به گزارش ایمنا، خاندان علامه مجلسی از جمله پر افتخارترین خاندان‌های شیعه در قرن‌های اخیر است. در این خانواده نزدیک به یک‌صد عالم وارسته و بزرگوار دیده می‌شود. جد بزرگ علامه، عالم بزرگوار، حافظ ابو نعیم اصفهانی صاحب کتاب‌هایی مانند «تاریخ اصفهان» و «حلیة الأولیاء» است. پدر علامه، محمد تقی مجلسی، معروف به «مجلسی اول» صاحب کرامات و مقامات معنوی و روحی بلند است. او محدّث و فقیهی بزرگ است و کتاب‌هایی نیز تألیف نموده است. محمد تقی مجلسی شاگرد شیخ بهایی و میر داماد است. او در علوم مختلف اسلامی صاحب نظر بود و در زمان خویش مرجعیت تقلید را به عهده داشت. مجلسی اول در کنار مرجعیت، از اقامه نماز جمعه و جماعت نیز غفلت نمی‌کرد و امام جمعه اصفهان بود.
مقام علمی
علامه مجلسی از جمله بزرگانی است که از جامعیت خاصی برخوردار بود. او در علوم مختلف اسلامی؛ مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه سرآمد عصر بود. نگاهی اجمالی به مجموعه عظیم «بحار الأنوار» این نکته را به خوبی آشکار می‌سازد. این علوم در کنار علوم عقلی؛ نظیر فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، لغت، جغرافیا، طب، نجوم و علوم غریبه از او شخصیتی ممتاز و بی‌نظیر ساخته است. نظری گذرا به «کتاب السماء و العالم» در بحار الأنوار این جامعیت را به خوبی نمایان می‌سازد.
علامه ریزبینی و نکته سنجی‌های بسیار زیبایی پیرامون روایات مشکل دارد. بیان‌های علامه در ذیل روایات و آیات قرآن بسیار دقیق و زیبا است. علامه مجلسی، علاوه بر علومی نظیر روایات اهل بیت(ع) در فقه نیز تبحری بالا داشت.
شخصیت معنوی
علمای دین نه تنها از استاد خود درس علم و دانش می‌آموزند، بلکه سیر و سلوک معنوی خویش را زیر نظر اساتید عارف سپری می‌نمایند. علامه مجلسی همزمان با طی مدارج علمی و سریع‌تر از آن، مدارج معنوی و کمالات روحی را پیمود که این ادعا با مروری بر سجایای اخلاقی ایشان کاملاً روشن می‌شود. از جمله خصائص بارز اخلاقی علامه می‌توان به این موارد اشاره کرده:
زیارت: علامه به «زیارت» ائمه هدی(ع) اهمیت فراوان می‌داد و با وجود مشکلات آن زمان و امکانات بسیار ابتدایی برای مسافرت، چندین بار به زیارت ائمه مدفون در عراق، بقیع و مشهد مقدس نائل شد و هر بار مدتی طولانی در جوار آن بزرگواران سکنا گزید. او چند بار نیز به زیارت خانه خدا مشرف شد.
توسل: توجه خاص به توسل معصومین(ع) باعث گردید علامه مجلسی پیرامون ادعیه و زیارات مطالب فراوانی در بحار الانوار بیاورد و به جز آن، چند کتاب مستقل نیز در موضوع ادعیه و زیارت تألیف نماید از جمله: «زاد المعاد» که مرجعی مهم در کتب ادعیه متأخر است. «تحفة الزائر»، ترجمه‌هایی از زیارت جامعه کبیره، دعای سمات.
زهد و پارسایی: یک ویژگی بسیار مهم در زندگی این بزرگ مرد، زهد و پارسایی و ساده زیستی او است. علامه در عهد صفوی می‌زیست و «شیخ الاسلام» حکومت صفوی بود و در یک کلام، تمام امکانات دولت در اختیار او بود، اما با همه اینها زندگی شخصی علامه در نهایت زهد و سادگی سپری می‌شد.
تواضع: تواضع علامه مجلسی از دیگر خصائص او است. علامه هیچ‌گاه به مقام اجتماعی و بالا و پایین بودن موقعیت یا سنّ افراد نگاه نمی‌کرد. او از سید علی خان مدنی، شارح گرانقدر «صحیفه سجادیه» مطالب فراوانی در بحار آورده است، در حالی‌که سید علی خان پانزده سال کوچک‌تر از علامه بوده و از حیث مقام و منزلت اجتماعی هم به او نمی‌رسید.
اوضاع سیاسی
علمای بزرگوار شیعه در طول تاریخ با وجود فشارها و محرومیت‌ها و اختناق‌های فراوان زحمات ارزنده‌ای کشیده و آثاری گرانبها به یادگار نهاده‌اند. آنان با خون دل خوردن‌ها و زحمات طاقت فرسا نهال تشیع را آبیاری نمودند و این میراث عظیم پیامبر(ص) را به ما رساندند. در این بین هرگاه اوضاع نسبتاً مساعدی فراهم می‌شد و فشارها علیه شیعیان کم می‌شد، شاهد شکوفایی بی‌نظیر فقها و علما و فیلسوفان شیعه هستیم. از جمله این موقعیت‌ها عصر شیخ مفید و شیخ طوسی را در حکومت آل بویه می‌توان برشمرد. همچنین دوره صفویه و زمان علامه مجلسی شاهدی صادق بر این گفتار است. علامه مجلسی با عنایت به انتساب شاهان صفویه به تشیع و این‌که آنان خود را منسوب به ائمه(ع) می‌دانستند بیشترین استفاده را در جنبه‌های مختلف نمود. تألیف بزرگ‌ترین دائرة المعارف حدیث شیعه در غیر از چنین زمانی و با فقدان امکانات اقتصادی بسیار دشوار می‌نمود.
جایگاه اجتماعی
علامه مجلسی در میان مردم از نفوذ بی‌سابقه‌ای برخوردار بود. او با علم سرشار و نفوذ معنوی خود مردم را به مساجد کشاند.
علامه در سلاطین صفوی هم نفوذ بالایی داشت. او با تدبیر خویش در زمان سلاطین صفوی کشور را از حمله و تجاوز دشمنان حفظ نمود. دقیقاً پس از وفات علامه مجلسی بود که کشور دچار هرج و مرج شد و افغان‌ها به ایران حمله کردند و حکومت صفویه را سرنگون نمودند. او با استفاده از اقتدار اجتماعی و سیاسی خویش بسیاری از نسخه‌های کمیاب کتب قدما را استنساخ کرد و میراث عظیمی از تشیع را از نابودی نجات داد.
مسلک علمی
علامه مجلسی روشی معتدل ما بین اصولی و اخباری داشت. او در عین این‌که مُحَدّثی بزرگ بود به علوم عقلی هم توجهی خاص داشت. او از جمله بزرگانی است که علوم عقلی؛ همچون فلسفه را خوانده و از اساتید این علوم محسوب می‌گشت و در عین حال همه چیز را در منبع و سرچشمه وحی یافت و تمام همت خویش را به نشر روایات معصومین(ع) اختصاص داد. تنها حساسیت علامه به انحرافات در دین بود. او که در زمان خویش شیوع صوفیگری را می‌دید دست به مبارزه‌ای قاطعانه با برخی آموزه‌های انحرافی تصوف زد و در این مسیر با استعانت از اهل بیت(ع) به پیروزی چشمگیری نائل شد.
شیخ الاسلام اصفهان
علامه مجلسی در سال ۱۰۹۸هـ. ق از سوی شاه سلیمان صفوی به سمت شیخ الاسلامی اصفهان منسوب شد. شیخ الاسلام بالاترین و مهم‌ترین منصب دینی و اجرایی در آن عصر بود. او قاضی و حاکم در مشاجرات و دعاوی بود. تمام امور دینی زیر نظر مستقیم او انجام می‌شد و تمام وجوهات به محضر او فرستاده می‌شد. شیخ الاسلام سرپرستی درماندگان و ایتام و... را نیز برعهده داشت. نکته مهم در این‌جا آن است که علامه این منصب را با اصرار و التماس شاه پذیرفت و در همان مجلس، شاه چند بار کلمه التماس را بر زبان آورد تا علامه راضی به پذیرفتن این منصب گردد. علامه تا پایان عمر خویش عهده‌دار این وظیفه مهم بود.
اساتید
متأسفانه با آن که اطلاعات ما در مورد زندگی علامه مجلسی فراوان است، پیرامون اساتید او اطلاع کمی در دست داریم. البته مشایخ روایت علامه را می‌شناسیم اما این‌که علامه محضر درسی چه کسانی را درک کرده مبهم است اما می توان پدرش محمد تقی مجلسی، آقا حسین خوانساری فرزند آقا جمال، مولا محمد صالح مازندرانی، ملا محسن فیض کاشانی و همچنین شیخ حرّ عاملی مؤلف کتاب وسائل الشیعه را بعنوان برخی از اساتید وی نام برد.
شاگردان
بیش از یک‌هزار نفر از طلاب و دانش پژوهان از محضر پر فیض علامه مجلسی استفاده نموده‌اند. علامه اجازه‌های فراوانی نیز به شاگردان خویش داده است. از جمله شاگردان علامه می توان به سید نعمت اللّه جزائری، جعفر بن عبد اللّه کمره‌ای اصفهانی، زین العابدین بن شیخ حرّ عاملی، سلیمان بن عبد الله ماحوزی بحرانی، شیخ عبد الرزاق گیلانی، عبد الرضا کاشانی، محمد باقر بیابانکی، میرزا عبد الله افندی اصفهانی مؤلف محترم ریاض العلماء، سید علی خان مدنی مؤلف گرانقدر ریاض السالکین(شرح صحیفه سجادیه علیه السلام)، شیخ حرّ عاملی، ملا سیما، محمد بن اسماعیل فسایی شیرازی و محمد بن حسن، فاضل هندی اشاره کرد.
تألیفات
علامه مجلسی عمری بسیار پر برکت داشت. او در عمر ۷۳ ساله خویش بیش از یک‌صد کتاب به زبان فارسی و عربی نوشت که تنها یک عنوان آن بحار الأنوار است با ۱۱۰ جلد و عنوان دیگر مرآة العقول با ۲۶ جلد. حدود ۴۰ کتاب نیز به ایشان نسبت داده شده است. اولین تألیف علامه را کتاب «الأوزان و المقادیر» یا «میزان المقادیر» دانسته‌اند که در سال۱۰۶۳ تألیف شده. آخرین تألیف ایشان هم کتاب «حق الیقین» مربوط به سال ۱۱۰۹ هجری، یعنی یک سال قبل از وفات وی است. بحار الأنوار، مرآة العقول، ملاذ الأخیار، الفرائد الطریفة، شرح أربعین حدیث، حق الیقین، زاد المعاد، تحفة الزائر، عین الحیاة، صراط النجاة، حلیة المتقین، حیاة القلوب، مشکاة الأنوار، جلاء العیون، توقیعات امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف همراه با ترجمه آنها بعنوان برخی از تألیفات علامه محمدباقر مجلسی ذکر شده اند.
وفات
علامه مجلسی پس از ۷۳ سال عمر با برکت، در شب ۲۷ رمضان سال ۱۱۱۰ هجری در شهر اصفهان دیده از جهان فرو بست.
نظر شما