به گزارش ایمنا، مجموعه تاریخی علی قلی آقا از اثرات هنری معماری و شهر سازی دوران پر عظمت صفویه است که در محله بید آباد اصفهان واقع شده و شامل بازار و چهار سوق، مسجد، مکتب خانه، حمام، زور خانه و کاروانسرا و مغازه های کسبه مختلف بوده که متاسفانه به مرور زمان قسمت هایی از این مجموعه تخریب و بجای آن بناهای جدید احداث شده است.
این حمام از نوع معماری سبک اصفهان در اواخر عصر صفوی است، بنای حمام شامل دو حمام بزرگ و کوچک و فضای چال حوض است که هر یک از این دو حمام از دو بخش اصلی سربینه و گرم خانه تشکیل یافته است، به طوری که در آن دوره مردان و زنان به صورت جداگانه می توانستند از آن استفاده نمایند.
استفاده از حمام برای همه مردم آزاد بوده و البته در بعضی دوره ها مانند دوره قاجار، ثروتمندان و افراد با نفوذ ساعاتی گرمابه را قرق یا اجاره می کردند و اجازه ورود را تا زمانیکه خود مشغول استحمام بودند به مردم عادی نمی دادند.
مخزن حمام از سوختن چوب و زغال گرم می شد و حتی دود حاصل از آن را به داخل لوله هایی که در کف وجود دارد هدایت می کردند تا برای ضدعفونی و گرم کردن سایر قسمت ها نیز مورد استفاده قرار بگیرد، بدین ترتیب از کمترین انرژی موجود، به بهترین وجه استفاده می کردند.
در چند جای حمام در کنار حوضچه ها، سنگ های یک تکه و سفید رنگی به اندازه یک متر دیده می شود که سطح آنها آجدار و دارای برجستگی های ملایمی است.
تعجب نکنید اگر بگوئیم که از این سنگها برای ماساژ دادن استفاده می کردند. این سنگها مانند تکیه گاه صندلی و عمود بر حوضچه ها طراحی شده اند و از حفره بالای آنها آب گرم بر سطح آجدار جاری می شد ونقش یک ماساژور را بازی می کردند.
آب به خاطر اختلاف سطح میان مخازن و حوضچه ها و فواره ها، به گردش در می آمده و برای به جریان انداختن آب، لوله ها را شیب دار طراحی کرده اند. یکی از مواردی که هنگام بازدید حمام توجه شما را به خود جلب خواهد کرد وجود تعداد زیادی فواره ها و جوی های آب است که تقریبا همه جا دیده می شوند.
این فواره ها باعث می شوند تا صدای دلنشین آب در فضای بسته حمام بپیچد و در همه جا به گوش برسد تا کسانی که برای شستشو به گرمابه آمده اند، ساعتی به آرامش برسند و خاطر از دغدغه های روزمره بشویند.
استفاده برعکس مهندسان و معماران از خاصیت ذره بین برای تأمین روشنایی حمام!
مشاور فنی سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در گفتگو با خبرنگار ایمنا می گوید: این بنا با وسعت ۹۸۳ مترمربع، اکنون به عنوان موزه مردم شناسی در معرض دید عموم گردشگران قرار گرفته است.
آقاجانی اضافه می کند: اواخر سال ۷۹ مرمت و احیای این بنای ارزشمند آغاز و در سال ۸۴ به پایان رسید و سبک سازی ها، استحکام بخشی ها، پیوندی ها و ساماندهی فضاها که به دنبال آن پلان سازی حمام به وجود آمد، انجام شد.
وی با اشاره به ویژگی های این بنای تاریخی، می گوید: یکی از نکات جالب این گرمابه، سیستم نوردهی آن است، روشنایی از روزنه هایی تأمین می شود که بر روی سقف گنبدی شکل حمام تعبیه شده، دراین روزنه ها شیشه های محدبی و عدسی شکل وجود دارد. خاصیت محدبی این شیشه ها علاوه بر جلوگیری از اتلاف انرژی، باعث شکست نور شده و روشنایی را پخش می کند.
وی معتقد است مهندسان و معماران بنا از خاصیت ذره بین، برعکس استفاده کرده و براحتی فضای داخل حمام را روشن کرده اند.
آقاجانی ادامه می دهد: ویژگی جالب دیگر اینکه شیشه ها از یک طرف نور را عبور می دهند و کسی که در پشت بام باشد نمیتواند داخل حمام را ببیند.
مشخصات موزه حمام علیقلی آقا اصفهان در یک نگاه
ورودی حمام بزرگ یک فضای هشت ضلعی بوده که به هشتی مشهور است و پس از عبور از دو راهروی عمود بر هم به بینه (رخت کن) متصل می شود.
پوشش طاق و گنبد آن بر روی هشت ستون سنگی قرار گرفته است و برای تأمین روشنائی بینه نورگیرهای شیشه داری بنام جام گاه در سقف تعبیه شده است.
ازاره های بینه به فاصله ۱۴۰ سانتیمتردارای کاشیکاری هفت رنگ با نقوش گل و بوته و برگ و اسلیمی بوده و قسمت بالایی تزئینات آهک بری سفیدرنگ به زمینه مشکی مربوط به دوران صفویه ونقاشی با موضوعات متنوع مربوط به دوران قاجار است. سربینه با راهرو موربی به گرمخانه متصل و در ضلع دیگر این راهرو لنگ شوی خانه و سرویس بهداشتی قرار گرفته است.
گرمخانه حمام فضای تقریبا مستطیل شکلی است که بر روی هشت ستون سنگی و دیوارهای جانبی قرارگرفته، کف گرمخانه با سنگ های مرغوب مرمرین پوشیده شده است.
دور تا دور دیوار گرم خانه تا ارتفاع ۱۴۶ سانتیمتر با تزئینات کاشیکاری با نقوش گل و مرغ و اسلیمی مزین شده است.
خزینه حمام در کنار گرمخانه قرار گرفته و از طریق پله هایی کوتاه بدان می رسند، در طرفین خزینه نیز دو محل استحمام اختصاصی طراحی شده که به شاه نشین مشهور است.
در ضلع جنوبی گرمخانه ساختمان چهارحوض و در طرفین آن نیم هشتی های زیبایی (شاه نشین های غربی و شرقی) قرار دارد.
کف محوطه باسنگ فرش شده و ازاره دیوار آن تا ارتفاع ۱۶۸ سانتیمتر دارای کاشیکاری هفت رنگ با طرح هایی نظیر درخت سرو و شکوفه، ترکیب بندی هایی با نقوش درختان میوه و گل و بوته و اسلیمی است.
بر روی یکی از جرزهای مشرف به گرمخانه یک تابلو کاشی تصویر مردی ایستاده با لباس و عمامه و عصا بدست مربوط به دوران صفویه که احتمالا تصویربانی حمام یعنی "علی قلی آقا" می باشد را نشان می دهد.
آب مورد استفاده در حمام از چاه گاو تأمین می شده که بوسیله گاو در فضایی به نام گاورو واقع در ضلع غربی بنا بیرون کشیده و به مخزنی واقع در پشت بام انتقال داده می شد و از آنجا با تنبوشه های سفالین به خزینه ها و آب نماها و چهارحوض هدایت می شده است.
ازدیگر بخشهای حمام سیستم گرمایش آن شامل تون (آتشدان)، انبار سوخت، تیان (ظرف مخصوص گرم کردن آب) و گودال جمع آوری خاکستر می باشد که در ضلع غربی بنا واقع شده و همچنین دودکش ها و کانال های انتقال گرما به زیر حمام است. سیستم دفع فاضلاب به روش گنداب بوده است؛ بدین ترتیب که فاضلاب از طریق کف شوی های دو محل گرمخانه و بینه به کانالی هدایت و سرانجام در محوطه بزرگی در پشت حمام سرازیر شده در آن محل پس از خشک شدن به خارج شهر حمل می شده است.
نظر شما