به گزارش خبرنگار ایمنا، این بنا پیش از تبدیل کاروانسرای عباسی به هتل، توسط "تونی هوانسیان" در سال ۱۳۰۷ خورشیدی و ابتدا با نام "هتل آمریک" گشایش یافت و سپس به "هتل فردوسی" و "هتل جهان" تغییر نام داد. عمارتی با معماری نئوکلاسیک و سقفی سنتوری که ضلع شرقی آن سه طبقه و تعداد ۳۲ اتاق و ضلع غربی نیز دو طبقه و حدود ۱۲ اتاق دارد.
تونی هوانسیان از ارامنه شناخته شده اصفهان بود که به عنوان نخستین عکاس از سوی "ظل‌السلطان" حاکم اصفهان برای عکاسی به دربار دعوت شد. وی همچنین موسس نخستین عکاسخانه اصفهان و نخستین واردکننده دوچرخه به اصفهان بود و به عنوان بنیان‌گذار نخستین درشکه‌خانه و کارخانه لیمونادسازی در جلفا شناخته می‌شود.
نکته قابل توجه دیگر این است که هتل جهان به مدت ۲۰ سال "مرکز تئاتر اصفهان" نیز بوده است؛ زمانی که "شرکت علمیه" از سوی عده ای از علاقمندان به توسعه، در ایران تشکیل شد، کمیسیون های متعددی در آن شرکت گرفت که یکی از آن ها کمیسیون تئاتر بود و یکی از اهداف این کمیسیون برگزاری نمایش با موضوع تفاوت میان تعلیم و تربیت کهنه و نو بود که در تالار هتل آمریک برگزار می شد. در این میان، یکی از نمایش هایی که با استقبال بسیار روبرو شد نمایش "رستم و سهراب" بود که توسط "حسین کاظم زاده ایرانشهر" نوشته شد و در تالار این هتل به روی صحنه رفت.
یکی دیگر از جلوه های خاطره انگیز هتل جهان، حضور چهره های مختلفی بود که به اصفهان سفر کرده و در این هتل اقامت داشتند، از جمله "عارف قزینی"، پروفسور "آرتور اپهام پوپ"، "صادق هدایت" و برخی دیگر که از میهمانان شاخص این هتل بوده اند. صادق هدایت اردیبهشت ماه ۱۳۱۱ به اصفهان سفر کرد و در این هتل اقامت گزید، وی در سفرنامه اش با عنوان "اصفهان نصف جهان" آورده است که "من یکسر وارد میهمانخانه آمریک شدم و تلافی بی‌خوابی شب گذشته را درآوردم. طرف عصر بود که به تماشای شهر رفتم".
هتل جهان سال های دهه ۶۰ را به عنوان خوابگاه پسرانه دانشجویان دانشگاه هنر اصفهان گذراند و بعد از آن رها و متروکه شد. بنایی که به گفتۀ فریدون الهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان مالک خصوصی دارد. وی به خبرنگار ایمنا می گوید: هتل جهان تحت مالکیت خصوصی قرار دارد، اما ما هم تلاشمان این است که این هتل حفظ و احیا شود، البته پیشنهاداتی از سوی بخش خصوصی نیز در این زمینه ارایه شده است و امیدواریم بتوانند این بنا را بازسازی، مرمت و احیا کنند.
الهیاری می افزاید: ارزش های معماری و تاریخی هتل جهان فعلاً به لحاظ حقوقی و قانونی مانع هرگونه تغییر در ساختار و کالبدش شده است، ولی طبیعی است که از نظر هزینه بایستی مالکان این بنا و یا علاقمندان این حوزه به این بخش ورود پیدا کرده و این مشکل را حل کنند.
سردرهای تاریخی قابل حفاظت است
موضوع را با مرتضی فرشته نژاد پیشکسوت مرمت و معماری در میان می گذاریم. وی اظهار می کند: هتل جهان یک بنای دوره معاصر است و از نخستین هتل هایی است که در رستۀ چهارباغ عباسی ساخته شد. باید به حفظ اصالت این بنا و تداوم معماری دوران پهلوی اول در آن توجه کرد، حتی اگر تنها یک سردر و یک پوستۀ ظاهری از آن باقی مانده باشد که قطعاً سردرهای تاریخی نیز قابل حفاظت شدن هستند، اما متأسفانه در بسیاری از نقاط این شهر بسیاری از سردرهای تاریخی را خراب کردند، مثل سردر "باغ نوی معتمدالدوله" و همچنین خانه "صارم الدوله" در گوشۀ جنوب شرقی خیابان صارم الدوله که اخیراً به آن فلکه جهاد گفته می شود. عناصری از بناهای دوره صفوی نیز همچون پایه ستون ها و سرستون های آیینه خانه در کف این خیابان مدفون بود، ولی متأسفانه همه را خراب کردند.
وی ادامه می دهد: به هر صورت می توانستند این بنا را به عنوان شاخص بگیرند و سایر بناها در اطراف آن را به صورت هماهنگ بسازند که هم مشکلات بسیار امروز از جمله مترو و ساخت و سازها حل شود و هم این سردر شخصیت خودش را حفظ کند، می توانستند آن نوسازی ها را هم هماهنگ با این بنا طراحی کنند و نکردند.
فرشته نژاد می گوید: من امیدوارم هتل جهان حفظ و بازسازی شود، البته بحث تملک این بنا و بناهای اطرافش خیلی مهم است، پشت پوسته بدنه چهارباغ نقاط بسیاری وجود دارد که ارزشمند است و با اختصاص سرمایه حفظ می‌شوند، اما این اگرها بسیار هستند و متأسفانه تا عمل فاصله دارند، خیلی از سردرهایی که ارزشی بالاتر از هتل جهان داشتند را تخریب کردند. در هر صورت اگر بازسازی صورت بگیرد باید آن نوع معماری که آنجا پیاده می کنند ارتباط تنگاتنگی با بافت داشته باشد.
هتل جهان، یکی از زیبایی‌های بدنه غربی چهارباغ
بهنام پدرام عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان می گوید: هتل جهان که در خیابان چهارباغ اصفهان قرار گرفته است، یک بنای ارزشمندِ باقی مانده از دوران پهلوی اول محسوب می شود. این بنا مدت ها به عنوان هتل کاربرد داشته است و بعدها که از استانداردهای مهمانپذیرهای جدید فاصله پیدا کرد اجازۀ فعالیت در این زمینه به آن داده نشد. از آن به بعد یعنی از سال ۱۳۶۳ هتل جهان به عنوان خوابگاه پسران دانشجویان دانشگاه پردیس اصفهان یا همان دانشگاه هنر اصفهان فعالیت کرد و فکر می کنم تا پایان دوران جنگ تحمیلی نیز این کاربری را داشت. بعد از آن نیز به دلیل اینکه وضعیت هتل جهان از لحاظ سازه ای بسیار نا امن می شود، دیگر نمی توانست خوابگاه نیز باشد و به این ترتیب از حالت خوابگاه هم خارج و متأسفانه به حال خود رها شد.
وی می افزاید: این رها شدن روز به روز باعث تخریب بیشتر هتل جهان می شود، در حالی که می تواند یکی از جلوه ها و زیبایی بدنۀ غربی چهارباغ محسوب شود. هتل جهان نیازمند مرمت و استحکام بخشی سازه ای بسیار جدی است تا بتواند دوام بیاورد و بخشی از سیمای تاریخی چهارباغ را در گذر زمان حفظ کند.
دانش آموخته دکتری مرمت بنا و احیاء بافت های تاریخی از آکادمی معماری مسکو ادامه می دهد: قطعاً باید به این سمت حرکت کنیم که هتل جهان بیشتر از این خراب نشود و باقی بماند و نقش خودش را در مورد تاریخ چهارباغ ایفا کند.
هتل جهان قابل نفی و انکار نیست
نسیم جعفری قوام آبادی دانش آموخته دکترای مرمت بناها و بافت های تاریخی از دانشگاه هنر اصفهان دربارۀ احیای مجدد هتل جهان می گوید: هتل جهان یکی از معدود میراث به جا مانده در بدنۀ غربی چهارباغ است. قسمت غربی چهارباغ به غنای قسمت شرقی نیست، ولی بنایی مانند هتل جهان نمی تواند نفی شده و نادیده گرفته شود.
وی ادامه می دهد: بایستی از آثای مانند هتل جهان درست و به جا استفاده شود. وقتی یک بنای تاریخی و قدیمی با انواع اقدامات لازم بازسازی و مرمت و دوباره سرپا شده و از آن استفاده می شود و به لحاظ زیرساختار به روز می شود، الزاماً اینطور نیست که همه چیز به همان صورت تاریخی و قدیمی بماند و چه بسا از این قسمت تاریخی کماکان به عنوان فضاهای لابی و عمومی و همچنین به عنوان اتاق های خاص مانند همان اتاق هایی که امروز در هتل عباسی هم وجود دارد استفاده شود.
جعفری تصریح می کند: در این موارد معمولاً بارگذاری کمی روی بنا انجام می شود ولی در ادامه و در قسمت پشت این بنا نوسازی هایی انجام می شود که با آن قسمت تاریخی هماهنگ است و به یکدیگر پیوند می خورد. این قسمت تاریخی معمولاً به ورودی هتل، لابی، فضاهای عمومی، رستوران و صبحانه خوری تبدیل می شود و انواع و اقسام فعالیت های مرتبط با گردشگری در این قسمت قرار می گیرد، ولی هیج اشکالی ندارد که قسمت هایی مانند اتاق های خواب مسافران در قسمت توسعۀ جدید با پیوند و هماهنگی مناسب با ساختمان قدیم تحقق یابد که در دنیا هم انجام شده است و در هتل جهان هم شدنی است.
دکترای دانشگاه هنر اصفهان با تأکید بر اینکه می توان برای هتل جهان کاربری مجدد هتل را تعریف کرد، تصریح می کند: در آمریکا که تا سه نسل قبل از آن به سرخپوست ها بازمی گردد آثار تاریخی بسیاری وجود دارد، آنها نیوکلونی هایی را ایجاد کرده و حتی خانه های عادی را نیز جزو آثار تاریخی شان به حساب آورده و از آنها حفاظت می کنند و کسی اصلاً جرأت نمی کند آسیبی به این بناها برساند، چرا که به شدت از طریق قانون و افکار عمومی حمایت می شوند و همه این موارد در تجارب جهانی قابل دسترسی است؛ آن‌وقت در اصفهان که اثری مانند هتل جهان وجود دارد و برگی از روند تاریخ تحولات معماری ایرانی اصفهان است، چطور برخی جرأت می کنند که این برگ و این سند موجود را نادیده بگیرند؟! این یک غفلت تاریخی است.
هتل جهان بهترین هتل اصفهان می‌شود
برای تأکید بر اهمیت موضوع مرمت و بازسازی هتل جهان و کاربری مجدد آن، با احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان گفت و گو کردیم، وی اظهار می کند: کسانی که می گویند ساختمان هتل جهان قابل مرمت نیست کاملاً اشتباه می کنند، به همین راحتی که نمی توان چنین حرفی را برای بنایی تاریخی عنوان کرد.
وی ادامه می دهد: افرادی که این گمان را مطرح می کنند که این هتل به لحاظ سازه ای سُست است و امکان ریزش دارد و ارزشی هم به لحاظ تاریخی ندارد حرف نامربوط زده اند، اینها سرمایه‌دارانی هستند که نمی خواهند این بنا مجدداً به هتل تبدیل شود. من پیشنهاد احیای این هتل را در زمانی که آقای جمالی نژاد مسئولیت شهرداری اصفهان را به عهده داشت ارایه کردم و پیشنهاد دادم که این هتل دو مرتبه با کاربری هتل احیا شود.
منتظر تأکید می کند: اگر این بنا مجدداً به هتل تبدیل شود مطمئن باشید بهترین هتل اصفهان خواهد شد. "آمریکن هتل" در زمان رضا شاه در تهران ایجاد شد و در تمام فیلم های تاریخی دوران رضاشاه هم دیده می شود که تهران آمریکن هتل دارد؛ در اصفهان هم بنایی که اکنون با نام هتل جهان رها شده است همان هتل آمریکن اصفهان بوده است که بعد به هتل جهان تغییر نام داد.
وی می افزاید: هتل جهان الان هم می تواند با خانه های اطرافش که همه تاریخی هستند مجموعاً به یک هتل بسیار خوب در چهارباغ تبدیل شود که طرح احیایش را من و یکی از دانشجویانم به صورت کامل ارایه کرده ایم و فقط کمی همّت می‌خواهد که دوستان قدم پیش بگذارند. همه قسمت های این بنا نیاز به مرمت دارد همانطورکه هتل عباسی مرمت شد اینجا هم باید مرمت شود، تزیینات هم احتیاج ندارد اما اگر هم خواستند می توانند آن را هم به بنای اضافه کنند.
احمد منتظر تصریح می کند: من اکنون در حال انجام همین پروسه برای یک خانه تاریخی هستم، "خانه زمان وزیری" در کوچه امام جمعه در کنار پارکینگ سر قبر آقا مجلسی، خانه ای است که اتفاقاً خانه امام جمعه بوده ولی با نام خانه زمان وزیری شهرت دارد. من در حال مرمت همه قسمت های این خانه هستم تا به یک هتل تبدیل شود. وقتی یک خانه می تواند به هتل تبدیل شود پس چرا هتل جهان که هتل بوده است دوباره هتل نشود؟! کسی که مخالف این مسئله است باید برای آن دلیل موجهی داشته باشد.
هتل جهان از "خانه زمان وزیری" چه کم دارد؟!
احمد منتظر برای تشریح هرچه بهتر موضوع بازسازی و مرمت هتل جهان، از ما می خواهد روند مرمت "خانه زمان وزیری" را از نزدیک ببینیم و بعد با علم به اینکه میزان تخریب و نیاز به مرمت و بازسازی "خانه زمان وزیری" حتی از "هتل جهان" بیشتر بوده است اما اکنون درحال بازسازی و مرمت و احیای مجدد است و به زودی به هتلی فاخر تبدیل می شود، به ارایۀ گزارش جامع تر درباره هتل جهان و مرمت و کاربری مجدد آن به عنوان هتل بپردازیم. به این منظور از سمت خیابان ابن‌سینا به سمت مسجد جامع عتیق حرکت می کنیم. "خانه زمان وزیری" درست در کنار پارکینگ مجلسی و در کوچه امام جمعه قرار دارد که گرچه خانه ای متعلق به امام جمعه بوده است، اما با نام "خانه زمان وزیری" شهرت دارد. استاد احمد منتظر درب خانه را می گشاید و ما وارد می شویم و استاد ضمن شرح هر بخش از این خانه، آن را با وضعیت هتل جهان قیاس می کند و بر مرمت و بازسازی و احیای مجدد هتل جهان تأکید می کند.
احمد منتظر می گوید: "خانه زمان وزیری" مربوط به دوره ناصرالدین شاه و هتل جهان به دوره رضاشاه تعلق دارد. این خانه ارزشی بالاتر از هتل جهان دارد، اما هتل جهان در دوران رضاشاه به‌عنوان مهم ترین هتل شهر اصفهان به شمار می رفت و از هر لحاظ آثار دوران رضاشاه نیز جزو آثار تاریخی محسوب می شود، هر چند که بسیاری از آن ها متأسفانه تخریب شده اند، ضمن اینکه مکانی که هتل جهان در آنجا قرار گرفته است بسیار با ارزش تر از مکانی است که خانه زمان وزیری در آن قرار دارد.
وی ادامه می دهد: بسیاری از مهمان‌پذیرها یا هتل هایی که اکنون در بناهای تاریخی اصفهان احداث می شود متأسفانه به خوبی کار نمی شود و یک سوداگری وحشتناکی در این مسئله وجود دارد که با هدف مادی و نه معنوی بنای تاریخی را خراب می کنند و هتل می سازند! من خانه زمان وزیری را به عنوان الگو به هتل تبدیل می کنم تا نشان دهم معنویت یعنی چه، معنویت یعنی ابتدا به بخش تاریخی احترام بگذاریم و بقیه قسمت ها باید تابع این بخش تاریخی باشد.
این پیشکسوت مرمت و معماری تصریح می کند: من در خانه زمان وزیری، هم بخش تاریخی را حفاظت کردم و هم در بخشی دیگر از آن نوعی بازسازی انجام دادم و یک نوع معماری در این خانه خلق کردم که کاملاً تابع بخش تاریخی این خانه است.
هتل جهان درد بدنۀ چهارباغ را دوا می‌کند
احمد منتظر می افزاید: خانه زمان وزیری یک نمونه است برای تبدیل یک اثر تاریخی که می خواهد به هتل تبدیل شود، اینجا خانه بوده است و به هتل تبدیل می شود، اما هتل جهان خودش هتل بوده و قطعاً باز هم می تواند هتل شود و حتی در صورت بازسازی بهتر از هتل عباسی خواهد شد. هتل جهان آنقدر اهمیت دارد که درد بدنۀ چهارباغ را دوا می کند و اگر درست مرمت شود و به یک هتل پنج ستاره تبدیل شود بقیه بخش های چهارباغ بر اساس این هتل پیش خواهد رفت. هرچند که کنار هتل جهان دو خانه تاریخی وجود داشت که متأسفانه خراب کردند! نمی دانم چرا اینقدر به دنبال منافع مادی هستند؟!
وی تأکید می کند: خانه "زمان وزیری" خیلی با ملاحظه در حال احیا شدن است، در حالی که ارزش مکانی این خانه از ازرش مکانی هتل جهان پایین تر است، از طرفی این مکان خانه بوده و به هتل تبدیل می شود، درحالی که هتل جهان از ابتدا هتل بوده است و باز هم می تواند به هتل تبدیل شود.
هتل آمریک که بعدها به هتل فردوسی و سپس هتل جهان تغییر نام داد، اگرچه به دوران پهلوی اول تعلق دارد اما حتی پیش از تبدیل کاروانسرای عباسی به مهمانسرا ساخته شد و نه تنها به دلیل جایگاه تاریخی و به عنوان نخستین هتل اصفهان بایستی حفظ و احیا شود، بلکه جایگاه این هتل در بدنۀ غربی چهارباغ می تواند بر بسیاری از مرمت ها و بازسازی ها در چهارباغ اثرگذار باشد و احیای بسیاری از بخش های محدودۀ چهارباغ را موجب شود. در این میان تجارب تبدیل خانه زمان وزیری به هتل که نمونۀ شاخص و کاملاً موفقی برای تعییر کاربری یک خانه به هتل به شمار می رود، می تواند الگویی باشد که در احیای مجدد هتل جهان نیز مورد توجه قرار گیرد، با این تفاوت که هتل جهان از ابتدا نیز هتل بوده است.
گزارش از شیرین مستغاثی، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما