نارین قلعه، نارنجی در دل کویر

به گزارش ایمنا، شهر تاریخی نائین درست در میانه جاده  بادرود به یزد قرار دارد. از بادرود تا نائین 150 کیلومتر است که این جاده دو بانده است و بخشی از جاده تهران- جنوب محسوب می شود. شهر نائین در دل کویر مرکزی واقع است و از شهرهای تاریخی و پرآوازه استان اصفهان بشمار می رود. 

نارین قلعه یا نارنج قلعه، قدیمی‌ترین بنای تاریخی شهر نایین است که قدمت آن به دوران پارتیان و حتی ساسانیان می‌رسد. این قلعه در مرکز بافت تاریخی نایین و میان محله‌های قدیمی این شهر به نام‌های باب المسجد، کلوان و نوآباد قرار گرفته است. نارین قلعه از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای شهر نایین است که قدمت آن به دوره‌ی پارتیان و یا دوران ساسانیان بازمی‌گردد. نارین قلعه نام قدیمی‌ترین بنای تاریخی نایین است و پس از مناره‌ی مسجد جامع این شهر، با ۴۰ متر ارتفاع، بلندترین بنای قدیمی شهر محسوب می‌شود. در گذشته حتی از این قلعه به‌عنوان دژ کهن یا کهن دژ استفاده می‌شد.

درباره علت نامگذاری «نارین قلعه» ادعا می شود که مثلاً مواد ناریه در آن وجود داشته و از این قبیل یعنی در آن مواد ناریه نگهداری می شده است ازسویی دیگر واژه نارین به معنای تابان و روشن است و این قلعه به نارنج قلعه نیز شهرت دارد و دیوار قلعه از دور مثل پوست نارنج دون دون به نظر می آید و لذا به آن نارج قلعه گفته شده که در محاوره نارین قلعه گفته می شود؛ ضمن اینکه نارنج، به معنای نیروی زندگی دهنده نیز استفاده می شود.

در مورد کاربرد این قلعه چند نظریه وجود دارد و کاربرد دقیق آن کاملاً مشخص نیست. به اعتقاد برخی این قلعه قبل از اسلام به عنوان آتشگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و برای اثبات حرف خود به کتاب «ابراهیم اصطخری» استناد می‌کنند. وی در کتاب خود نوشته است که ۵ هزار قلعه در شهرها و کوه‌های پارس وجود دارد و به آتشکده‌ای در بالای نارین قلعه اشاره می‌کند. چون در اطراف قلعه خندقی حفر شده است.

برخی با این استدلال ادعا می‌کنند که نارین قلعه یا یک دژ نظامی بوده یا مرکز اداری و نظامی شهر بوده است. عده‌ای نیز معتقدند این قلعه حاکم نشین بود. ولی آنچه که در مورد نارین قلعه‌ها در مناطق شهرهای کویری و مرکزی ایران وجود دارد هسته‌ی اولیه‌ی شهری تاریخی است.

معمولاً در بخش مرکزی شهر بخش حاکم نشین و آتشکده در آن مکان واقع شده بوده است. علاوه بر ابراهیم اصطخری، حمدالله مستوفی نیز در سال۷۴۰ هجری قمری در آثار خود از این قلعه نام برده و دور آن را ۴ هزار گام ذکر کرده است.

در گذشته دور تا دور این قلعه را خندقی حفر کرده بودند و ارتفاع قلعه با احتساب ارتفاع خندق به ۵۰ متر می‌رسید. نارین قلعه یک بنای چند ضلعی است و چندین برج در گوشه‌ی اضلاع آن وجود دارد. این قلعه را کاملاً از خشت خام ساخته‌اند ضمن اینکه قلعه در دوره‌های مختلف ساخته و گسترش یافته است. طبق اسناد تاریخی نایین، طول خشت‌های قلعه نیم ذرع،  عرض آن‌ها یک چهارم ذرع و وزن آن‌ها هفت الی هشت من است. 

در دوره صفویه نیز شهرهای متعددی وجود داشته اند که در آن قلعه های موسوم به نارنج قلعه بوده است. این قلاع جنبه نظامی داشته اند. بنابراین با توجه به این نکته و با درنظر گرفتن خندقی که پیرامون این قلعه بوده است می توان نارنج قلعه نایین را هم یکی از قلاع نظامی به حساب آورد. ین قلعه شاهد جنگ امیر مبارزالدین محمد آل مظفر و ملک اشرف چوپانی بوده است که در دوران قاجار نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. بنای تاریخی نارین قلعه آبانماه سال ۱۳۶۵ به شماره ۴۱۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .