ايرانيان بي‌نياز از مطالعه‌اند!

به گزارش ايمنا، نهادینه نشدن فرهنگ کتابخوانی، تبلیغات کم و غلط، مشکلات مالی و گرانی کتاب، سرگرمی‌های دیگر، فرهنگ خانوادگی و در بعضی موارد تحصیلات پایین والدین، از موانع توسعه فرهنگ مطالعه بخصوص در قشر جوان به شمار می‌رود.
مطالعه مفيد شامل چه مواردي مي‌شود؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی، در مصوبه «سند نهضت مطالعه مفید» مصوب 30 آذر 89، مطالعه را «خواندن هر نوع متن مکتوب (نوشتاری: چاپی یا الکترونیکی)» تعریف کرده است. این تعریف از مطالعه شامل خواندن زیرنویس‌های تلویزیون، خواندن تراکت‌ها و بنرهای تبلیغاتی، خواندن پیامک و اموری از این قبیل نیز می‌شود. این مصوبه در عین حال شاخص دیگری با عنوان «مطالعه مفید» مطرح و آن را این گونه تعریف کرده است: «مطالعه ای مفید است که اولا معطوف به اثر و نتیجه بوده و دستاوردی علمی، عملی(رفتاری)، ذهنی و یا قلبی داشته باشد؛ و ثانیا آن دستاورد برای تربیت انگیزه، افزایش تعهد، ارتقای توانایی ذهنی، توسعه دانش کاربردی، ارتقای مهارت عملی و نهایتا در جهت پرورش و تعالی فرد در راستای به فعلیت رساندن استعدادهای الهی وجود او در یکی از چهار زمینه مذکور باشد.
در این سند که هدف از تنظیم آن ارتقای سرانه مطالعه کشور عنوان شده، هیچ شاخصی برای اندازه‌گیری مطالعه مفید در کشور عرضه نشده است و دستگاه‌های دولتی نیز به همان شاخص‌های پیشین اندازه‎گیری سرانه مطالعه اکتفا کرده‌اند؛ شاخص‌هایی که البته تعریف مطالعه را تا حد تعریف این سند گسترده نمی‌کند. در تعريف ديگري از مطالعه آمده است: مطالعه عبارت است از یادگیری مطالب جدید و نادانسته‌ها، به طوری که در پی آن تغییر رفتار حاصل شود. علاوه بر مطالعه انواع منابع چاپی تعريف مطالعه شامل مطالعه جزوه، بروشور، اعلامیه، نقشه، سند(چاپی، خطی)، بریده جراید، اسلاید، زیرنويس فیلم، مطالب ریز برگه‌ها، کره‌جغرافیایی، بازدید از وبگاه اطلاعاتی، بازدید از وبگاه خبری، بازدید از وبگاه شخصی، بازدید از وبگاه سیاسی، بازدید از وبگاه ویکی، بازدید از وب نوشت(وبلاگ)، قصه‌گویی و داستان‌خواني اعضای خانواده ، پرستار، مربی برای کودک، کتابخوانی گروهی( قرآن‌خوانی، شاهنامه‌خوانی )، رجوع موردی به لغتنامه‌ها و به طور کلی منابع مرجع، کتاب های الکترونیکی (ebook) در قالب لوح فشرده (CD)، لوح ویدئویی دیجیتال (DVD)، فایل‌های اینترنتی و فایل‌های تلفن همراه، چک کردن پست‌های الکترونیکی (email) با محتوای نوشتاری علمی، ادبی، هنری، فرهنگی، گوش دادن به برنامه‌های مستند رادیو، فایل‌های صوتی (بجز تفریحی و سرگرمی)، تماشای برنامه‌های مستند تلویزیون می‌توانند به عنوان مولفه‌های سنجش سرانه مطالعه قرار گیرند.
جایگاه کتاب از دید نخبگان
ابراز نارضایتی رهبر معظم انقلاب از وضعیت کتاب در کشور در نخستین دیدار کتابداران و مسئولان نهادکتابخانه‌های عمومی کشور در 29 تیر ماه سال 1390، هشداری جدی بود که متأسفانه از سوی مسئولان رسمی و متصدیان حوزه کتاب، چندان مورد توجه قرار نگرفت. مقام معظم رهبری آن دیدار مهم را، بهانه‌ای برای «تجدید مطلع» در حوزه‌ کتاب خواندند و با بیان برخی آسیب‌ها و تهدیدهای مهم در این حوزه، پیشنهاداتي را نیز ارایه فرمودند. معظم‌له فرمودند: با تلخى باید اعتراف کنیم که رواج کتاب و روحیه‌ کتابخوانى در میان ملت ما که خود یکى از مشعل‌داران فرهنگ، کتابت و معرفت در طول تاریخ پس از ظهور اسلام بوده است، بسى کمتر از آن چیزى است که از چنین ملتى انتظار مى‌رود و این پدیده نیز مانند بیشتر پدیده‌هاى ناگوار در کشور ما، نتیجه‌ فرمانروایى پادشاهان و فرمانروایان ظالم، بى‌فرهنگ و بى‌سواد بر این کشور در دویست سال گذشته است. رهبر معظم انقلاب برای کتاب و کتابخوانی چنان اهمیتی قائل است که در پایگاه اطلاع‌رسانی ایشان صفحه ای با نام « کتاب» وجود دارد.
اهمیت و جایگاه کتاب از دید نخبگان و حتی عوام در جوامع تا بدان حد بالاست که سازمان یونسکو، در مصوبه خود در سال 1991 يك روز سال را به عنوان روز «جهانی کتاب و حق مؤلّف» اعلام کرده است. هدف از اختصاص روزی برای بزرگداشت کتاب و حق مؤلف، جلب توجه سازمان‌‏ها و انجمن‏‌های دولتی و خصوصی به این آسان‏‌ترین و ارزان‏‌ترین روش کسب دانش، بیان احساس اندیشه و کهن‌‏ترین وسیله ارتباطی معنوی بشر است که به‌رغم ظهور و گسترش رسانه‏‌های پیشرفته و مدرن، هنوز هم وسیله‌‏ای مؤثر، جذاب، قابل دسترسی و جایگزین ‏ناپذیر است و می‏‌تواند بزرگ‏ترین عامل پیشرفت، گسترش دانش و فرهنگ و ایجاد دوستی و تفاهم بین ملت‏‌های جهان باشد. باوجود اقدامات، تلاش ها و توصیه های صورت گرفته در حوزه کتاب و کتابخوانی در طول سال ها، همچنان شاهد بی­ مهری به کتاب و کتابخوانی در کشور هستیم تا جایی که هنوز هم نرخ سرانه مطالعه در کشور بین ارقام 2 تا 18 دقیقه در نوسان است.

وضعيت كتابخواني در جهان
آمریکایی‌ها ۲۰ دقیقه، انگلیسی‌ها ۵۵ دقیقه و  ژاپنی‌ها ۹۰ دقیقه از وقت خود را در شبانه روز به مطالعه کتاب اختصاص می‌دهند. بر این اساس آماری که از سرانه مطالعه کتاب در ایران در کنار تمام نوسانات عددی ( از ۲ دقیقه به ۱۵ دقیقه و در نهایت به ۱۸ دقیقه رسید ) که تاکنون ارائه شده است، نشان می‌دهد که ایرانیان تقریبا به میزان آمریکایی‌ها كه جايگاه چندان خوبي در كتابخواني ندارند، به مطالعه کتاب علاقه‌مند هستند. ژاپن از نظر عادت به کتابخوانی جایگاه نخست را در جهان دارد و ۹۱ درصد مردم این کشور به طور معمول کتاب، روزنامه و مجله می‌خوانند؛ برای مثال یک ژاپنی در سال حدود ۴۷ کتاب می‌خواند. طبق آخرین گزارش سنجش معتبر، مربوط به مرکز مطالعات گذران وقت كه در دانشگاه آکسفورد در فوریه ۲۰۱۰ انجام شد، بیشترین میزان مطالعه را در راستای فعالیت‌های حرفه‌اي با میانگین ۳۵ دقیقه عنوان كرد كه مربوط به کشور ژاپن است، بعد از آن ترکیه و برزیل در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. نکته قابل توجه این که دو کشور اول این گزارش از آسیا و رتبه سوم از آنِ کشوری در حال توسعه است. با توجه به سرانه مطالعه مردم در اوقات فراغت مشخص می‌شود فنلاند، استونی و آلمان بیشترین سرانه مطالعه آزاد را در بین کشورهای بررسی شده به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین مردم آلمان، برزیل و بلژیک بیشترین مشارکت را در مطالعه حرفه ای دارند و مردم کشورهای بلغارستان، استرالیا و آمریکا کمترین میزان مشارکت را دارند. همچنین مردم کشورهای فنلاند، نروژ و آلمان بیشترین میزان مشارکت را در مطالعه اوقات فراغت نسبت به سایر کشورهای مورد بررسی انجام داده‌اند و کشورهای برزیل، ترکیه و اسپانیا از کمترین سهم مشارکت مطالعه در اوقات فراغت برخوردارند.
کشوري که بزرگ‌ترين توليدکننده نويسنده در جهان است
مردم ايسلند در سال، ۴۰ کتاب مي‌خوانند که بعد از کشور فنلاند بيشترين مردم کتابخوان را دارند و هر ۱۰ شهروند ايسلندي در طول زندگي خود يک کتاب تاليف مي‌کنند که بر اساس اين آمار ايسلند، بزرگ‌ترين کشور توليد‌کننده نويسنده در جهان محسوب مي‌شود. اگر اين نکته را مدنظر داشته باشيم که فقط ۱۰۰ هزار نفر در «ريکياويک» پايتخت ايسلند زندگي مي کنند به اين نتيجه مي‌رسيم که ۱۰ هزار نويسنده در اين شهر وجود دارد و خريد کتاب در ايسلند بيش از ديگر کشورهاي دنياست.. بر اساس گزارش يونسکو، از نظر عادت به کتابخواني هم ژاپن جايگاه نخست را در جهان دارد و ۹۱ درصد مردم اين کشور به طور معمول کتاب، روزنامه و مجله مي‌خوانند؛ براي مثال يک ژاپني در سال بين ۴۶ تا ۴۷ کتاب مي‌خواند و ۶۵ درصد مردم کره جنوبي نيز عادت به مطالعه دارند.
آمار نشر و كتابخوانی در ایران
اعداد و ارقامی که هر سال مسئولان از میزان مطالعه در کشور ارائه می‌کنند هر چند با هم متفاوت است اما در همه این آمار یک محور مشترک وجود دارد و آن هم پایین بودن سرانه مطالعه در ایران است . طبق آمارهای جهانی و بر اساس استانداردهای تعریف شده، طبق تحقیقات سازمان ملی جوانان درباره کتابخوانی، ۷۶ درصد از جوانان روزانه کمتر از ۳۰ دقیقه مطالعه می‌کنند که از این میان، بیشتر از ۷۰ درصد به مطالعه کتاب‌های روان‌شناسی و بازاری می‌پردازند. بر اساس آمار سازمان اسناد ملی ایران، ژاپن در رده اول مطالعه جهان قرار دارد که میانگین مطالعه آن به طور متوسط ۹۰ دقیقه در روز است.  به نقل از خانه كتاب در 6 ماه نخست سال 1394 تعداد 33 هزار و 886 عنوان کتاب در کشور ما منتشر شده که این آمار در 6 ماه نخست سال 1393 سی هزار و 288 عنوان بوده و بر این اساس نشر کشور با 12 درصد افزایش تعداد عناوین کتاب نسبت به 6 ماه نخست سال 1393 همراه بوده است و بر اساس همین آمار بیشترین شمارگان با 13میلیون و 65هزار و 110 نسخه به موضوع کودک و نوجوان اختصاص دارد.کتاب های منتشر شده در بازه زمانی مورد بررسی از سوی 3هزار و 584 ناشر انتشار یافته که از این تعداد 366 ناشر، ناشران موردی و ناشر مولف بوده‌اند. همچنین تعداد 766 ناشر از ناشران فعال در 6 ماه نخست سال 94 تنها یک عنوان کتاب منتشر کرده‌اند و فقط 20 ناشر بیشتر از 150 عنوان کتاب داشته‌اند
ايرانيان داناي كل و بي‌نياز از مطالعه‌اند!
مقايسه سرانه مطالعه ايران و کشورهاي ديگر ( البته مقايسه واقعي) نشان مي‌دهد مهم‌ترين انگيزه‌اي که باعث مي‌شود ايراني‌ها سراغ کتاب نروند بي‌نيازي از مطالعه و حس داناي کل بودن است. ايرانيان اين روزها به دليل حضور در شبکه‌هاي اجتماعي و فضاي اينترنت و مواجه شدن با اطلاعات حداقلي و پيامکي بيشتر از هر زماني خود را بي‌نياز از مطالعه مي‌بينند. حالا هر قدر هم در آمارها خودمان را خوب جلوه دهيم و آمارهاي خوب و پر و پيماني را ارائه کنيم، صنعت نشر و تيراژ کتاب ها خبر مي‌دهد از سر درون؛ درون جامعه اي که قرار است توسعه پيدا کند و آگاهي مردم و افزايش سواد فرهنگي در اين موضوع بسيار موثر است.
زيرساخت‌هاي نشر د ر ايران ضعيف است
مدير انتشارات فرهنگستان انديشه در زمينه مشكلات و موانع نشر به ايمنا گفت: يكي از بحث‌هاي جدي كه در حوزه نشر وجود دارد بي‌قاعده بودن صدور مجوز انتشارات است. متاسفانه در اين امر قاعده خاصي حكمفرما نيست و تنها با يك درخواست اين امر صورت مي‌گيرد و رشد قارچ‌گونه انتشارات كه در برخي موارد امكانات و تجربه كافي هم در آنها وجود ندارد، منجر به چاپ تعداد محدودي كتاب آنهم با كيفيت پايين مي‌شود.
در اين امر كه تسهيل در صدور مجوز صورت مي‌گيرد شكي نيست اما با نگاه به آمار تعداد انتشارات در كشور مي‌بينيم تعداد كتب چاپ شده با تعداد مراكز نشر كشور به هيچ‌وجه همخواني ندارد، چرا كه بسياري از اين مراكز نيمه فعالند و تعداد محدودي كتاب در سال توليد مي‌كنند. و حتي در برخي موارد به عنوان شغل دوم به اين موضوع نگاه مي‌شود و اين مسائل حوزه نشر را با فراز و فرودهاي بسياري روبرو مي‌كند.در كنار آمار بالاي مراكز نشر موضوع ناشر مولف هم وجود دارد و بسياري از كتابها بدين شكل توليد مي‌شود.
محمدرضا ملكي‌ها با تاكيد بر اينكه زيرساخت‌هاي نشر در ايران ضعيف است گفت: متاسفانه چاپخانه‌هاي باكيفيت كمي در اصفهان وجود دارد كه تعدد بالاي مراكز بي‌كيفيت، ناشران را از ارائه كار با كيفيت بازمي‌دارد.

سرانه مطالعه و صنعت نشر باكيفيت حلقه‌هايي درهم تنيده‌اند
به گفته اين ناشر، زماني‌كه سرانه مطالعه ما پايين باشد قطعا صنعت نشر نمي‌تواند به جايگاه خوبي برسد و در عين حال زماني كه نشر باكيفيت و پررونق نداشته باشيم سرانه مطالعه بالا نمي‌رود، چرا كه اينها همچون حلقه‌هاي يك زنجير به هم متصل‌اند.
محمدرضا ملكي‌ها با انتقاد از پايين بودن سرانه مطالعه گفت: دولتي شدن توليد و توزيع كتاب  اين صنعت را تنها در انحصار نهادها و ادارات دولتي قرار داده است بدين شكل كه بسياري از نهادها با سفارش كار به انتشارات محدود و البته مشخص، كتابهايي توليد يا خريداري و بصورت رايگان توزيع مي‌‌كنند كه اين امر به ناشران بخش خصوصي ضربه مي‌زند، در عين حال انگيزه افراد براي خريد كتاب را از بين مي‌برد. به گفته مدير انتشارات فرهنگستان انديشه كتاب در سبد خانوار جايگاهي ندارد در حالي‌كه فست‌فودها و بسياري مسائل غيرضرور در زندگي مردم جايگاه دارد.با اين‌حال كه قيمت كتاب در ايران چندان بالا نيست و مردم همانگونه كه در ماه چندبار از فست‌فودها استفاده مي‌كنند بايد حداقل يك كتاب در ماه درسبد خانوارشان جا بگيرد.
محمدرضا ملكي‌ها با اشاره به اينكه اصفهان از وضعيت كتابخانه‌هاي خوبي برخوردار است گفت: متاسفانه مردم از كتابخانه‌ها هم چندان استقبالي نمي‌كنند و بيشتر سالن مطالعه اين كتابخانه‌ها به جهت آزمون‌ها و كنكور فعال است كه بايد با راهكارهاي مختلفي همچون تبليغات كتاب و كتابخواني در رسانه‌هاي جمعي و برگزاري مسابقات مختلف محلي وشهري به ترويج اين امر كمك كرد.
افزایش 20 درصدی اعضای کتابخانه‌های عمومی اصفهان
سرپرست اداره كل كتابخانه‌هاي عمومي استان اصفهان در مورد فعاليت‌هاي اين نهاد با اشاره به رشد شاخص‌های کتاب و کتابخوانی در استان گفت: در حال حاضر از مجموع 292 باب کتابخانه در استان 176 کتابخانه نهادی، 112 کتابخانه مشارکتی و 4 کتابخانه بصورت مستقل مشغول فعالیت و خدمت رسانی هستند.
امير هلاكويي اظهار داشت: برگزاری جشنواره کتابخوانی رضوی با بیش از 10 هزار نفر شرکت کننده و کسب رتبه اول مشارکت در سطح کشور، برگزاری بیش از 1000 نشست کتابخوانی در شش ماهه اول سال جاری و معرفی و به اشتراک گذاری بیش از 5000 کتاب در این نشست ها نمونه ای از فعالیت‌هاي شاخص در استان اصفهان است.
وی با اشاره به فعالیت 58 کانون ادبی، 50 گروه مطالعاتی و 42 کانون قرآن و نهج البلاغه در کتابخانه‌های عمومی استان گفت: از ابتدای سال جاری در قالب طرح کتاب‌خوان ماه، ماهانه 4 عنوان کتاب بصورت پوستر ارائه شده که این کتابها محور فعالیت‌های مسابقات کتابخوانی، قصه‌گویی، جمع‌خوانی در کتابخانه‌های عمومی بوده است.
اين مقام مسئول برگزاری 20 نشست صبح‌گاه کتابخوانی، نشست‌های حکمت و مثنوی و ارائه بسته‌های مطالعاتی را از دیگر فعالیت‌های فرهنگی ذکر کرد و افزود: در حوزه عمرانی 25 پروژه در حال احداث است که با بهره برداری از این پروژه‌ها تعداد کتابخانه‌های نهادی استان به 200 باب خواهد رسید.
وی با اشاره به افزایش 20 درصدی اعضای کتابخانه های عمومی در دو ماه اخیر ادامه داد: در سال 94  هشتاد و چهار هزار و پانصد جلد کتاب و 92 هزار و پانصد عنوان نشریه به کتابخانه‌های عمومی ارسال شده که این سرانه در شش ماه نخست امسال  به 44 هزار نشریه و بیش از 80 هزار جلد کتاب رسیده است./01192/142/25