به گزارش خبرگزاری ایمنا، پنبه که در برخی کشورها «طلای سفید» نامیده می‌شود یکی از محصولات کشاورزی است که نقش قابل توجهی در درآمد کشاورزان و اقتصاد کشورها دارد زیرا تولید و فرآوری پنبه نیازمند نیروی کار قابل توجهی است و می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی به ویژه در مناطق روستایی ایجاد کند همچنین پنبه ماده اولیه اصلی در صنعت نساجی و تولید لباس است و از سوی دیگر کشت پنبه می‌تواند به تنوع زراعی و افزایش تنوع محصولات کشاورزی در کشورها کمک کند.
تولید پنبه نه تنها به اقتصاد کشورها کمک می‌کند، بلکه تأثیرات اجتماعی و محیطی دارد به همین دلیل تولید پنبه در سال زراعی ۲۰۲۳-۲۰۲۴ در دنیا به طور متوسط سالانه حدود ۲۵ میلیون تن برآورد می‌شود که این میزان تولید در سال‌های مختلف ممکن است بسته به شرایط آب و هوایی و تقاضا نوسان داشته باشد. چین با تولیدی حدود شش میلیون تن در سال بزرگترین تولیدکننده پنبه در جهان است و پس از آن کشورهایی همچون هند، ایالات متحده، پاکستان، برزیل قرار دارند.
تولید نیمی از نیاز کشور در داخل
کشور ما در حوزه تولید پنبه در جایگاه پایین‌تری قرار دارد تا جایی که به گفته قربان قربانی نصرآباد؛ رئیس مؤسسه تحقیقات پنبه کشور در سال ۱۴۰۲ سطح زیر کشت حدود ۹۲ هزار هکتار بود که حدود ۲۷۰ هزار تن وش برداشت و ۷۵ هزار تن الیاف تولید شد در حالی که کشور سالانه نیازمند ۱۵۰ هزار تن الیاف است به همین دلیل در سال‌هایی که نمی‌توانیم به این رقم برسیم بقیه الیاف مورد نیاز از خارج تهیه می‌شود.
با وجود این تولید پنبه در ایران به عنوان یک محصول استراتژیک، نقش مهمی در تأمین نیازهای داخلی و صنعت نساجی کشور دارد. کشت پنبه برعکس محصولات دیگر نیازمند یک دوره یخ زدگی، آفتاب فراوان و ۶۰ تا ۱۲۰ سانتی متر باران و بدون نیاز به خاک خوب بوده که با تغییرات ژنتیکی جدید، تولید این محصول چندین برابر شده است.
در برنامه ششم توسعه بر رشد سالانه هفت درصدی تولید پنبه تاکید شد و وزارت جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرد که تولید در سال ۱۴۰۲ به ۳۷۵ هزار تن برسد اما با ایجاد شکاف قابل توجهی بین عملکرد واقعی و مقدار مورد انتظار، تاکنون اهداف این برنامه محقق نشده و هنوز سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای بهبود عملکرد کشت پنبه لازم است.
بازار ۵۱.۸ میلیارد دلاری پنبه
صادرات پنبه می‌تواند یک منبع درآمد ارزی برای کشورها به شمار می‌آید که به تقویت تراز تجاری کمک می‌کند به همین دلیل بازار این محصول پویا است و داده‌های آماری نشان می‌دهد فروش جهانی برای صادرات پنبه از همه کشورها در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۵۱.۸ میلیارد دلار بود.
در فرایند تولید، وش پنبه از مزارع برداشت شده و در کارخانه به الیاف و پنبه دانه تبدیل می‌شود. ضریب تبدیل وش پنبه به الیاف ۳۳ درصد و به پنبه دانه ۵۵ درصد است. کنجاله باقی مانده نیز در صنایع پرورش دام و طیور استفاده می‌شود. از پنبه دانه می‌توان روغن استحصال کرد اما با قطع یارانه دولت در سال ۱۳۸۱ و از دست دادن توجیه اقتصادی، بیشتر کارخانه‌های استحصال روغن از پنبه تعطیل شد.
عواملی از جمله محدودیت زمین‌های زراعی، تأمین نیاز آب، جذابیت قیمتی محصولات رقیب، بالا بودن قیمت تمام شده این محصول در کشور، عملکرد پایین این محصول در هکتار نسبت به متوسط جهانی و عدم توسعه زنجیره ارزش این محصول در کاهش سطح زیر کشت پنبه و تولید آن مؤثر است که برای تحقق چشم‌انداز برنامه ششم توسعه کشور و دستیابی به خودکفایی پنبه در سال ۱۴۰۴ لازم است که سیاست گذاری‌های آتی دولت در راستای رفع این مشکلات تدوین شود.
نیاز ۱۸۰ هزار تنی صنایع نساجی
بر اساس آمار سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تن پنبه مورد نیاز صنعت نساجی است که ۳۵ تا ۴۰ درصد از طریق واردات تأمین می‌شود.
محمدحسین کاویانی؛ مدیرعامل صندوق پنبه با بیان این مطلب می‌گوید: امسال حدود ۱۹۰ هزار تن وش پنبه برداشت شد که از این میزان ۶۰ هزار تن پنبه تصفیه شده به دست آمده است در حالی که ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تن پنبه مورد نیاز صنعت نساجی است.
وی می‌افزاید: طبق آمار ۱۰ ماهه گمرک ۸۹ هزار تن پنبه وارد کشور شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد کاهش پیدا کرد و بر اساس برآوردها این رقم تا پایان سال ۱۴۰۳ این رقم به ۱۰۰ هزار تن رسید.
مدیرعامل صندوق پنبه برنامه وزارت جهاد برای کشت پنبه در سال آینده را ۱۱۱ هزار هکتار برشمرده و توضیح می‌دهد: برای کشت بهاره کشاورزان تصمیم گرفتند که اراضی محدودی به کشت پنبه اختصاص دهند، امیدوار هستیم که بعد از سال و پس از برداشت محصولات زراعی که در بهار برداشت می‌شود، شرایط اقتصادی پنبه به گونه‌ای باشد که اراضی بیشتری به کشت دوم پنبه اختصاص یابد تا سطح زیرکشت از امسال کمتر نباشد البته سطح زیرکشت پنبه به قیمت دیگر محصولات زراعی در سال آینده بستگی دارد.
کشت ارقام مقاوم به شوری و کم آبی در بهار
مجید جعفرآقایی؛ عضو هیئت علمی بخش تحقیقات زراعی - باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: کشت پنبه در استان اصفهان از اواخر فروردین ماه شروع می‌شود و تا اواخر اردیبهشت در مناطق مختلف ادامه دارد، مناطق پنبه‌کاری نیز شامل شرق استان به ویژه ورزنه و جرقویه است البته شهرستان‌های آران و بیدگل و کاشان نیز به صورت محدود و همراه با کشت طالبی این محصول را تولید می‌کنند.
وی زمان کشت در این شهرستان‌ها را اوایل فروردین دانست و افزود: محصول پنبه در کاشان و آران و بیدگل در ابتدا زیر تونل‌های پلاستیکی کشت می‌شود و پس از مساعد شدن هوا، در فضای باز ادامه پیدا می‌کند اما کشت‌های مستقیم بیشتر در مناطق ورزنه، جرقویه، اردستان و شهرضا و در فاصله یک ماهه اواخر فروردین تا اواخر اردیبهشت انجام می‌شود.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان ارقام مورد کشت در این مناطق را جدید و متحمل به شوری و کم‌آبی معرفی کرد و یادآور شد: ارقامی شامل ساجدی، شایان، خرداد به دلیل تحمل شوری در مناطق مختلف استان اصفهان کشت می‌شوند که آبیاری این ارقام به طور معمول یک تا دو آب، کمتر از ارقام قبلی بوده زیرا زودرس هستند، همچنین از نظر کیفیت الیاف نیز مناسب هستند.
وی تاکید کرد: این ارقام و تناژ مناسبی از محصول را تولید می‌کنند که کشاورزان از آن راضی هستند به ویژه در صورتی که با مشکل کمبود و کم‌آبی روبه‌رو باشند، ارقام جدید پنبه رشد کافی می‌کنند و محصول قابل قبولی به کشاورزان ارائه می‌دهد.
افت سطح زیرکشت به یک ششم
جعفرآقایی درباره نیاز آبی ارقام جدید پنبه گفت: این محصول با شش نوبت آبیاری به ثمر می‌نشیند زیرا پنبه گیاهی است که پس از کشت تا حدود یک ماه نیاز به آبیاری ندارد به همین ساجدی و شایان بیشترین ارقامی هستند که در شرق اصفهان کشت می‌شود و ارقام خرداد و شایان بیشتر در منطقه آران و بیدگل و کاشان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی سهم منطقه شرق اصفهان از سطح زیرکشت محصول پنبه را ۵۰ درصد برشمرد و توضیح داد: نیمی از سطح زیر کشت نیز در منطقه آران و بیدگل قرار دارد اما این میزان در سال‌های مختلف و بسته به میزان آب تا حدودی با نوسان همراه می‌شود.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان با اشاره به کاهش سطح زیرکشت پنبه به دلیل کم‌آبی و سیاست‌های موجود در قیمت پنبه خاطرنشان کرد: پس از رکوردهایی که دهه ۸۰ در افزایش سطح زیر کشت به پنج تا شش هزار در کشور به ثبت رسید اکنون این سطح به حدود هزار هکتار رسیده است.
وی متوسط عملکرد مزارع پنبه را چهار و نیم تن در هر هکتار عنوان کرد و گفت: متوسط عملکرد استان بین سه هزار و ۲۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار است که با توجه به سطح زیرکشت پنبه در استان، میزان محصول نزدیک به ۲۰ هزار تن برآورد می‌شود.
جعفرآقایی پیش‌بینی کرد سطح زیر کشت امسال به اندازه سال گذشته باشد و ادامه داد: با توجه به اینکه هنوز کشت پنبه در مزارع استان آغاز نشده نمی‌توان رقم دقیقی از سطح زیر کشت سال جاری اعلام کرد اما به نظر می‌رسد که این میزان تفاوتی با سال گذشته نداشته باشد، به دلیل کمبود آب و خشکی زاینده‌رود به طور معمول کشت‌هایی که در منطقه شرق اصفهان انجام می‌شود با استفاده از آب کانال و بخشی آب‌های زیرزمینی سطحی است که بدون نیاز به ایجاد چاه‌های عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خشکی زاینده‌رود مانع افزایش سطح زیرکشت
وی میزان آبدهی چاه‌های سطحی را وابسته به جریان آب در زاینده‌رود دانست و تاکید کرد: با توجه به بازگشایی آب رودخانه در روزهای اخیر و محدود بودن تعداد دفعاتی که آب در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد، احتمال می‌رود که سطح زیر کشت پنبه در استان از هزار هکتار سال گذشته فراتر نرود البته آمار دقیق سطح زیر کشت از اواخر فروردین و اردیبهشت مشخص خواهد شد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان درباره جایگاه اصفهان در کشت پنبه اظهار کرد: در زمینه پنبه محلوج اصفهان واردکننده است، به طور کلی سطح زیر کشت پنبه در کشور به ۱۰۰ هزار هکتار می‌رسد که برای خودکفایی در تولید این محصول باید سطح زیر کشت به ۱۳۰ تا ۱۴۰ هزار هکتار افزایش پیدا کند در حالی که اکنون بخشی از الیاف محلوج را وارد می‌کنیم.
وی درباره موانع خودکفایی در تولید پنبه گفت: یکی از مسائل موجود در زمینه کشت پنبه که باعث شده کشاورزان کمتر مایل به کشت این محصول شوند موضوع قیمت است که به دلیل واردات محصول از خارج از کشور، مشکلاتی برای کشاورزان ایجاد می‌کند اما به طور کلی استان اصفهان با وجود کارخانه‌های نساجی زیاد، تاکنون در حد صادرکننده این محصول نبوده بلکه واردکننده محلوج پنبه از استان‌ها و کشورهای دیگر است.
جعفرآقایی با اشاره به پراکندگی کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی در مناطق مختلف کشور افزود: این کارخانه‌ها محصولی را به اصفهان می‌فرستند که سطح زیرکشت آنها زیاد است مانند استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و استان فارس که تولیدکنندگان بزرگ پنبه در کشور به شمار می‌آیند و محصول آنها به استان‌های مصرف‌کننده از جمله اصفهان صادر می‌شود.
خودکفایی در تولید بذرهای اصلاح شده
وی محلوج را پنبه تصفیه شده تعریف کرد و گفت: در کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی دانه از پنبه جدا و قابل استفاده می‌شود که الیاف آن محلوج نام دارد، در بخش تأمین بذر پنبه می‌توان گفت که مراکز تحقیقاتی داخلی کشور تولیدکننده پایه‌های بذری ارقام اصلاح شده‌ای هستند که توسط مؤسسه تحقیقات پنبه معرفی شدند، از سال ۹۲ تاکنون ۱۴ تا ۱۵ رقم پنبه جدید در این مراکز معرفی کردیم که ارقام زودرس و دارای الیاف با کیفیت مناسب هستند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان مراکز تحقیقاتی را موظف به تولید پایه بذری مورد نیاز کشاورزان دانست و ادامه داد: این مراکز بذرهای طبقات پرورش یک و دو سوپر الیت و الیت آن را تولید می‌کنند در مرحله بعد امتیاز این بذرها به شرکت‌های تولیدکننده منتقل می‌شود تا پیمانکاران مراحل بذری را انجام دهند به این ترتیب چند سالی است که تولید بذر به طور جدی در داخل کشور انجام می‌شود.
وی با اشاره به واردات برخی ارقام خارجی گفت: شرکت‌های وارداتی ارقام بذری را از کشور ترکیه وارد کردند که قیمت بالاتری دارد اما برخی کشاورزان از آنها استفاده می‌کنند با وجود این عمده تولید پایه و بذر مورد نیاز در داخل انجام می‌شود.
جعفرآقایی از معرفی یکی دو رقم بذری جدید یک سال در میان خبر داد و تاکید کرد: این بذر مناسب کشت در مناطق مختلف کشور است به این دلیل که مناطق پنبه‌کاری در کشور متنوع هستند و از گرگان تا سه استان خراسان، مرکزی، اصفهان، فارس و استان اردبیل از مراکز عمده پنبه کاری کشور به شمار می‌آیند که مجموع سطح زیر کشت آنها نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار است.
وی با اشاره به سیاست جهاد کشاورزی برای افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی این سطح در هر سال گفت: مسائل بازرگانی پنبه باعث شده ما به میزان تعیین شده در مزارع کشت پنبه نرسیم البته در زمینه تأمین نیاز پنبه مانند روغن نباتی وابستگی بالای ۹۰ درصدی به خارجی از کشور نداریم.
خودکفایی نیازمند حمایت
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان درباره تأثیر خشکی زاینده‌رود بر کاهش سطح زیرکشت پنبه در استان یادآور شد: در صورت تخصیص آب مورد نیاز می‌توان زمین‌های بیشتری را زیر کشت پنبه برد همچنین در مناطق اصلی تولید این محصول میزان اشتغالزایی زیاد است به این دلیل که بیش از ۲۰ محصول از پنبه قابل تولید است، علاوه بر الیاف پنبه که یک محصول مستقیم به شمار می‌آید، محصولات جانبی زیادی قابل تولید هستند مانند پنبه‌دانه که نقش مهمی در تولید روغن پنبه‌دانه دارای ارزش پروتئینی دارد و در کارخانه‌های تولید روغن نباتی استفاده می‌شود همچنین از کنجاله آن نیز می‌توان به عنوان خوراک دام استفاده کرد.
وی دستیابی به خودکفایی کامل در تولید این محصول را نیازمند حمایت‌های لازم از کشاورزان دانست و افزود: میزان مصرف آب پنبه نسبت به بسیاری از محصولات کشاورزی کمتر و راندمان تبدیل آن بهتر است و با توجه به محدودیت‌های آب این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار است.
جعفرآقایی با اشاره به امکان خرید تضمینی محصول پنبه گفت: این محصول در فهرست خرید تضمینی دولت قرار دارد اما از آنجا که تولید آن صرفه اقتصادی ندارد، اضافه تولیدی وجود ندارد که روی دست کشاورز بماند به عبارت دیگر از ابتدا محصولی کشت نمی‌شود که نیاز به خرید تضمینی داشته باشد، مراکز مصرف نیز مشخص است که کارخانه نساجی دارای ظرفیت مشخص هستند.
به گزارش ایمنا، کاهش شدید سطح زیرکشت و حمایت نکردن دولت‌ها از این محصول، بسیاری از کارخانه‌های پنبه پاک کنی در کشور تعطیل شده و با وجود اینکه روزگاری کشورمان صادرکننده پنبه محلوج بود اما در حال حاضر به دلیل کمبود تولید، فعالیت برای اندک کارخانجات باقی مانده نیز امکانپذیر نیست. همچنین مشکل کم آبی به وجود آمده برای کشاورزان در سال‌های اخیر، خسارات زیادی به بخش کشت پنبه وارد کرد.
نظر شما