به گزارش ایمنا، مسجد مدرسه سید، در سده ۱۳ هجری قمری در دوران حکومت محمد شاه قاجار توسط محمدباقر شفتی در مساحت ۸۰۷۵ متر مربع اصفهان ساخته شد. این مسجد که بنایی نیمه‌کاره است دارای چهار در اصلی، 2 چهلستون، 2 شبستان بزرگ، یک گنبد، سه ایوان و بیش از ۴۵ حجره است، اما مناره ندارد.
چهارمین مسجد جامع اصفهان
اصفهان را داراي چهار مسجد جامع مي‌دانند، اول مسجد جامع بزرگ يا مسجد جمعه که مربوط به دوره اول اسلام مي‌شود و بعد در زمان سلجوقيان و دنباله آن تا امروز به جا مانده و زبانزد جهانيان است و سياحان و جهانگرداني را به خود می طلبد. دوم مسجد عباسي که در دوران سلطنت شاه عباس کبیر پايه ريزي شد و ساخته شد و يکي از مساجد بزرگ و زيباي دوره صفويه به شمار مي‌آيد. سوم مسجد حکيم که در زمان صفويه به دست حکيم داوود در انتهاي بازار رنگرزان و در خرابه هاي مسجد جوجير ساخته شد که البته مسجد جورجير خود جزء مساجد جامع و از زيبايي هايي برخوردار بود که به نام مسجد جامع صغير معروف و پس از مدت زماني ويران شد که هنوز سردري از آن باقي مانده است و در گوشه شمال غربي مسجد حکيم قرار دارد. چهارم مسجد سيد که به دست حجت الاسلام حاج سيد محمد باقر شفتي در محله بيدآباد پايه ريزي شد و امروز يکي از مفاخر و بناهاي اسلامي و يادگاري از هنرمندان دوره قاجار به شمار مي آيد.
بنیانگذار مسجد مدرسه سید
يكي از مساجد تاريخي شهر اصفهان مسجد سيد است. باني اين مسجد، حاج سيد محمد باقر شفقي رشتي بيدآبادي (متوفي به سال 1260 هجری قمری) «حجت الاسلام» مطلق و «سيد حجت الاسلام» از روحانیون بزرگ اصفهان و از مراجع عالیقدر شیعه در اواخر قرن سیزدهم هجری ساختمان آن شروع شده و کاشیکاری آن تا پایان نیمه دوم آن قرن ادامه داشته است. چون عمر حجت الاسلام برای اتمام تزئینات آن کفایت نکرد، قسمتي از تزئينات به وسيله فرزند حاج اسدالله(سيد ثاني) و قسمتي ديگر نيز توسط نواده اش حاج سيد محمد باقر ثاني انجام شده است. ضريح فولائي نيز توسط محمدباقر ثاني براي جدش تهيه شده است. در كتاب «تاريخچه ابنيه تاريخي اصفهان آمده است: «زمينِ مسجد را در زمان سلطان حسين، فتحعلي خان اعتمادالدوله وزير شاه مزبور خريده بود كه در آن مسجدي بنا كند. ولي در اثر هجوم افغان ها مقدور نگرديد، تا آنكه در زمان فتحعلي شاه قاجار حجت الاسلام شفتي مبادرت به اين كار بزرگ نمود. در كتاب «تاريخ اصفهان و ري» تاريخ شروع بنا در سال 1240 ه.ق و سال ساخت ضريح مقبره 1320 قمری ذكر شده است. سيد حجت الاسلام در سال 1175 قمری در چرزه، از قراي طارم عليا در 60 کيلومتري شفت رشت، چشم به جهان گشود و پس از آموختن مقدمات به عتبات مهاجرت کرد و پس از کسب فيض از محضر علماي عراق در سال 1205 سال فوت استادش مرحوم وحيد بهبهاني به ايران بازگشت و پس از درک محضر مرحوم ميرزاي قمي، در سال 1216 در اصفهان ساکن گرديد و تا آخر عمر در اين شهر اقامت داشت و بالاخره در سوم ربيع الثاني 1260 به بيماري استسقاء در اصفهان وفات يافت و در حاشيه مسجد در مقبره خويش مدفون گرديد. سيد حجت الاسلام علاوه بر داشتن مقام علمي و عظمت معنوي که حاصل آن تربيت شاگردان بسيار و تأليفـاتي بالغ بر 60 عنوان کتاب و رساله است، در جهات اجتماعي و قضایي و احساس مسؤوليت ويژه نسبت به اجراي احکام اسلامي و حدود الهي از ديگران ممتاز بود، به گونه اي که اقدامات او در اين زمينه زبانزد خاص و عام است. ثروت و مکنت دنيوي سيد نيز از ويژگي هاي بارز اوست که منشأ خدمات بسيار از جمله بناي عظيم «مسجد سيد» گرديده است.»
سیر تحولات
با توجه به كتيبه هاي موجود در بنا، احداث ساختمان و تزئينات آن در حدود 130 سال به طول انجاميده است. بدين صورت كه ساخت بنا در اواخر نيمه اول قرن سيزدهم ه.ق شروع و تا سال وفات مرحوم سيد تنها كاشيكاري بناي جنوبي انجام شده بود. و كاشيكاري كل بنا تا پايان قرن چهاردهم ادامه داشت. قديمي ترين ماده تاريخ موجود در بنا، تاريخ ساخت آن را سال 1255 بيان مي كند. در بالاي اسپرهاي دو طرف ايوان جنوبي در شعري از هلال شاعر قرن سيزدهم و چهاردهم آمده است:«چو شد معمور اين معبد هلال از بهر تاريخش بگفتا شد بناي كعبه ثاني باصفاهان». كتيبه سردر جنوب شرقي نشان مي دهد كه كتابت آن در سال 1259 انجام و در سال 1311 گرده برداري شده است. تزئينات نماي خارجي سردر اصلي و مدخان و راهروي طرفين آن همچنان تا سال 1377ه. ش ناتمام مانده بود تا اينكه در اين سال به همت حاج محمدرضا گازر كاشيكاري اين فضا به انجام رسيده است. خطاطان اين تزئينات فضائلي، كهرنگي و جوادعلي كربلائي، كاشيپز آن حاج سيد حسين موسوي زاده بوده اند. كف حياط مسجد تا حدود چهل سال پيش خاكي بوده كه بعدها به صورت سنگفرش درآمده است. اضافه شدن حوض و دو سكو در حياط نيز مربوط به همان سال ها مي باشد. در جريان جنگ تحميلي ایران و عراق قسمتي از كاشيكاري‌های مسجد در اثر موج انفجار فرو ريخت كه در حال حاضر بازسازي شده است.
ساختار و معماری
نقشه بنای مسجد به صورت مستطیل شکل مجموعآ 8075 متر مربع وسعت دارد و از چهار جهت به بیرون راه پیدا می کند و بنای آن شامل سردر، صحن، ایوان، گنبد خانه، شبستان ستوندار، رواق و غرفه های دو طبقه اطراف صحن و به علاوه مدرس و حجره‌های مورد استفاده طلاب علوم دینی است که در دیگر مساجد معتبر تکرار می شود. سردر های مسجد دارای کاشیکاری و کتیبه های تاریخی و غیر تاریخی است. صحن متناسب مسجد در اطراف با غرفه ها و حجره های دو طبقه و ایوان ها محدود شده است و در میانه حوضی شکیل دارد. نماهای ایوان ها و لچکی ها غرفه ها و رواق ها با کاشیکاری خشتی دوره قاجار مزین شده و در ازاره ها نیز از پوشش سنگی استفاده شده است. در ضلع جنوبی صحن، ایوان اصلی و در پشت طرفین آن گنبد خانه و شبستان‌های ستوندار قرار دارد. نمای داخلی و خارجی ایوان با کاشیکاری پوشش یافته که معرف ترکیب زیبایی از نقوش مختلف و کتیبه های خطی است بر بالای ایوان جنوبی، برج ساعتی با تزئین کاشی ساخته شده است. تالار تدریس حجت الاسلام شفتی، از دیگر آثار در خور توجه مسجد است که در محل آن را به چهل ستون مسجد می شناسند. در ساخت این بنا به نظر می رسد از چهل ستون ایده گرفته شده باشد 9 ستون استفاده شده است که دارای ستون‌های چوبی، درها و پنجره های ارسی زیبایی است. آرامگاه متشکل از گنبد خانه و رواقی است که با تزئینات متنوع کاشیکاری، گچبری، آیینه کاری و نقاشی به همراه کتیبه های متعدد مزین شده است. در سقف آن از مقرنس‌های زیبا با عناصر تخت بهره گرفته شده است. مسجد سید اصفهان به دلیل وجود تزئینات بسیار جالب گل و بوته و اسلیمی و وجود خط بنائی و دیگر خطوط از استادان نامدار عصر قاجار در عداد یکی از شاهکارهای معماری عصر قاجار قرار دارد که در گوشه گوشه آن شگردهای جالب معماری و تزئینات بسیار عالی خود نمایی می کند.
معرفی كتيبه ها
كتيبه سردر جنوب غربي مسجد كتيبه سردر جنوب غربي مسجد بعد از جمله «قال اللّه تعالي» شامل آيه 13 و نصف از آيه 14 (سوره رعد) است و قسمت آخر آن به عبارت ذيل ختم شده است: «كتيبه محمدباقر الشيزاني في شهر محرم الحرام سنه 1311» و آيه 13 سوره رعد: «و يسبح الرعد بحمده و الملنكة من خيفتل و يرسل الصواعق فيصيب بها من يشاءو هم يجدلون في الله و هو شديد المحال» و نيمي از آيه 14 سوره رعد: «له دعوة الحق و الذين يدعون من دونه لا يستجيبون لهم بشيء الا كبسط كفيه الي الماء يعبلغ فاه». كتيبه هاي نماي خارجي سردر شمالی به خط ثلث سفيد و زردرنگ به زمينه كاشي لاجوردي شامل سوره هاي قدر و كوثر و جمعه)، آيةالكرسي و بعضي آيات سوره يس است.كتيبه ايوان غربي كه در سنوات اخير كاشيكاري شده به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي معرق لاجوردي بعد از جمله (بسم اللّه الرحمن الرحيم) شامل آيه 35 از سوره نور است و تاريخ كاشيكاري اين ايوان در انتهاي كتيبه سال 1368هجري قمري نوشته شده است.
ویژگی‌های مسجد سید
مسجد سید اصفهان، كه در ضلع جنوبى خیابان مسجد سید، در فاصله كمى از خیابان چهارباغ واقع است، یكى از مساجدى است كه ساختمان آن در اواخر قرن دوازدهم هجرى قمرى آغاز شد و در اواسط قرن سیزدهم به اتمام رسید. این مسجد، داراى دو شبستان بزرگ، دو گنبدِ كوچك و بزرگ، دو چهل ستون، دو مهتابى گسترده در كفِ حیاط، سه ایوان، یك گلدسته بزرگ، ساعتى رفیع بر ایوان جنوبى، مَدرَسى بزرگ براى تدریس طلّاب، و بیش از چهل و پنج حجره و چند دهلیز در طبقه فوقانى به منظور سكونت طلاب، است. این مسجد از نظر مطالعه معمارى و هنر كاشیكارى در ردیف بهترین آثار قرن سیزدهم هجرى قمرى است، و از جهاتی مانند محراب مركزى، از بهترین شاهكارهاى نوع خود به شمار می آید. مسجد سید، همانند دیگر مساجد بزرگِ اصفهان، چند محله بیدآباد كه عبارتند از كوى باغ كلم، حمام دو قلو، و كوچه شیخها، را به هم مربوط می سازد.
ويژگي‌های وقفنامه مسجد سید
اساس ساختمان مسجد و بناى اصلى آن تا سال وفات حجت الاسلام شفتى یعنى سال1260 ه.ق به اتمام رسید، ولى تكمیل قسمتهایى از بنا و تزیینات مسجد باقى ماند، كه در طول زمان به وسیله فرزندان ونوادگان وى انجام گرفت . همچنین سید حجت الاسلام فرصت نیافت تا وقف نامهاى براى مسجدِ خویش تنظیم نماید، براى همین این مهم را فرزند وى، مرحوم حاج سید اسد اللَّه كه پس از پدر نزد همگان و حتى برادران خود از منزلتى والا برخوردار بود، به انجام رسانید. از اصل وقف نامه نسخهاي در دست نيست، آنچه موجود است سه رونوشت از اصل نسخه وقفنامه است که به سه خط مختلف و در اندازه هاي گوناگون نگارش يافته و تصاوير هر سه در آرشيو اداره اوقاف اصفهان موجود است و از نظر متن کاملاً با يکديگر مطابقت دارد. یکی از اين سه نسخه نزد نواده مرحوم سيد، حجت الاسلام حاج سيدمهدي شفتي امام جماعت راتب مسجد سيد موجود است. اين نسخه داراي جلد چرمي شامل هيجده برگ و در 35 صفحه 10 سطري به قطع 15ضربدر20 سانتي متر است که به خط نسخ حسين طباطبائي در صفر 1290 تنظيم شده و در ابتدا و انتها با اشعاري در مدح مرحوم سيد زينت يافته است. مطابق اين وقفنامه، وقف مسجد در طول 11 سال در چهار مرحله یعنی اولین مرحله در يوم سه شنبه هشتم رمضان 1262 در مدرس مسجد، دومین مرحله شب چهارشنبه سيم ربيع المولود 1264، سومین مرحله شب دوشنبه هيجدهم رمضان المبارک 1271 انجام گرفته است. از ويژگي هاي اين وقفنامه، نگارش آن در کمال رواني و خالي بودن نثر آن از هرگونه تکلف و تعقيد است. وقفنامه در حضور چند تن از علما از جمله آقا ميرمحمدمهدي و مرحوم سيد زين العابدين فرزندان مرحوم سيد تنظيم يافته و در پايان نسخه موجود، صحت و مطابقت آن با نسخه اصل، مورد تأييد سيدمؤمن فرزند ديگر مرحوم سيد و نيز محمد شفيع خوئي قرار گرفته و به مهر آنان مزين گرديده است.
بناي مسجد سيد هنرمندان زمان خود را سر شوق آورد و هر چه در چنته داشتند در طبق اخلاص نهادند و مسجدي در شأن اسلام ساختند و خلاء معماري را پر کردند. هنرمندان معمار در آن زمان توانستند معماري خوبي را براي مسجد پيش‌بيني و طراحي کنند و هنرمندان ديگري توانستند پيکر اين مسجد را با نماي زيبايي بيارايند و ادامه آن را تا امروز به دست هنرمندان زمان بسپارند. از اين رو مسجد سيد توانست معماري سنتي گذشته ايران را با دوره معاصر پيوند دهد. چه بزرگاني که در اين مسجد به منبر رفتند و به هدايت مردم پرداختند. مسجد سيد اصفهان با هنرهاي نهفته در خود از بناهايي است که به دست تواناي حجت‌الاسلام حاج سيد محمدباقر گيلاني(شفتي) در زماني که معماري ايران افول کرده بود و دوره فترت را مي‌گذراند بنا گرديد. حجه الاسلام شفتي با اين کار خود در محله بيدآباد آرامشي بين قلب‌ها به وجود آورد و هرج و مرج را از شهر اصفهان زدود. او اتحاد و انفاق را در ميان مردم رواج داد و در اين مسجد به تعليم و تعلم پرداخت./
12168/135/10
چهارمین مسجد جامع اصفهان
اصفهان را داراي چهار مسجد جامع مي‌دانند، اول مسجد جامع بزرگ يا مسجد جمعه که مربوط به دوره اول اسلام مي‌شود و بعد در زمان سلجوقيان و دنباله آن تا امروز به جا مانده و زبانزد جهانيان است و سياحان و جهانگرداني را به خود می طلبد. دوم مسجد عباسي که در دوران سلطنت شاه عباس کبیر پايه ريزي شد و ساخته شد و يکي از مساجد بزرگ و زيباي دوره صفويه به شمار مي‌آيد. سوم مسجد حکيم که در زمان صفويه به دست حکيم داوود در انتهاي بازار رنگرزان و در خرابه هاي مسجد جوجير ساخته شد که البته مسجد جورجير خود جزء مساجد جامع و از زيبايي هايي برخوردار بود که به نام مسجد جامع صغير معروف و پس از مدت زماني ويران شد که هنوز سردري از آن باقي مانده است و در گوشه شمال غربي مسجد حکيم قرار دارد. چهارم مسجد سيد که به دست حجت الاسلام حاج سيد محمد باقر شفتي در محله بيدآباد پايه ريزي شد و امروز يکي از مفاخر و بناهاي اسلامي و يادگاري از هنرمندان دوره قاجار به شمار مي آيد.
بنیانگذار مسجد مدرسه سید
يكي از مساجد تاريخي شهر اصفهان مسجد سيد است. باني اين مسجد، حاج سيد محمد باقر شفقي رشتي بيدآبادي (متوفي به سال 1260 هجری قمری) «حجت الاسلام» مطلق و «سيد حجت الاسلام» از روحانیون بزرگ اصفهان و از مراجع عالیقدر شیعه در اواخر قرن سیزدهم هجری ساختمان آن شروع شده و کاشیکاری آن تا پایان نیمه دوم آن قرن ادامه داشته است. چون عمر حجت الاسلام برای اتمام تزئینات آن کفایت نکرد، قسمتي از تزئينات به وسيله فرزند حاج اسدالله(سيد ثاني) و قسمتي ديگر نيز توسط نواده اش حاج سيد محمد باقر ثاني انجام شده است. ضريح فولائي نيز توسط محمدباقر ثاني براي جدش تهيه شده است. در كتاب «تاريخچه ابنيه تاريخي اصفهان آمده است: «زمينِ مسجد را در زمان سلطان حسين، فتحعلي خان اعتمادالدوله وزير شاه مزبور خريده بود كه در آن مسجدي بنا كند. ولي در اثر هجوم افغان ها مقدور نگرديد، تا آنكه در زمان فتحعلي شاه قاجار حجت الاسلام شفتي مبادرت به اين كار بزرگ نمود. در كتاب «تاريخ اصفهان و ري» تاريخ شروع بنا در سال 1240 ه.ق و سال ساخت ضريح مقبره 1320 قمری ذكر شده است. سيد حجت الاسلام در سال 1175 قمری در چرزه، از قراي طارم عليا در 60 کيلومتري شفت رشت، چشم به جهان گشود و پس از آموختن مقدمات به عتبات مهاجرت کرد و پس از کسب فيض از محضر علماي عراق در سال 1205 سال فوت استادش مرحوم وحيد بهبهاني به ايران بازگشت و پس از درک محضر مرحوم ميرزاي قمي، در سال 1216 در اصفهان ساکن گرديد و تا آخر عمر در اين شهر اقامت داشت و بالاخره در سوم ربيع الثاني 1260 به بيماري استسقاء در اصفهان وفات يافت و در حاشيه مسجد در مقبره خويش مدفون گرديد. سيد حجت الاسلام علاوه بر داشتن مقام علمي و عظمت معنوي که حاصل آن تربيت شاگردان بسيار و تأليفـاتي بالغ بر 60 عنوان کتاب و رساله است، در جهات اجتماعي و قضایي و احساس مسؤوليت ويژه نسبت به اجراي احکام اسلامي و حدود الهي از ديگران ممتاز بود، به گونه اي که اقدامات او در اين زمينه زبانزد خاص و عام است. ثروت و مکنت دنيوي سيد نيز از ويژگي هاي بارز اوست که منشأ خدمات بسيار از جمله بناي عظيم «مسجد سيد» گرديده است.»
سیر تحولات
با توجه به كتيبه هاي موجود در بنا، احداث ساختمان و تزئينات آن در حدود 130 سال به طول انجاميده است. بدين صورت كه ساخت بنا در اواخر نيمه اول قرن سيزدهم ه.ق شروع و تا سال وفات مرحوم سيد تنها كاشيكاري بناي جنوبي انجام شده بود. و كاشيكاري كل بنا تا پايان قرن چهاردهم ادامه داشت. قديمي ترين ماده تاريخ موجود در بنا، تاريخ ساخت آن را سال 1255 بيان مي كند. در بالاي اسپرهاي دو طرف ايوان جنوبي در شعري از هلال شاعر قرن سيزدهم و چهاردهم آمده است:«چو شد معمور اين معبد هلال از بهر تاريخش بگفتا شد بناي كعبه ثاني باصفاهان». كتيبه سردر جنوب شرقي نشان مي دهد كه كتابت آن در سال 1259 انجام و در سال 1311 گرده برداري شده است. تزئينات نماي خارجي سردر اصلي و مدخان و راهروي طرفين آن همچنان تا سال 1377ه. ش ناتمام مانده بود تا اينكه در اين سال به همت حاج محمدرضا گازر كاشيكاري اين فضا به انجام رسيده است. خطاطان اين تزئينات فضائلي، كهرنگي و جوادعلي كربلائي، كاشيپز آن حاج سيد حسين موسوي زاده بوده اند. كف حياط مسجد تا حدود چهل سال پيش خاكي بوده كه بعدها به صورت سنگفرش درآمده است. اضافه شدن حوض و دو سكو در حياط نيز مربوط به همان سال ها مي باشد. در جريان جنگ تحميلي ایران و عراق قسمتي از كاشيكاري‌های مسجد در اثر موج انفجار فرو ريخت كه در حال حاضر بازسازي شده است.
ساختار و معماری
نقشه بنای مسجد به صورت مستطیل شکل مجموعآ 8075 متر مربع وسعت دارد و از چهار جهت به بیرون راه پیدا می کند و بنای آن شامل سردر، صحن، ایوان، گنبد خانه، شبستان ستوندار، رواق و غرفه های دو طبقه اطراف صحن و به علاوه مدرس و حجره‌های مورد استفاده طلاب علوم دینی است که در دیگر مساجد معتبر تکرار می شود. سردر های مسجد دارای کاشیکاری و کتیبه های تاریخی و غیر تاریخی است. صحن متناسب مسجد در اطراف با غرفه ها و حجره های دو طبقه و ایوان ها محدود شده است و در میانه حوضی شکیل دارد. نماهای ایوان ها و لچکی ها غرفه ها و رواق ها با کاشیکاری خشتی دوره قاجار مزین شده و در ازاره ها نیز از پوشش سنگی استفاده شده است. در ضلع جنوبی صحن، ایوان اصلی و در پشت طرفین آن گنبد خانه و شبستان‌های ستوندار قرار دارد. نمای داخلی و خارجی ایوان با کاشیکاری پوشش یافته که معرف ترکیب زیبایی از نقوش مختلف و کتیبه های خطی است بر بالای ایوان جنوبی، برج ساعتی با تزئین کاشی ساخته شده است. تالار تدریس حجت الاسلام شفتی، از دیگر آثار در خور توجه مسجد است که در محل آن را به چهل ستون مسجد می شناسند. در ساخت این بنا به نظر می رسد از چهل ستون ایده گرفته شده باشد 9 ستون استفاده شده است که دارای ستون‌های چوبی، درها و پنجره های ارسی زیبایی است. آرامگاه متشکل از گنبد خانه و رواقی است که با تزئینات متنوع کاشیکاری، گچبری، آیینه کاری و نقاشی به همراه کتیبه های متعدد مزین شده است. در سقف آن از مقرنس‌های زیبا با عناصر تخت بهره گرفته شده است. مسجد سید اصفهان به دلیل وجود تزئینات بسیار جالب گل و بوته و اسلیمی و وجود خط بنائی و دیگر خطوط از استادان نامدار عصر قاجار در عداد یکی از شاهکارهای معماری عصر قاجار قرار دارد که در گوشه گوشه آن شگردهای جالب معماری و تزئینات بسیار عالی خود نمایی می کند.
معرفی كتيبه ها
كتيبه سردر جنوب غربي مسجد كتيبه سردر جنوب غربي مسجد بعد از جمله «قال اللّه تعالي» شامل آيه 13 و نصف از آيه 14 (سوره رعد) است و قسمت آخر آن به عبارت ذيل ختم شده است: «كتيبه محمدباقر الشيزاني في شهر محرم الحرام سنه 1311» و آيه 13 سوره رعد: «و يسبح الرعد بحمده و الملنكة من خيفتل و يرسل الصواعق فيصيب بها من يشاءو هم يجدلون في الله و هو شديد المحال» و نيمي از آيه 14 سوره رعد: «له دعوة الحق و الذين يدعون من دونه لا يستجيبون لهم بشيء الا كبسط كفيه الي الماء يعبلغ فاه». كتيبه هاي نماي خارجي سردر شمالی به خط ثلث سفيد و زردرنگ به زمينه كاشي لاجوردي شامل سوره هاي قدر و كوثر و جمعه)، آيةالكرسي و بعضي آيات سوره يس است.كتيبه ايوان غربي كه در سنوات اخير كاشيكاري شده به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي معرق لاجوردي بعد از جمله (بسم اللّه الرحمن الرحيم) شامل آيه 35 از سوره نور است و تاريخ كاشيكاري اين ايوان در انتهاي كتيبه سال 1368هجري قمري نوشته شده است.
ویژگی‌های مسجد سید
مسجد سید اصفهان، كه در ضلع جنوبى خیابان مسجد سید، در فاصله كمى از خیابان چهارباغ واقع است، یكى از مساجدى است كه ساختمان آن در اواخر قرن دوازدهم هجرى قمرى آغاز شد و در اواسط قرن سیزدهم به اتمام رسید. این مسجد، داراى دو شبستان بزرگ، دو گنبدِ كوچك و بزرگ، دو چهل ستون، دو مهتابى گسترده در كفِ حیاط، سه ایوان، یك گلدسته بزرگ، ساعتى رفیع بر ایوان جنوبى، مَدرَسى بزرگ براى تدریس طلّاب، و بیش از چهل و پنج حجره و چند دهلیز در طبقه فوقانى به منظور سكونت طلاب، است. این مسجد از نظر مطالعه معمارى و هنر كاشیكارى در ردیف بهترین آثار قرن سیزدهم هجرى قمرى است، و از جهاتی مانند محراب مركزى، از بهترین شاهكارهاى نوع خود به شمار می آید. مسجد سید، همانند دیگر مساجد بزرگِ اصفهان، چند محله بیدآباد كه عبارتند از كوى باغ كلم، حمام دو قلو، و كوچه شیخها، را به هم مربوط می سازد.
ويژگي‌های وقفنامه مسجد سید
اساس ساختمان مسجد و بناى اصلى آن تا سال وفات حجت الاسلام شفتى یعنى سال1260 ه.ق به اتمام رسید، ولى تكمیل قسمتهایى از بنا و تزیینات مسجد باقى ماند، كه در طول زمان به وسیله فرزندان ونوادگان وى انجام گرفت . همچنین سید حجت الاسلام فرصت نیافت تا وقف نامهاى براى مسجدِ خویش تنظیم نماید، براى همین این مهم را فرزند وى، مرحوم حاج سید اسد اللَّه كه پس از پدر نزد همگان و حتى برادران خود از منزلتى والا برخوردار بود، به انجام رسانید. از اصل وقف نامه نسخهاي در دست نيست، آنچه موجود است سه رونوشت از اصل نسخه وقفنامه است که به سه خط مختلف و در اندازه هاي گوناگون نگارش يافته و تصاوير هر سه در آرشيو اداره اوقاف اصفهان موجود است و از نظر متن کاملاً با يکديگر مطابقت دارد. یکی از اين سه نسخه نزد نواده مرحوم سيد، حجت الاسلام حاج سيدمهدي شفتي امام جماعت راتب مسجد سيد موجود است. اين نسخه داراي جلد چرمي شامل هيجده برگ و در 35 صفحه 10 سطري به قطع 15ضربدر20 سانتي متر است که به خط نسخ حسين طباطبائي در صفر 1290 تنظيم شده و در ابتدا و انتها با اشعاري در مدح مرحوم سيد زينت يافته است. مطابق اين وقفنامه، وقف مسجد در طول 11 سال در چهار مرحله یعنی اولین مرحله در يوم سه شنبه هشتم رمضان 1262 در مدرس مسجد، دومین مرحله شب چهارشنبه سيم ربيع المولود 1264، سومین مرحله شب دوشنبه هيجدهم رمضان المبارک 1271 انجام گرفته است. از ويژگي هاي اين وقفنامه، نگارش آن در کمال رواني و خالي بودن نثر آن از هرگونه تکلف و تعقيد است. وقفنامه در حضور چند تن از علما از جمله آقا ميرمحمدمهدي و مرحوم سيد زين العابدين فرزندان مرحوم سيد تنظيم يافته و در پايان نسخه موجود، صحت و مطابقت آن با نسخه اصل، مورد تأييد سيدمؤمن فرزند ديگر مرحوم سيد و نيز محمد شفيع خوئي قرار گرفته و به مهر آنان مزين گرديده است.
بناي مسجد سيد هنرمندان زمان خود را سر شوق آورد و هر چه در چنته داشتند در طبق اخلاص نهادند و مسجدي در شأن اسلام ساختند و خلاء معماري را پر کردند. هنرمندان معمار در آن زمان توانستند معماري خوبي را براي مسجد پيش‌بيني و طراحي کنند و هنرمندان ديگري توانستند پيکر اين مسجد را با نماي زيبايي بيارايند و ادامه آن را تا امروز به دست هنرمندان زمان بسپارند. از اين رو مسجد سيد توانست معماري سنتي گذشته ايران را با دوره معاصر پيوند دهد. چه بزرگاني که در اين مسجد به منبر رفتند و به هدايت مردم پرداختند. مسجد سيد اصفهان با هنرهاي نهفته در خود از بناهايي است که به دست تواناي حجت‌الاسلام حاج سيد محمدباقر گيلاني(شفتي) در زماني که معماري ايران افول کرده بود و دوره فترت را مي‌گذراند بنا گرديد. حجه الاسلام شفتي با اين کار خود در محله بيدآباد آرامشي بين قلب‌ها به وجود آورد و هرج و مرج را از شهر اصفهان زدود. او اتحاد و انفاق را در ميان مردم رواج داد و در اين مسجد به تعليم و تعلم پرداخت./
12168/135/10
کانال اطلاع رسانی: https://telegram.me/imnanews
نظر شما