دارالفنون، پایه گذاری نظام آموزشی نوین در ایران

به گزارش ایمنا، دارالفنون در واقع، تقلیدی از دارالفنون عثمانی بود که امیرکبیر اثرات آن را  در جامعه عثمانی و به هنگام حضور خود در آن کشور دریافته بود. به همین دلیل، این طرح را در ایران به اجرا درآورد.
اجرای این طرح، سه سال به طول انجامید و شاید بزرگ‌ترین کاری  بود که در عصر پادشاهی ناصرالدین شاه صورت گرفت و سبب پایه‌گذاری نظام آموزشی و دانشگاهی نوین در ایران شد. از این روست که از امیرکبیر به عنوان بنیانگذار آموزش عالی ایران یاد کرده‌اند. سنگ بنای مدرسه در زمینی واقع در شمال شرقی ارك سلطنتی كه پیش از آن سربازخانه بود، نهاده شد و کار احداث بنای آن  از  1266هـ .ق زیر نظر محمدتقی خان معمار باشی و میرزا رضای مهندس باشی انجام شد. نظارت برکل ساختمان نیز بر عهده شاهزاده بهرام میرزا بود. احداث ساختمان قسمت شرقی دارالفنون تا اواخر 1267 هـ.ق به انجام رسید و مورد استفاده قرار گرفت.
گشایش رسمی دالفنون
 افتتاح رسمی مدرسه توسط ناصرالدین شاه نیز در 5 ربیع الاول 1268هـ .ق برابر با ششم دی ماه 1230 شمسی یعنی سیزده روز پس از کشته شدن امیرکبیر صورت گرفت . مدرسه دارالفنون و ضمائم آن نزدیک به نیمی از بخش شمال شرقی ارک را در بر می‌گرفت، یعنی از سویی به میدان توپخانه(امام خمینی کنونی) و از طرف دیگر ، خیابان‌های الماسیه  و ناصریه سابق را شامل بود و درب‌های آن نیز در این دو خیابان گشوده می‌شد. احداث بقیه بنای آن تا اوایل 1269 هـ. ق پایان یافت. چهار طرف مدرسه، پنجاه اطاق منقش مذهب که هر كدام به طول و عرض چهار ذرع بودند، ساختند و جلوی آنها را ایوان‌های وسیع بنا نمودند. اما تا 1304هـ .ق به علت عدم رضایت صاحبخانه‌های واقع در بخش شمالی ساختمان به فروش و یا تخلیه آنها،کار بنای دارالفنون کاملاً انجام نشد تا اینکه بعدها با وساطت امین‌السلطان، وزیر مالیه و دربار وقت و نیرالملک، رئیس دارالفنون آن وقت، رضایت آنان حاصل شد و در نتیجه در سال فوق امر ساخت و بنای بخش شمالی مدرسه صورت گرفت . همچنین در این زمان نسبت به ساخت آزمایشگاه بزرگی  برای تجزیه و ترکیب و اجرای آزمایش‌های شیمیایی اقدامات لازم به عمل آمد. مضافاً در قسمت شمال شرقی مدرسه تالار بزرگی برای تئاتر در نظر گرفته شد که بعدها مسیو لمر و مزین‌الدوله عهده‌دار اجرای موسیقی و نمایش در آن گردیدند. هشتاد سال پس از فعالیت دارالفنون در سال 11308هـ .ش برابر با 1348 ه.ق ساختمان مدرسه به دستور اعتمادالدوله  وزیر وقت معارف تخریب شد و ساختمان فعلی با نقشه نیکلای نیویچ مارکف، مهندسی روسی، بازسازی شد.
ساختار اداری دالفنون
ساختار اداری دارالفنون شامل رییس و ناظم بود. در ابتدا، سرپرستی مدرسه زیر نظر وزارت امور خارجه بود. به همین دلیل محمدعلی خان شیرازی، وزیر خارجه وقت، به عنوان نخستین مدیر آن انتخاب شد. بعد از آن رؤسای دارالفنون معمولا از مهمترین مقام‌های سیاسی مملکت انتخاب می‌شدند که از آن جمله می‌توان به عزیز خان مکری ملقب به سردار‌کل،  میرزا محمد خان امیر تومان، علی قلی میرزا اعتمادالسلطنه، رضاقلی خان هدایت، علی قلی خان مخبرالدوله، جعفرقلی خان هدایت، محمدحسین خان ادیب الدوله اشاره کرد. اعتضادالسلطنه مشهورترین رییس دارالفنون و رضاقلی خان هدایت مشهورترین ناظم دارالفنون بودند و دوران درخشان دارالفنون در زمان مدیریت آن‌ها بوده است. یک کتابدار، یک آجودان، یک ناظر، یک صندوق‌دار، یک منشی که فعالیت‌های مدرسه را ثبت می‌کرد، یک مؤذن، تعدادی نگهبان و فراش نیز جزو ساختار اداری دارالفنون بودند.
در سال های نخست تأسیس مدرسه علاوه بر استفاده از معلمین ایرانی، از اساتید اروپایی نیز بهره گرفته می‌شدکه به تدریج بر تعداد آنها افزوده شد. از معلمین خارجی می توان به مدرسه کرزیر اتریشی،کلنل متراسو ایتالیایی، بارون گومنز اتریشی، گراف کاراچای اتریشی، نمیرو اتریشی، زاتیا ایتالیایی، بوهلر فرانسوی ،کارنتای اتریشی، فکتی ایتالیایی، دکتر پولاک، ریشارد خان، دکتر شلمیر هلندی، کاژرپلو، دکتر ژرژ، دکتر گالی، موسیو دانتان، موسیو المر، موسیو داویدو از معلمین ایرانی نیز به شیخ محمد صالح اصفهانی، میرزا احمد طبیب کاشانی، میرزا سید علی، عبدالغفار نجم الدوله، عبدالرزاق بغایری اشاره کرد.

رشته های ارائه شده در دالفنون
در آغاز کار مدرسه، هفت رشته مهندسی، پیاده نظام، سواره نظام، توپخانه، طب و جراحی، معدن شناسی و علوم طبیعی(فیزیک، داروسازی و شیمی) در آن تدریس می‌شد. مدتی بعد رشته‌های تاریخ، جغرافیا، نقشه‌کشی، طب سنتی، ریاضیات، زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه و روسی اضافه شد.
کتابخانه دالفنون
 دارالفنون کتابخانه‌ای داشت که ابتدا تعدادکتاب‌های آن محدود بود ولی به مرور زمان با اضافه شدن کتاب‌های نوشته شده توسط اساتید و دانشجویان دارالفنون و همچنین کتاب‌های تاریخ اروپایی، کتابخانه وسعت یافت. در مواردی اهدای کتاب به کتابخانه نیز در رشد کتابخانه مؤثر بود، به عنوان نمونه اعتضادالسلطنه کتابخانه شخصی خود را که شامل کتاب‌هایی به زبان‌های فارسی و اروپایی بود، به دارالفنون اهدا کرد. با تأسیس کتابخانه ملی ایران،گنجینه دارالفنون به کتابخانه ملی منتقل شد.
دارالفنون پس از پیروزی انقلاب اسلامی
دارالفنون پس از پیروزی انقلاب اسلامی به مرکز تربیت معلم تبدیل شد. مدتی نیز مرکز آموزش ضمن خدمت فرهنگیان وزارت آموزش و پرورش بود. در تاریخ 25 تیرماه 1367 این بنای تاریخی به شماره ۱۷۴۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در زمان وزارت حسین مظفر، بهره‌وری از دارالفنون با عنوان «گنجینه و مرکز اسناد و مدارک وزارت آموزش و پرورش» مطرح شد و به دنبال آن شورای معاونان وزارتخانه، مسئولیت پیگیری را به عهده پژوهشگاه آموزش و پرورش گذاشت. اکنون دارالفنون با عنوان «گنجینه و مرکز اسناد دارالفنون» جزو  زیر مجموعه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش است و در دو قسمت فرهنگی و پژوهشی فعالیت‌های فرهنگی خود را پی می‌گیرد. در این مرکز که  موزه آموزش و پرورش را تشکیل می‌دهد، تمام اسناد، مدارک و کتب مختلف درسی مربوط به ۱۵۴ سال آموزش رسمی کشور نگه‌داری می‌شود. این مرکز همچنین فعالیت‌های گسترده‌ای از قبیل جمع‌آوری مدارک و اسناد زندگی و اقدامات امیرکبیر، تهیه فهرست مقالات دارالفنون، تألیف و چاپ کتاب آشنایی با دارالفنون، تألیف کتاب مشاهیر دارالفنون و طرح تحقیق سیر تاریخ آموزشگاه‌های دختران در ایران در یکصد سال اخیر را در دست اقدام دارد.
12168/135/10
کانال اطلاع رسانی: https://telegram.me/imnanews