خبرگزاری ایمنا - گروه سیاسی - اعظم ملایی: آب ماده‌ای حیاتی و غیرقابل جایگزین است. تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی موجب افزایش تقاضا برای آب و فشار برمنابع آب شیرین شده است. منابع آب در سراسر جهان در مرحله بحرانی است. با این حال شدت و ضعف آن در مناطق مختلف متفاوت است. مناطقی مانند خاورمیانه، بیشتر در معرض خطر کمبود آب هستند. این منطقه خشک ترین و کم آب ترین منطقه در جهان است که این مسأله بر توسعه اقتصادی و اجتماعی اکثر کشورهای آن تأثیر می گذارد. خاورمیانه ۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است، در حالی که کمتر از یک درصد منابع آبی را در بر می گیرد. امروزه میزان دسترسی سرانه مردم این منطقه به آب حدود ۱۲۰۰ مترمکعب است در حالی که در بقیه جهان این آمار به ۷ هزار مترمکعب می رسد.
این وضعیت نامساعد آب و هوایی در خاورمیانه با منازعات سیاسی و آشوب هایی همراه شده است که زمینه درگیری و بی تفاوتی برخی کشورها به مدیریت آب و سوء استفاده و بهره برداری برخی دیگر از منابع آبی مشترک را فراهم کرده است. در این میان سوریه و عراق از جمله کشورهایی هستند که به دلیل آشوب و ناآرامی های ناشی از حضور داعش و جنگ داخلی نمی توانند نظارت چندانی بر آبهای مشترک خود با سایر کشورها داشته باشند. در مقابل ترکیه به بهره برداری همه جانبه از این وضعیت پرداخته و حجم مخازن سدهایی که روی رودخانه های دجله و فرات احداث کرده بیش از 100 میلیارد متر مکعب و فقط حجم مخزن سد «آتاتورک» افزون بر 48 میلیارد و 700 میلیون مترمکعب است.
پروژه گاپ(GAP)(Great Anatolian Project) طرح عظیمی مشتمل بر 22 سد بزرگ و کوچک و 19 طرح برقابی روی رودخانه های دجله و فرات در منطقه شرقی ترکیه است که 9 استان و 10 درصد خاک این کشور را شامل می شود. در طرح اولیه این پروژه، اجرای کشت آبی در 1.8 تا 2 میلیون هکتار از اراضی ترکیه و تولید سالیانه حدود هفت هزار و 500 مگاوات انرژی برق پیش بینی شده است.
این در حالی است که همه آب رودخانه های دجله و فرات که کشور عراق را مشروب می کند از ترکیه سرچشمه می گیرد و مطابق آمارهای موجود، از سال 2008 تاکنون و با بهره برداری از این پروژه ها و همچنین تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر، 114 میلیارد مترمکعب از آب حوضه آبریز بین النهرین در کشور عراق کاهش یافته که دومین کاهش آب در یک حوضه آبریز پس از کشور هندوستان در جهان محسوب می شود.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته، 35 میلیارد مترمکعب از کاهش حجم آورد رودخانه های دجله و فرات به دلیل سدسازی های پروژه گاپ بوده؛ اما بقیه این کاهش به دلیل حفر چاه های عمیق در حوضه آبریز بین النهرین (60 درصد)، کاهش نزولات جوی (20 درصد) و تبخیر آب ناشی از افزایش دما (20 درصد) بوده است. بدین ترتیب، ترکیه با ساخت سد «آتاتورک» (بزرگترین سد خاورمیانه و نهمین سد بزرگ جهان) با حجم تنظیمی 37 میلیارد مترمکعب (تقریبا به اندازه حجم تنظیمی همه سدهای موجود در ایران) در سال های گذشته، دریافتی سالیانه آب سوریه و عراق را که پیش از این سالیانه 33 میلیارد مترمکعب بود به 9 میلیارد مترمکعب کاهش داده است.
این در حالی است که کم آبی های موجود به شدت بر محیط زیست و شرایط اقلیمی این کشورها تأثیر گذاشته است؛ تأثیراتی که تنها جنبه داخلی نداشته و کل کشورهای منطقه را تحت تأثیر قرار می دهد. به عنوان نمونه تالاب هورالعظیم که بزرگترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگترین تالاب‌های ایران است، در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم آن در کشورمان و دو سوم آن در کشور عراق قرار دارد. عمق اصلی این تالاب به سمت کشور عراق است که حقابه های آن از رودخانه فرات و همچنین از رودخانه های ایران تامین می شود.
حجم آبی که وارد هورالعظیم می شود با سدهای ساخته شده در بالادست این منطقه کاهش یافته و همین مساله منجر به تشدید ریزگردها در کانون های اصلی در عراق و سوریه و هورالعظیم شده؛ موضوعی که بسیاری از استان ها ی ایران را نیز متاثر کرده است. در چنین شرایطی از آنجا که امروز عراق و سوریه با جنگ داخلی و درگیری های امنیتی مواجه اند و نمی توانند در مذاکره های دیپلماتیک با ترکیه وارد شوند و به اعمال قدرت بپردازند، جمهوری اسلامی ایران باید نقش فعال‌تری داشته باشد و کشورهای همسایه را به رعایت عدالت در استفاده از حق آبه ها و حفظ محیط زیست ترغیب و وادار کند.
نظر شما