هدررفت یک سوم آب شرب شهرها در شبکه های فرسوده انتقال!

به گزارش ایمنا به نقل از شهر فردا، اصلاح الگوی مصرف موضوعی بود که رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی سال 88 به عنوان شعار سال مطرح نمودند و در مصرف منابع مالی کشور از سوی مسئولین و در برخی از حوزه ها از سوی مردم، به نوعی اسراف و ولخرجی و ولنگاری اشاره نمودند و به ضرورت مدیریت مصرف به صورت مدبرانه و عاقلانه تاکید نمودند. ایشان در سخنرانی نوروزی خود در ابتدای سال 88 در خصوص اصلاح الگوی مصرف به مصرف آب و نان و انرژی مشخصا اشاره کردند و خبر از اتلاف و هدرروی حداقل یک پنجم آب مصرفی در کشور دادند. یک سال بعد مقام معظم رهبری در سال 89 در جمع کارآفرینان برای اولین بار مدل اقتصاد مقاومتی را مطرح و اصلاح الگوی مصرف را به عنوان یکی از ضروریات و محورهای این مدل اقتصادی مطرح نمودند و در سال 92 در ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، در بند 8 این سیاست ها به اصلاح الگوی مصرف تاکید نمودند که شامل منابع آبی کشور نیز می شود.

درک شرایط اقلیمی ایران و روند عرضه و تقاضای آب در کشور، نشان می دهد مسئله اصلاح الگوی مصرف در بخش آب، بسیار مهمتر از بسیاری از بخش های دیگر می باشد که باید توجه ویژه ای از سوی سیاست گذاران، شهروندان و تولیدکنندگان و کارآفرینان به آن بشود. در حال حاضر ایران در منظقه خشک و نیمه خشک جهان واقع شده و این امر باعث می شود میزان ورودی آب به کشور از طریق بارندگی بسیار اندک باشد؛ زیرا میزان بارندگی سالانه در کشور در حدود 250 میلی لیتر می باشد در حالی که متوسط حجم بارندگی سالانه در جهان در حدود 860 میلی لیتر می باشد. این میزان بارندگی در ایران حجمی بالغ بر 415 میلیارد متر مکعب آب را وارد کشور می کند و به دلیل ابهای سطحی و نیز به دلیل اینکه 65 درصد از بارش ها در کشور در مناطق خشک و 20 درصد در ماطق نیمه خشک می باشد و به دلیل گرمای بیشتر هوا نسبت به متوسط جهانی(متوسط دما در ایران 18 درجه می باشد که از میزان متوسط دمای جهانی 15 درجه بیشتر می باشد)، انباشت این حجم از منابع آبی بواسطه تبخیر 70 درصدی آب های سطحی موجود و نزولات جوی، کاهش پیدا می کند و سالانه تنها 130 میلیارد متر مکعب منابع آب تجدیدشدنی باقی می ماند. از این میزان منابع آبی 20 درصد به منابع آبی زیرزمینی در دل زمین می پیوندد و تنها 104 میلیارد متر مکعب آب در دسترس باقی می ماند که در ایرانی با 80 میلیون جمعیت و حجم تولید ناخالص داخلی 1148 هزار میلیارد تومانی، باید نیاز بخش های مختلف نیازمند به آب اعم از صنعت، کشاورزی و بخش خانگی را پوشش دهد.

در حال حاضر 92 درصد از این میزان آب(104 میلیارد متر مکعب) در بخش کشاورزی، 6 درصد در بخش خانگی و تنها 2 درصد در بخش صنعت مورد استفاده قرار می­گیرد. در حال حاضر از حدود 16.5 میلیون هکتار سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در سال زراعی 93- 94، بیش از 77 میلیون تن محصول زراعی تولید می شود و با وجود اینکه 47 درصد سطح زیر کشت دیم و 53 درصد کشت آبی است، 92 درصد از کل میزان محصولات تولیدی از زمین های آبی و تنها 8 درصد از زمین های دیم حاصل می شود و این نشان از تمرکز فعالیت های کشاورزی بر کشت آبی و بهره گیری از منابع آب سطحی و زیرزمینی است. اما طبق امارهای استخراج شده در پژوهش های کشاورزی و زراعی، حدود 65 تا70 درصد از آب مصرفی در بخش کشاورزی هدر می رود و طبق آمارهای مراکز آماری ایران و جهان، کارایی آب در بخش تولیدی کشاورزی، تنها 0.94 کیلوگرم بر متر مکعب می باشد که باید در سال 1400 به 1.6 برسد. راندمان ابیاری در کل کشاورزی(بخش تولید محصول و شبکه های توزیع و انتقال آب در حدود 43 درصد می باشد که در بخش تولید راندمان در حد 59 و در بخش توزیع و انتقال در حد75 درصد می باشد. راندمان روش های سنتی در آبیاری بخش کشاورزی که سهم قابل توجهی از ابیاری را تشکیل می دهد، 52 درصد است در حالی که در روش های ابیاری بارانی این بازده به 65 تا 70 درصد و در ابیاری قطره ای به 72 تا 80 درصد می رسد و این در حالی است که تنها 1.45 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی(حدود 8 درصد) دارای ابیاری تحت فشار می باشند و دلیل عمده هدر رفت اب در بزرگترین بخش مصرف کننده آب کشور، همین روش های ابیاری است.

در بخش شهری و خانگی و استفاده از آب شرب، که در حدود 6 درصد از کل اب مصرفی را تشکیل می دهد، 30 تا 32 درصد اتلاف اب به سبب فرسودگی لوله های انتقال و توزیع آب رخ می دهد. از سوی دیگر از میزان اب مصرفی در شهرها، تنها 20 درصد برای مصارف شرب مورد نیاز است و در حدود 80 درصد از آب مصرفی در شهرها برای سایر موراد مورد استفاده قرار می گیرد که نیازی به هزینه های تصفیه ندارد.

در بخش صنعت نیز که تنها 2 درصد از منابع جدید شدنی آب را مورد استفاده قرار می دهد، بیشترین مصرف آب مربوط به صنایع فولاد و ذوب آهن و نیز نیروگاه ها برای خنک کنندگی و نیز استفاده در فرآیندهای تولید بخار می باشد که به عنوان مثال تولید هر کیلووات ساعت برق در نیروگاه های تولید برق، نیاز هب 2.5 لیتر آب دارد که نبود آب منجر به توقف نیروگاه های تولید برق خواهد شد.

با توجه به این آمارها لازم است در حال حاضر که کشور طب 10 سال اخیر با خشکسالی مواجه بوده و میزان بارش ها نیز 25 درصد کاهش پیدا کرده است، برای افزایش بهره وری آب و نیز کاهش اتلاف اب بخصوص در بخش های کشاورزی و خانگی، تدابیر ویژه ای اندیشیده شود. طبق برآوردهای مراکز تحقیقاتی، در بخش کشاورزی بدون اینکه محصولات تولیدی این بخش کاهش پیدا کند در حدود 10 تا 50 درصد امکان کاهش استفاده از آب وجود دارد، در بخش صنعت نیز می توان با فرض ثبات سطح تولید، 40 تا 90 درصد صرفه جویی و کاهش استفاده از آب انجام داد و در بخش خانگی نیز با بهینه سازی و نوسازی شبکه های انتقال، می توان 30 تا 32 درصد از اتلاف اب جلوگیری کرد بدون اینکه رفاه مصرفی مردم تغییر بکند. این میزان صرفه جویی در بخش کشاورزی باعث کاهش مصرف سالانه منابع آبی تا حد 35.5 میلیارد متر مکعب، در بخش خانگی باعث کاهش 4.3 میلیارد متر مکعب مصرف سالانه منابع آب و در بخش صنعت باعث کاهش 0.6 میلیارد متر مکعبی مصرف سالانه آب در بخش صنعت خواهد شد. در کل صرفه جویی در بخش های مختلف مصارف آبی، می تواند 40.4 میلیارد متر مکعب از منابع آبی را به اقتصاد کشور برگرداند. این میزان آب علاوه بر ایجاد ثروت اقتصادی در بخش های مختلف و افزایش رشد اقتصادی، می تواند از اثار سوء خشک شدن منابع آبی سطحی، خشک شدن سفره های ابی زیر زمینی، نشست و فرساش شدید خاک در زمین های حاوی قنات، شور و قلیایی شدن خاک و هزینه های بیهوده تصفیه اب شرب شهری و ... جلوگیری به عمل آورد که ان صرفه جویی ها نیاز به فرهنگ سازی در مصارف منابع آبی، تغییر تکنولوژی ابیاری، توسعه شبکه های فاضلاب، بهسازی و نوسازی شبکه های انتقال آب، اصلاح نظام قیمت گذاری، تخصیص بهینه اب در بخش های کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و ... نیز اقداماتی نظیر مهار اب های مرزی و برون مرزی دارد که اصول این اقدامات در سیاست‌های کلی منابع آب، سیاست‌های کلی منابع طبیعی و بندهای 5، 8، 9، 14 و 15 سیاست‌های کلی محیط زیست و بند 8 سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف مورد اشاره قرار گرفته و لازم است با هماهنگی دستگاه های اجرایی و نظارتی این اقدامات در اولویت قرار بگیرد تا کشور از بحران آبی موجود خلاصی یابد.