به گزارش گروه جامعه خبرگزاری ایمنا، بازار داغ کاسبان علم، سرقت علمی، دانشجویانی که مشغولیت‌های پایان‌نامه آنها را از مطالعه و علم‌آموزی (در معنای اصیل کلمه) بازداشته و اساتیدی که راهنمایی پروژه‌های تحقیقاتی دانشجویان، فرصت رسیدگی به امور دیگر را به آنها نمی‌دهد، مسائلی است که در حاشیه ارائه پایان‌نامه به‌عنوان مهم‌ترین دغدغه دانشجویان ایجاد شده است.
آبان ماه سال گذشته بود که انتشار خبر «تعلیق ٥٨ مقاله ٢٨٢ دانشمند و پژوهشگر ایرانی» به دلیل جعل علمی و دست‌کاری توسط نشریه نیچر، موج خبری تازه‌ای درباره این معضل به راه انداخت و اظهارنظرهای مختلفی در این زمینه انجام شد.
همین حواشی و مسائل است که هر از گاهی اخباری مبنی بر حذف پایان‌نامه ارشد را در رسانه‌ها منتشر می‌کند و این بار اخباری از ابلاغ بخشنامه رسمی سازمان مرکزی دانشگاه آزاد به واحدهای این دانشگاه مبنی بر اختیاری بودن پایان‌نامه برای ورودی‌های ۹۵ به گوش می‌رسد.
سال ۸۸، موضوع حذف پایان‌نامه ارشد مطرح شد و محمدحسینی، قائم‌مقام وقت وزیر علوم درباره تغییرات احتمالی در دوره‌های کارشناسی ارشد، گفته بود: امسال قرار است برخی دانشگاه‌ها، شیوه جدیدی را بیازمایند که در آن «آموزش» محور قرار می‌گیرد. بر این اساس دیگر پایان‌نامه خودبه‌خود از گردونه کار خارج می‌شود، چراکه این امر وقت بسیاری از دانشجو را می‌گیرد و «استاد راهنما» هم به واسطه اینکه درگیر پایان‌نامه است، نمی‌تواند به سایر امور رسیدگی کند.
او در ادامه از اجرای دو شیوه جدیدِ آموزش محور و پژوهش محور به‌صورت آزمایشی خبر داده بود که در شیوه آموزش محور واحد پایان‌نامه حذف‌شده و به جای آن واحدهای آموزشی ارائه می‌شود و در روش پژوهش محور، تمرکز روی کارهای تحقیقاتی خواهد بود.
اجرای آزمایشی کارشناسی ارشد آموزش محور در کنار افزایش پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی سبب ایجاد روندی شد که نتیجه آن کاهش کیفیت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و افزایش تخلفات پژوهشی بود.
با این وجود طی چند روز گذشته مجدداً طرح حذف پایان‌نامه در مقطع تحصیلی ارشد مطرح شد اما باید دید این طرح از کجا نشأت گرفته و تحقق آنچه منافع و مضراتی در بردارد؟
حذف پایان‌نامه یا حذف ماهیت کارشناسی ارشد
امیر رحیمی، معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان در گفتگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه دانشگاه‌های دولتی برنامه‌ای برای حذف پایان‌نامه ندارند، می‌گوید: دانشگاه‌های دولتی برنامه‌ای برای حذف پایان‌نامه ندارند و نخواهند داشت به دلیل اینکه مقطع کارشناسی ارشد اولین مرحله‌ای است که دانشجو با مبانی و روش تحقیق آشنا می‌شود و پایان‌نامه پروژه‌ای است که ما طی آن روند پژوهش بر روی یک موضوع را به دانشجو آموزش می‌دهیم. یافته‌های پایان‌نامه‌های ارشد در مرز دانش نبوده و حتی نوآوری هم مدنظر نیست چراکه هدف صرفاً آموزش عمیق و عملی پژوهش است و حذف این تمرین، ماهیت مقطع ارشد را زیر سؤال می‌برد.
وی ادامه می‌دهد: در چند سال گذشته بحثی تحت عنوان کارشناسی ارشد آموزش محور مطرح شد که به دلیل دور شدن از فلسفه آموزشی کارشناسی ارشد، مورد قبول دانشگاه‌های سطح یک و دو کشور نبود اما تراکم درخواست ورود به دانشگاه و تعداد بالای دانشجویان باعث شد فتح بابی در این خصوص ایجاد شود که آسیب‌های خود را داشت.
رحیمی با اشاره به اینکه در حال حاضر دوره‌های آموزش محور به حداقل ممکن رسیده‌اند، می‌گوید: همه دانشجویان ملزم به ارائه پایان‌نامه هستند و حذف آن به هیچ عنوان مورد قبول دانشگاه‌های سطح یک و دو کشور نخواهد بود.
از هر ۶ عضو هیئت‌علمی، یک نفر درگیر سرقت علمی است
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان در خصوص تخلفات پژوهشی و سرقت‌های علمی معتقد است: این معضل را باید از دو بُعد بررسی کرد؛ یک بعد ایجاد سازوکار قانونی برای مقابله با دفاتر و افرادی است که سرقت علمی و پایان‌نامه‌نویسی انجام می‌دهند، که مجلس اخیراً قانونی در این مورد به تصویب رسانده است، بعد دیگر این مسئله، فعالیت خود دانشگاه‌ها برای پیشگیری از ایجاد تخلفات پژوهشی است، متأسفانه اولین کار کمی که در خصوص بحث سرقت‌های علمی انجام شد نشان داد که در کشور ما از هر ۶ عضو هیئت‌علمی یک نفر درگیر سرقت علمی و تخلف پژوهشی است، این در حالی است که در انگلستان این نسبت به یک نفر در هر ۳۲ نفر می‌رسد، دلیل این موضوع هم رواج آموزش توده‌وار در دانشگاه‌ها و افزایش بی‌قاعده حجم ورودی دانشگاه‌ها بود در حالی که که ظرفیت اساتید به لحاظ استانداردهای بین‌المللی برای پوشش و راهنمایی دانشجویان ارشد و دکتری کاملاً مشخص است.
رحیمی تصریح می‌کند: در چند سال گذشته در دانشگاه اصفهان شاهد این بودیم که یک عضو هیئت علمی در آن واحد ۱۶ یا ۱۷ دانشجوی کارشناسی ارشد و ۱۰ دانشجوی دکتری را راهنمایی می‌کرد که چنین چیزی به شرط رعایت کیفیت و قواعد لازم به هیچ وجه ممکن نیست، در چنین شرایطی استاد راهنما توان رسیدگی کامل و دقیق به مقالات و پایان‌نامه‌ها را ندارد و به همین دلیل احتمال خطا، سرقت علمی، و کپی کاری افزایش می‌یابد.
وی در ادامه با اشاره به آیین‌نامه تدوین‌شده در دانشگاه اصفهان می‌گوید: در حال حاضر حداکثر تجمع دانشجویان دکتری برای راهنمایی نزد یک عضو هیئت علمی ۴ نفر و حداکثر تعداد دانشجوی کارشناسی ارشد ۶ نفر است که این آمار در برخی دانشکده‌ها مثل علوم پایه و دانشکده فنی پایین‌تر است.
ورود دانشجویان ضعیف به تحصیلات تکمیلی مقدمه سرقت‌های علمی
عضو هیئت علمی گروه مهندسی شیمی دانشگاه اصفهان با اعلام اینکه یکی دیگر از دلایل افزایش تخلفات علمی ورود دانشجویان ضعیف به دوره‌های تحصیلات تکمیلی بوده است، ادامه می‌دهد: با روند افزایش پذیرش دانشجویان، دانشجویانی به مقطع کارشناسی ارشد راه یافتند که به علت ضعف بنیه علمی، برای ارائه پایان‌نامه و فارغ‌التحصیلی به مراکز پایان‌نامه نویسی متوسل می‌شدند.
رحیمی از اجرای طرح نقشه راه تحقیقاتی یا مأموریت گرا کردن تحقیقات در دانشگاه اصفهان خبر می‌دهد و ادامه می دهد: با اجرای این طرح که باهدف توانمندسازی اساتید در تخصص‌های علمی اجرا می‌شود، هر عضو هیئت علمی یک نقشه راه پنج ساله ارائه کرده و در این نقشه راه برنامه تحقیقاتی خود را مشخص می‌کند، در نتیجه از یک‌سو روند پژوهشی اعضا هیئت علمی و دانشجویان متمرکز می‌شود و از سوی دیگر جلوگیری از تخلفات با سهولت بیش‌تری انجام خواهد شد.
کار فرهنگی، راه‌حل حل مشکلات دانشگاهی
وی در پایان می‌گوید: تلاش همه دانشگاه‌ها متمرکز بر رفع این معضل با کار فرهنگی و اطلاع‌رسانی کافی از عواقب و مشکلات سرقت‌های علمی است چرا که برخوردهای قانونی راه حل نهایی این مشکل نیست و برای حل این معضل باید هم‌زمان باکار فرهنگی، اصلاح ساختارها و تصحیح روند جذب دانشجو مدنظر قرار گیرد که خوشبختانه در حال حاضر تحصیلات تکمیلی روال درستی را طی می‌کند.
موضوع حذف پایان‌نامه و فارغ‌التحصیلی آموزش محور از طرف سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شده که دانشجویان کارشناسی ارشد ورودی ۹۵ می‌توانند به صورت آموزش محور فارغ‌التحصیل شوند.
حذف پایان‌نامه در دانشگاه آزاد مشروط به شرایط خاص است
احمدرضا مساح، معاون پژوهشی دانشگاه آزاد اصفهان در گفتگو با خبرنگار ایمنا، حذف پایان‌نامه را مشروط به شرایط خاص عنوان کرده و می‌گوید: هیچ‌یک از واحدهای دانشگاه آزاد اقدام به حذف پایان‌نامه نکرده‌اند.
مساح تأکید می‌کند: برای فارغ‌التحصیلی به صورت آموزش محور و بدون طی واحد پایان‌نامه شرایط خاصی وجود دارد و در صورتی دانشجو حائز این شرایط باشد و شورای پژوهش دانشگاه با درخواست او موافقت کند، می‌تواند بدون ارائه پایان‌نامه فارغ‌التحصیل شود.
وی حذف پایان‌نامه از سبد تحصیلی را اشتباه می‌داند و معتقد است که بخش بزرگی از تحقیقات و پژوهش‌ها در ضمن پایان‌نامه به انجام می‌رسد و به همین دلیل حذف آن آسیب بزرگی به بنیه علمی دانشگاه می‌زند.
با وجود اظهارات فوق و اتفاق‌نظر مسئولان آموزش عالی کشور بر اشتباه بودن حذف پایان‌نامه، به نظر می‌رسد هنوز سازوکار مدون و دقیقی برای نحوه ارائه پایان‌نامه‌ها و نظارت بر آنها وجود ندارد، همین امر کیفیت آموزش عالی در تحصیلات تکمیلی را خدشه‌دار کرده و چالش‌ها و ضعف‌هایی مثل سرقت علمی، هدررفت وقت، اشتغال کاذب پایان‌نامه فروشی و به‌طور خلاصه ناکارآمدی دانشگاه‌ها در عرصه تولید و کارآمدی علم را ایجاد کرده است.
با این همه تدوین طرح جامع موضوعات و حوزه‌های مورد نیاز کاربردی برای تحقیق (به‌ویژه در علوم انسانی)، نظارت قوی دانشگاه‌ها و وزارت علوم بر امر پایان‌نامه نویسی در کنار ارزش نهادن به پایان‌نامه‌های کاربردی می‌تواند جایگزین‌های مناسبی برای حذف پایان‌نامه باشد.
نظر شما