کاخ چهلستون دایرة المعارف نقاشی ایران است

به گزارش خبرنگار ایمنا، نخستین نشست از مجموعه نشست های «پیشینه و مرمت ها» باعنوان «همایش چهلستون اصفهان از گذشته تا امروز» ازسوی مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل وابسته به سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان و با حضور «حسین آقاجانی اصفهانی» در سالن اجتماعات کتابخانه مرکزی اصفهان برگزار شد.

در این همایش، حسین آقاجانی اصفهانی با اشاره به اینکه اولین نقشه از کاخ چهلستون توسط گروه ایتالیایی ایزمئو در سال های ۱۳۴۳ و ۴۴ تهیه شده و کاملاً نشان می دهد که چه بخش هایی از کاخ در چه دوران هایی ساخته شده است، اظهار داشت: کاخ چهلستون یکی از منحصربفردترین کاخ های دوران صفویه است که مراحل مختلفی را در همان دوران صفویه طی کرده است و قسمت مرکزی کاخ چهلستون که به سالن مرکزی شهرت دارد به احتمال زیاد در دوران شاه عباس اول همزمان با کاخ عالی قاپو و میدان نقش جهان طراحی و ساخته شده است.

چهلستون دایره المعارف نقاشی ایران است

وی ادامه داد: سالن مرکزی چهلستون معماری ارگانیک و بهم فشرده ای دارد و از سنت های معماری آن زمان در آن استفاده شده و رسمی بندی ها و نقاشی های ویژه ای دارد.

این پیشکسوت مرمت آثار تاریخی گفت: همانطور که مسجد جامع اصفهان را بعنوان دایرة المعارف معماری ایران می شناسیم کاخ چهلستون نیز دایرة المعارف نقاشی ایران است. شاید در هیچکدام از کشورهای اسلامی و حتی آسیایی بنایی وجود ندارد که به اندازه چهلستون نقاشی های دیواری داشته باشد.

آقاجانی افزود: در زمان شاه عباس دوم دو اتاق بزرگ جانبی همراه با ایوان های شمالی و جنوبی به کاخ چهلستون اضافه شدند و بعد نیز تالار آینه و ایدان آینه ایجاد شدند و هرچند که آینه ها از ونیز آورده شدند و خلق این هنر شگفت انگیز در کاخ چهلستون توسط هنرمندان ایرانی صورت گرفت، اما درباره این که آیا ایوان ستون‌دار در زمان شاه عباس دوم ساخته شده است یا خیر تردید وجود دارد و این احتمال هم داده شده که شاید در زمان آتش سوزی دوران شاه سلطان حسین و تعمیراتی که بعد از آن صورت گرفت این بخش به کاخ افزوده شده است.

به هر نقاشی روی دیوار نقاشی دیواری نمی گویند

وی با تأکید بر اینکه وقتی به ساختمان اصلی چهلستون دو اتاق های بزرگ جانبی و ایوان ها افزوده شدند نقاشان با سلایق دیگر در آن حضور یافتند و به همین دلیل نقاشی های این دو بخش با نقاشی های سالن مرکزی کاخ متفاوت است، تصریح کرد: در دو اتاق بزرگ جانبی کاخ و در ایوان ها بیشتر از موتیف های تزئینی استفاده شده است و علیرغم پیروی از مکتب اصفهان که آن زمان رضا عباسی سردمدارش بود، مشخص است که نقاشان مختلفی روی این تصاویر کار کرده اند و در بعضی قسمت ها دولایه و گاه سه لایه نقاشی روی هم دیده شده است که گروه ایزمئو با استفاده از تکنیک های جابجایی رنگ ها قسمتی از نقاشی را برداشتند و معلوم شد که برای اتصال بهتر نقاشی های روی سطح، نقاشی های زیرین را تیشه زده بودند و در سالن اصلی بخاطر تغثثر و تحول های زیاد چندلایه رنگ داریم.

حسین آقاجانی ادامه داد: نقاشان دوران صفوی با حجم های زیادی که به معماری افزوده شده بود بعنوان چالش روبرو بودند چراکه استادان ایرانی بیشتر تزئین گر بودند و کارهای کوچک انجام داده بودند اما در کاخ چهلستون با نقاشی های دیواری در ابعاد بزرگ روبرو می شویم. ضمن اینکه باید به این نکته توجه داشت که به هر نقاشی روی دیوار نقاشی دیواری نمی گویند، نقاشی دیواری باید کامل کنندۀ نماهای معماری باشد، در نقاشی دیواری باید علم مناظر و مرایا رعایت شود و نقاشی دیواری باید از نورپردازی طبیعی خود بنا استفاده کند.

هنرمندان ایرانی کاخ چهلستون به هنر نقاشی دیواری کاملاً آگاه بودند

وی خاطرنشان ساخت: نقاشی دیواری در ایران و بیشتر آسیا روی گچ انجام شده درحالیکه در اروپا بیشتر برروی لایه های آهکی خیس صورت گرفته است و به این ترتیب دونوع مهم نقاشی دیواری با روش خشک در ایران و روش تر در اروپا ایجاد شدند و جوتو، ماساتچو، برنولسکی و لئوناردو از بزرگترین نقاشان دیواری جهان هستند و حدود ۲۰۰ سال بعد از این افراد است که چهلستون ساخته شد و همه می دانستند که باید قوانین نقاشی های دویاری را رعایت کرد و هنرمندان ایرانی کاخ چهلستون به هنر نقاشی دیواری کاملاً آگاه بودند و علاوه بر آن نبوغ ایرانی سبب شد که نقاشی هایی اجرا شود که هنوز هم نقاشان اروپایی به دنبال این نوع نقاشی ها هستند. نقاشانی در دوران شاه عباس دوم پیدا می شوند که بهترین تکنیک های رنگ و روغن دنیا را بکار برده اند.

پیشکسوت عرصه مرمت گفت: در سالن اصلی کاخ چهلستون تعدادی نقاشی رنگ و روغن با نشأت گرفتن از اصولی که اروپاییان بکاربردند انجام شده که کار نقاشان ایرانی است. نقاشان اروپایی دو تقسیم بندی داشته اند یکی اینکه یک قسمت را از ابتدا تا انتها استادکار نقاشی می کرد و دیگر اینکه استادکار طرح را ارائه می کرد و سپس توسط شاگرد ادامه می یافت که بیشتر این نوع نقاشیها خاصیت تزئینی دارند اما در نقاشی های کاخ چهلستون با هر گروه نقاشی روبرو هستیم که باید مورد مطالعه قرار بگیرند.

مرمت‌های کاخ چهلستون به چند دوره تقسیم می‌شود

وی با یادی از باقر آیت الله زاده شیرازی گفت: من ۲۰ سال در رکاب استاد شیرازی بودم و همراه با او هم از استادکارها یاد گرفتم و هم آنها را بکار گرفتیم.

آقاجانی ادامه داد: مرمت های کاخ چهلستون به چند دوره تقسیم می شود ولی مهم ترین دوره همان زمانی است که گروه ایزمئو سال ۴۳ آمد و بسیاری از منشورهای مرمت را نیز به همراه آورد اما در این گروه هنرمندان و مرمتگران نام آور ایرانی نیز فعالیت داشتند حتی ایده قراردادن آهن در ستون های چهلستون نیز اولین بار توسط مرحوم استاد معارفی در یکی از ستون ها انجام شد که بعد گروه ایزمئو آن را ادامه داد.

وی اشاره کرد: یکی از روش هایی که گروه ایتالیایی ایزمئو در ایران مرسوم کرد استفاده از گچ زِبره بود که هرجایی که با کمبود بزرگ روبرو شدند از گچ زبره استفاده کردند و روی آن را رنگی خنثی زدند و این تکنیک در بسیاری موارد به کمک مرمت آمد.

کاربرد رنگ در معماری یکی از مزیت‌های ایرانی هاست

وی تأکیدکرد: تکنیک رنگ زمان صفویه به هیچ عنوان در زنگهای امروزی وجود ندارد، رنگهایی مانند آبی لاجورد و شنگرف و سرنج از ابداع ایرانیهاست و شنگرف را برای اولین بار جابربن حیان ساخت و حتی رافائل در یکی از نقاشیهایش از آبی لاجورد ایرانی استفاده کرده است. درواقع یکی از مزیتهای ایرانی ها نسبت به اروپایی ها کاربرد رنگ در معماری است. ما در رنگ روحانی تر و عاطفی تر هستیم و این موضوع نتیجه همان مکتب متعالی بود که در دوران صفویه با حضور بزرگانی مانند شیخ بهایی، میرفندرسکی و بسیاری دیگر ایجاد شد و نقاشان نیز با آنها در ارتباط بودند.

گفتنی است، حسین آقاجانی اصفهانی، سال ۱۳۲۴ در اصفهان متولد شد. وی در سال ۵۵ در مقطع کارشناسی مرمت آثار تاریخی از مدرسه رم دانش آموخته شد و سال ۶۴ نیز فوق لیسانس خود را در رشته مرمت آثار و ابنیه تاریخی از دانشگاه فارابی یا همان پردیس دریافت کرد؛ ضمن اینکه وی سال ۶۴ در دوره ۶ ماهه مرمت آثار تاریخی در رم نیز شرکت داشته است.

حسین آقاجانی سال ۱۳۴۳ به استخدام اداره فرهنگ و هنر درآمد و از سال ۵۷ تا ۷۴ در مقمام معاونت اداره میراث فرهنگی استان اصفهان فعالیت داشته است. وی مرمت مدرسه فیشیه و حرم حضرت معصومه(س) در قم، مرمت کاخ چهلستون اصفهان، مرمت گنبد سلطانیه زتجان، مرمت حرم حضرت رقیه(س)، مرمت امامزاده اسماعیل(ع) و بسیاری از اماکن دیگر را در کارنامه خود دارد؛ ضمن اینکه سالها به تدریس در دانشگاه نیز پرداخت و درنهایت در سال ۱۳۷۵ بازنشسته شد.

همچنین کتاب «دیوارنگاری عصر صفویه در اصفهان: کاخ چهلستون» با نگارش حسین آقاجانی اصفهانی و اصغر جوانی عضو هیئت علمیه دانشگاه هنر اصفهان، به عنوان دومین کتاب در تابستان ۱۳۸۶ برنده‌ جایزه‌ کتاب فصل شده است./