حمام علي‌قلي آقا؛ داراي نقاشي‌هايي از سه دوره‌ي تاريخي

به گزارش ايمنا، بيدآباد كه از محلات قديمي شهر اصفهان بوده در زمان علاءالدوله در قرن چهارم ه.ق خارج از حصار و باروي شهر بوده اما به‌طور مسلم در زمان صفويه داخل باروي شهر اصفهان و به‌عنوان محله‌اي بزرگ و پرجمعيت محسوب گرديده است. همچنين شاردن درمورد محله‌ي بيدآباد اشاره نموده: دروازه‌ي عباسي به محله‌ي بزرگي به نام بيدآباد متصل شده و 882 خانه، 8 مسجد، 11 كاروانسرا، 5 بازار و 4 گرمابه دارد.
هم‌اكنون محله‌ي علي‌قلي آقا از سمت جنوب به شمال در حد فاصل بين چهارراه تختي و چهارباغ تا ميدان شهدا و از سمت غرب به شرق بين چهارراه تختي و خيابان مسجد سيد در ضلع شمال غربي واقع شده است.
حمام علي‌قلي آقا به‌همراه مجموعه بناهاي عمومي ديگر از جمله مسجد، بازارچه، چهارسو و سرا از دوره‌ي صفوي باقي است. باني اين بناها علي‌قلي آقا يكي از خواجه سرايان نيكوكار زمان شاه سلطان حسين صفوي بود كه در زمان حيات، مسجد و بازار و سرا و چهارسوي زيبايي به نام خود ساخت.
دو كتيبه مورخ 1122 ه.ق در مسجد علي‌قلي آقا و نقل مؤلف تاريخ اصفهان از ساخت حمام در ساخت حمام در سال 1112 و بالاخره تاريخ 1125 در انتهاي وقفنامه‌ي حمام نشان مي‌دهد كه اين بنا از آثار نيمه‌ي اول قرن دوازدهم هجري قمري است.
اين حمام مانند ديگر بناهاي تاريخي ايران داراي معماري باارزش و در نوع خود قابل توجه است. از نکات بسيار بااهميت آن قرارگيري اين حمام در دل يک بافت محله با عناصر متفاوت است.
فضاهاي اين حمام عبارتند از فضاهاي اصلي شامل: بينه، ميان‌در، گرمخانه و چال حوض و فضاهاي خدماتي شامل: ورودي هشتي، نوره‌کش‌خانه، خزينه و... فضاهاي تأسيساتي مانند انبار سوخت، گاورو (محل کشيدن آب از چاه) و کانال‌هاي گربه‌رو (محل‌هايي به‌صورت کانال در زير فضاهاي حمام قرار گرفته که ضمن رد شدن تنبوشه‌ها -لوله‌هاي سفالي انتقال آب- حرارت را نيز به کف حمام منتقل مي‌کردند) مي‌شود.
آب اين حمام از جايي تأمين مي‌شده که از نهر مادي منشعب از آب زاينده‌رود بوده است. حمام علي‌قلي آقا داراي تزئينات و نقاشي‌هايي از سه دوره‌ي تاريخي صفوي با تلفيقي از کاشي‌کاري و آهک‌بري -نقاشي و کاشي‌کاري قاجار- و نقاشي کوچه بازاري دوره‌ي پهلوي است که اين مجموعه تزئينات از جاذبه‌هاي بسيار درخور توجه اين حمام تاريخي است.
اين بنا از دو حمام بزرگ و كوچك تشكيل شده و هريك از اين دو حمام مانند ديگر حمام‌هاي سنتي شامل دو فضاي اصلي سربينه (زيباترين بخش حمام كه غالباً مورد توجه بسيار طراح بوده) و گرمخانه است و در حمام بزرگ فضاي مهم ديگري موسوم به چال حوض نيز وجود دارد.
مجموعه‌ي اين دو حمام به‌گونه‌اي طراحي شده كه سربينه‌هاي دو حمام مجاور هم و گرمخانه‌ها در كنار يكديگر قرار گيرند. بدين ترتيب با نزديك هم قرار گرفتن فضاهايي با درجه‌ي حرارت مشابه، اتلاف حرارت كمتري صورت مي‌گيرد.
قسمت‌هاي مختلف مجموعه فضاهايي منظم و با قاعده‌هاي هندسي هستند. سربينه‌ي حمام بزرگ فضايي است با قاعده‌ي هشت ضلعي منتظم، سكو هايي بر گرد اين سربينه بخش كوچكتري با قاعده‌اي مشابه در ميانه‌ي اين فضا پديد آورده‌اند.
سكوها محل نشستن، تعويض لباس و استراحت مراجعين بوده و حفره‌هايي زير سكوها براي جاي كفش تعبيه شده است. بر دو محور فضاي سربينه، چهار حوض در درون سكوها تعبيه شده‌اند تا افراد قبل از ورود به سكو پاهاي خود را در اين حوض‌ها شستشو دهند.
سربينه از طريق فضايي موسوم به ميان‌در به گرمخانه مرتبط مي‌شود. ميان‌در مسير دسترسي سربينه و گرمخانه را با چندين شكست و تغيير زاويه فراهم مي‌كند تا ديد مستقيم بين اين دو فضا از بين برود و از اتلاف حرارت گرمخانه نيز جلوگيري گردد.
گفتني است در حمام علي‌قلي آقا، سكو هاي سربينه تفکيک شده‌اند به‌طوري‌که در بدو ورود از سمت راست: اولين سكو؛ متعلق به اوستاي حمام بوده كه در قبال گرفتن پول از مراجعين (پس از استحمام) گلاب در كف دست آن‌ها مي‌ريخته است. دومين سكو؛ خاص سادات است. سومين و پنجمين سكو؛ متعلق به عوام مردم، بدون حوض و پله است. چهارمين سكو؛ متعلق به روحانيون، به طرف قبله است. ششمين سكو؛ خاص اشراف است. و بالاخره هفتمين (آخرين) سكو؛ متعلق به خان يا بزرگ شهر، بزرگتر از همه ساخته شده است.
از آنجا که اين بنا پس از احداث در دوره‌هاي بعدي نيز مورد استفاده قرار مي‌گرفته، تعميرات و يا الحاقاتي به‌صورت نادرست در بنا صورت پذيرفته که در هنگام مرمت تمامي آن‌ها اصلاح شده و با لايه‌برداري بين سه تا پنج لايه پس از رسيدن به اولين لايه‌ي تزئينات دوره‌هاي مختلف حمام قابل دسترسي است.