت: دولت روحانی با توجه به مدت زمان تصدی خود بر امور کشور، تلاش کرده است تا در برخی حوزه ها از جمله بودجه به شفاف سازی بپردازد. در همین راستا اعداد و ارقام و بودجه ای که به برخی نهادها اختصاص می یابد منتشر شد و بازتاب این امر در فضای مجازی را هم شاهد بودیم. البته شفاف سازی هزینه هایی دارد و هزینه های آن هم به جز در مورد نظرات کارشناسی منتقدان که برخی از آنها نیز بحق است، در قالب موضع گیری های تخریبی نمود یافت. روحانی سعی کرده بودجه را بر اساس واقعیت های جامعه ببندد و این شفافیت و ارائه وضعیت فعلی جامعه، مشکلاتی که وجود دارد را آشکار می کند و این امر برای دولت تبعات دارد، تبعاتی که عموماً سیاسی است و برخی از منتقدان غیر منصف و مخالفان دولت روحانی از این شفاف سازی به عنوان ابزاری برای تخریب دولت استفاده کرده اند.

کیهانی تصریح کرد: به نظر می رسد روحانی روز به روز قدم های بیشتری به سمت شفافیت بر می دارد، اما قاعدتا مباحث بودجه بسیار پیچیده است و بین چیزی که بسته می شود و چیزی که تحقق می یابد، فاصله زیادی وجود دارد. اساسا بودجه پیش بینی درآمدی است وهمیشه سعی می شده حداقل در ظاهر به گونه ای باشدکه معقول و استاندارد به نظر برسد. ولی اگر قرار باشد بودجه به طور واقع بینانه طراحی شود باید شرایط واقعی جامعه در آن دیده شود و در نتیجه شاید جذابیت های مورد پسند جامعه که بتوان از آن بهره برداری های تبلیغاتی برای جلب نظر مردم کرد را نداشته باشد.

با شفافیت بودجه، مردم بیشتر متوجه فاجعه اقتصادی شده اند

رییس حزب ندای ایرانیان شعبه اصفهان تأکید کرد: روحانی شرایط وخیم اقتصادی را در نظر گرفته و بر اساس واقعیات موجود بودجه امسال را طراحی کرده است. در این فرایند وی درصد بودجه عمرانی و بودجه جاری کشور را مطرح کرده و در نتیجه مشخص شده است که بودجه عمرانی کشور سال به سال کاهش و بودجه جاری افزایش می یابد و دولت در عمل به بنگاهی برای تامین حقوق و مزایای پرسنل خود تبدیل شده است. در نتیجه با شفافیت بودجه، مردم بیشتر متوجه فاجعه اقتصادی شده اند که کشور به آن دچار است و خود دولت هم به نحوی زیر سوال می رود.

کیهانی افزود: دولت در حد توان خود برای شفاف سازی در حوزه های مختلف ورود کرده اما هر واقعیتی را نمی توان به زبان آورد. بودجه کشور طی سالیان گذشته بر اساس یک روال خاص بسته می شد و حال روحانی سعی کرده است این وضعیت را تغییر داده و با یک شیب ملایم به شفاف سازی در این حوزه بپردازد. شفاف سازی در برخی حوزه ها امنیت روانی جامعه را برهم می زند، مثلا فاش کردن این که فلان نهاد این درصد پول را دریافت می کند، اما فلان موسسه علمی از این بودجه بی بهره است، امنیت روانی و تعادل جامعه را برهم می زند. بنابراین روحانی سعی دارد در کنار شفاف سازی عملکرد و بودجه نهادهای مختلف، تعدیلاتی هم در این وضعیت انجام دهد، یعنی بودجه جاهایی را کاهش و بودجه برخی نهادها را افزایش دهد.

وی افزود: طبیعتاً بسیاری از مخالفان کسانی هستند که بودجه آن ها کاهش یافته است مثلا روحانی در جاهایی ورود کرده که چرا فلان سازمان با این تعداد نیرو و کارکرد نامعلوم باید این سطح از بودجه را دریافت کند و این به مذاق این سازمان ها و سازمان هایی که دارای قرابت فکری با آنها هستند، خوش نمی آید و به تخریب و تبلیغ علیه دولت می پردازند.

کیهانی شفاف سازی دولت در بحث بودجه را کافی ندانست و افزود: روحانی و سایر مسئولان نظام باید در حوزه هایی همچون نحوه برخورد با غارتگران اموال عمومی، اعلام اموال مسئولین و خانواده هایشان، میزان حقوق دریافتی مسئولان ارشد و همچنین نحوه رسیدگی به مشکل مؤسسات اعتباری هم شفاف سازی بیشتری انجام دهند. 

بودجه خود نهاد ریاست جمهوری هنوز شفافیت لازم را ندارد

قدرت الله خسروشاهی، استاد حقوق دانشگاه اصفهان نیز با نگاهی انتقادی به سطح شفافیت دولت، گفت: زمانیکه قانون بودجه در مجلس بررسی می شد یکی از اشکالات جدی مخالفان همین بحث عدم شفافیت بود؛ چرا که علی رغم ادعاهای مطرح شده، بودجه سال جاری نیز غیر شفاف است؛ مثلا در آن گفته شده فلان مبلغ به یک دستگاه اختصاص داده شده ولی مشخص نشده است که چرا و به ازای چه عملکردی این بودجه به این دستگاه اختصاص یافته است. بودجه خود نهاد ریاست جمهوری نیز هنوز شفافیت لازم را ندارد. در حوزه های دیگر مثلا مناقصات و قراردادهایی که منعقد می شود نیز در خیلی موارد حتی مجلس که دستگاه نظارتی کشور است، از محتوای این ها بی اطلاع است و نمی دانم بر چه اساس ادعای شفاف سازی از سوی دولت مطرح می شود. 

وی افزود: البته در مورد بانکها برخی شفاف سازی ها صورت گرفته و مردم در جریان فرایند کار آنها قرار گرفته اند، اما همچنان در بسیاری از حوزه ها، بخش های پنهان و غیر شفاف وجود دارد و عملکرد دولت در زمینه شفاف سازی را چندان مثبت ارزیابی نمی کنم.

نمی توان انتظار داشت روحانی یک شبه ره صد ساله را طی کند

حسین مسعودنیا، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان نیز در این رابطه گفت: نظام بودجه بندی ایران قبل از دولت روحانی به شکل دیگری بود و هیچ کس نمی دانست هر وزارتخانه چقدر بودجه می گیرد. اما دولت روحانی امسال تک تک ردیف های بودجه را مشخص کرده و تصریح کرده است که مثلا سازمان تبلیغات اسلامی چقدر بودجه می گیرد و آموزش و پرورش چقدر؟ البته در رابطه با شفاف سازی بودجه همه نهادها وضعیت مشابهی ندارند؛ مثلا شهرداری تهران از زمان آغاز به کار نجفی شهردار جدید، درآمدها و هزینه های ماهیانه خود و نیز حقوق شهردار، پرسنل و رفته گر را هم به وضوح مشخص می کند، اما در مورد نهادهای نظامی وامنیتی قانون صراحت دارد که نمی توان بودجه آن ها را بازگو کرد.

وی افزود: البته این محدودیت در مورد نهادهای دیگر وجود ندارد و اگر دولت بودجه و دخل وخرج خود را مشخص کند، اولین گام در جهت گذار از یک دولت رانتیر و غیر پاسخگو به سمت شفاف سازی و پاسخگویی دولت در برابر مردم است.

وی افزود: اگر می خواهیم دولت را در ایران از ماهیت رانتیر بوروکرات غیر پاسخگو خارج و به دولتی پاسخگو و شفاف تبدیل کنیم، گام اول این است که بودجه کشور عملیاتی شود؛ اما باید دید سازمان ها و نهادهای تاثیر گذار تا چه حد اجازه چنین کاری را می دهند!

لازمه شفاف سازی مهندسی اجتماعی است 

این متخصص علوم سیاسی دانشگاه اصفهان افزود: البته شفاف سازی فقط به اعلام بودجه و دخل وخرج ها نیست و اعلام دخل و خرج ها، اولین گام در این امر است. لازمه شفاف سازی این است که مهندسی اجتماعی شکل بگیرد، نهادهای مدنی و مردم نهاد بین دولت ومردم بوجود بیاید که بر تصمیم گیرها اثر گذار باشد و از دولت جواب بخواهد و رابط بین دولت و مردم باشد. بر این اساس شاید بتوان گفت از ۲۰ نمره، روحانی تنها یک امتیاز را به خود اختصاص داده است.

مسعودنیا افزود: البته دولت در خیلی حوزه ها نمی تواند به شفاف سازی بپردازد؛ زیرا اختیار خیلی از مسائل در دست دولت نیست، وقتی دولت اختیارات لازم را ندارد چگونه می تواند شفاف سازی کند. بنابراین برای نمره دادن به رییس جمهور در حوزه شفاف سازی باید میزان اختیارات و توانایی های دولت را بسنجیم. اصلاحات و شفاف سازی یک روند تدریجی است و بنابراین از دولت روحانی هم نمی توان انتظار داشت که یک شبه ره صد ساله را طی کند.

به گزارش ایمنا، بدین ترتیب در رابطه با شعار شفاف سازی و پاسخگویی دولت روحانی باید گفت، هر چند طبق رویه معمول، این شعار به فراموشی سپرده نشده و دولت خود را موظف به اجرایی کردن آن می داند و صرف همین مطلب رویه ای جدید و پدیده ای میمون برای مردم ایران است، اما همچنان که مردم و کارشناسان معتقدند هنوز راه های نرفته زیادی وجود دارد و روحانی باید تلاش کند در محدوده اختیارات خود و البته با مد نظر قرار دادن انتظارات مردم، گامهای بلند تر و محکم تری در این زمینه بر دارد. 

گزارش از: اعظم ملایی- خبرگزاری ایمنا