به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، شهرهای امروز با چالش‌های روزافزون ناشی از تغییرات اقلیمی از جمله بارندگی‌های شدید و سیلاب‌های ویرانگر، دست‌وپنجه نرم می‌کنند و ضرورت یافتن راهکارهای نوآورانه برای مدیریت منابع آب بیش از پیش احساس می‌شود. در این میان، مفهوم «شهرهای اسفنجی» به‌عنوان رویکردی امیدوارکننده برای ایجاد تاب‌آوری در برابر این چالش‌ها ظهور کرده است. شهرهای اسفنجی با الهام از عملکرد اکوسیستم‌های طبیعی، تلاش می‌کنند تا با استفاده از زیرساخت‌های سبز و راهکارهای بر پایه طبیعت، آب باران را به جای دفع سریع، جذب، ذخیره و تصفیه کنند. این رویکرد به کاهش خطر سیل کمک می‌کند و با تأمین آب مورد نیاز برای دوره‌های خشک، بهبود کیفیت آب و ایجاد فضاهای سبز شهری، مزایای زیست‌محیطی و اجتماعی متعددی را به همراه دارد.
مفهوم شهرهای اسفنجی از زمان معرفی آن توسط کونجیان یو، معمار منظر چینی، سپس پذیرش رسمی آن به‌عنوان یک سیاست ملی در چین در سال ۲۰۱۳ برای مقابله با سیل‌های شهری، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. این رویکرد، زیرساخت‌های بر پایه طبیعت، نظیر تالاب‌ها، باغ‌های بارانی و کفپوش‌های متخلخل را در اولویت قرار می‌دهد و با ایجاد بستری از خاک نفوذپذیر، امکان رشد گیاهان بومی را با حداقل نیاز به نگهداری فراهم می‌سازد. این سیستم هنگام بارش برف و باران، با جذب و کند کردن جریان آب، خطر وقوع سیل را کاهش می‌دهد و بر معایب سیستم‌های زهکشی سنتی مبتنی بر لوله‌کشی و بتن از جمله هزینه بالا، انعطاف‌پذیری محدود و نیاز به نگهداری مستمر غلبه می‌کنند.
راهکارهای شهرهای اسفنجی از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر از سیستم‌های زهکشی سنتی ارزیابی شده‌اند. به‌عنوان مثال، دانشگاه لیدز گزارشی ارائه داده که نشان می‌دهد اجرای این رویکرد در شهر ووهان، در مقایسه با گزینه‌های سنتی بتنی، بیش از چهار میلیارد یوان (معادل ۵۵۰ میلیون دلار) صرفه‌جویی در پی داشته است. شهرهای اسفنجی با ادغام سامانه‌های زیست‌محیطی در بافت شهری، رویکردی سازگار و اقتصادی برای مدیریت منابع آب ارائه می‌دهند.
معماران با در نظر گرفتن چالش‌های خاص هر منطقه، از مفهوم شهر اسفنجی برای پاسخگویی به نیازهای متنوع شهری بهره می‌برند. این رویکرد نوین شهرسازی، فوایدی همچون پر شدن دوباره ذخایر آبی، کاهش جزایر حرارتی، توسعه تنوع زیستی و بهبود کیفیت آب‌وهوا را به همراه دارد. با ذخیره آب باران زیر زمین و انتشار تدریجی آن به‌صورت بخار، اکوسیستم شهری غنی می‌شود و تنوع زیستی افزایش می‌یابد. شهرهای اسفنجی، با ایجاد تعامل میان آب‌های سطحی و زیرزمینی، منجر به کاهش دبی اوج سیلاب و در نتیجه کاهش خسارت‌های ناشی از آن می‌شوند.
ایجاد بسترهای نفوذپذیر برای جذب و حفظ آب
هدف اصلی در بسیاری از پروژه‌های شهر اسفنجی، افزایش توانایی خاک در جذب آب باران، کاهش رواناب سطحی و تقویت تغذیه آب‌های زیرزمینی است. در این رویکرد، سطوح سخت و غیرقابل نفوذ سنتی با فضاهای سبز متخلخل و غنی از پوشش گیاهی جایگزین می‌شوند و به شهرها کمک می‌کنند تا ضمن افزایش مقاومت در برابر سیل، اکوسیستم‌های گیاهی بومی را احیا کنند.
پارک جنگلی بنجاکیتی در تایلند یک پارک شهری است که در محل سابق کارخانه دخانیات واقع شده و نمونه‌ای از یک بستر نفوذپذیر برای جذب آب است. این پارک با مساحت ۷۲۰ هزار متر مربع، پس از انتقال کارخانه دخانیات، به‌منظور ایجاد یک فضای سبز شهری در بانکوک توسعه یافت. اهداف اصلی طراحی این پارک ارتقای سطح آگاهی عمومی در مورد اکولوژی، جنگل، هیدرولوژی و محیط زیست جامعه شهری و ارائه خدمات به شهروندان و حفظ محیط زیست شهر است.
با توجه به اقلیم موسمی تایلند، سیل و خشکسالی از چالش‌های مهم این کشور به‌شمار می‌روند. طراحی این پارک به‌گونه‌ای است که همچون یک اسفنج عمل می‌کند و با ذخیره‌سازی ۱۲۸ هزار متر مکعب آب باران در فصل‌های پربارش و آزادسازی تدریجی آن در فصل‌های خشک، به مقابله با این چالش‌ها کمک می‌کند. آب کانال مجاور پارک که با رواناب‌های شهری و فاضلاب آلوده شده است، به کمک گیاهان تالابی و از طریق تصفیه زیستی، پالایش می‌شود و روزانه ۱۶۰۰ متر مکعب آب تمیز تحویل می‌دهد.
این پارک در زمینی مسطح و کم‌ارتفاع با میانگین ارتفاعی معادل نیم متر از سطح دریا واقع شده که بخش عمده‌ای از این منطقه در گذشته، باتلاقی با سطح آب بالا بوده است. به‌منظور حفاظت از ریشه درختان در برابر سیل، از روش‌های سنتی کشاورزی تایلندی استفاده شده و کانال‌هایی نیز برای زهکشی و آبیاری ایجاد شده است.
پروژه پارک بنجاکیتی، خاک رسی سخت را به یک زیستگاه مرطوب و اسفنجی تبدیل کرده و شرایط را برای استقرار یک اکوسیستم گیاهی بومی غنی با حداقل نیاز به آبیاری فراهم کرده است. در این پارک ۵۶۰۰ اصله نهال از ۳۶۰ گونه مختلف، شامل درختان بومی کمیاب حوضه آبریز مرکزی، به همراه گیاهان کوچک و متوسط برای ایجاد سایه و تسهیل رشد نهال‌ها کاشته شده است.
پارک گیووان در شنژن چین نیز نمونه‌ای دیگر از پارک‌های اسفنجی با هدف جذب آب است که نشان از پیشرفت این کشور در حوزه زیرساخت منظر شهری نوین دارد. این پروژه پیشگامانه، یک تیم چند رشته‌ای از کارشناسان بیش از ۱۹ رشته از جمله مهندسی، زمین‌شناسی، حمل‌ونقل، معماری و مهندسی سازه را گرد هم آورد تا با نوآوری جسورانه و تعهد به یک چالش جهانی بپردازند.
پارک گیووان بخشی از پروژه وسیع‌تر شهر آبی کیان‌های است و از طریق رویکرد پیشگامانه و مهندسی پیشرفته خود، نه‌تنها چشم‌انداز را تغییر می‌دهد، بلکه شیوه زندگی مردم را نیز متحول می‌کند و سهمی متمایز در پیشرفت جامعه ارائه می‌دهد. این پارک با دارا بودن ۵۱ هزار متر مربع درختان حرا به‌عنوان هسته سبز، از مرکز شهر پشتیبانی می‌کند و با تالاب آب شیرین ۱۸ هزار متر مربعی خود، یک زیرساخت سبزآبی در مقیاس بزرگ برای مدیریت آب طوفان، حفاظت از سیل و بازیابی تنوع زیستی ایجاد می‌کند. شهر آبی کیان‌های هویت جدیدی را برای یک شهر ساحلی با پنج منطقه توسعه‌ای ایجاد و یک استراتژی را برای شهری تاب‌آورتر و دوستدار محیط زیست ترسیم می‌کند.
پارک گیووان با مساحت ۴۵ هکتار و طول ۲.۲ کیلومتر، امکانات بی‌نظیری همچون ورزش، اوقات فراغت، تفریح و ماجراجویی در دل طبیعت را در خود جای داده و با تلفیق زیرساخت‌های سبزآبی، فضاهای تفریحی، عناصر بوم‌شناسی، زیستگاه‌های طبیعی و برنامه‌های فرهنگی، یک اکوسیستم یکپارچه ایجاد کرده است. کانال جزرومدی که در مرکز پارک قرار دارد، ضمن حفاظت از شهر و مناطق داخلی در برابر سیل، به بهبود کیفیت آب نیز کمک می‌کند. پارک گیووان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، به یک پارک هوشمند و یک نمونه مطالعاتی ارزشمند تبدیل شده است. اپلیکیشنی برای بازدیدکنندگان طراحی شده است که امکان گشت‌وگذار مجازی در پارک و کسب اطلاعات بیشتر در مورد مزایای زیست‌محیطی آن را فراهم می‌کند.
بهره‌گیری از طبیعت برای تصفیه و بهبود کیفیت آب
بعضی پروژه‌های شهر اسفنجی با استفاده از پوشش گیاهی، تالاب‌ها و بیوفیلترها به تصفیه و پالایش آب و بهبود کیفیت آن پیش از ورود به محیط‌های اطراف می‌پردازند. این پروژه‌ها با به‌کارگیری گیاهان آبزی، بسترهای شن و ماسه و سیستم‌های تصفیه مبتنی بر خاک، کیفیت آب را بدون نیاز به سیستم‌های تصفیه مکانیکی پرهزینه و پرمصرف بهبود می‌بخشند.
موزه تالاب در منطقه هوایلای نمونه‌ای برجسته از این رویکرد است که در بزرگترین تالاب پکن واقع شده و زیستگاه ۴۰ گونه پرنده بومی و مسیر مهاجرت ۱۵۱ گونه پرنده مهاجر است. این موزه، دانش مربوط به تالاب‌ها را در اختیار گردشگران به‌ویژه نوجوانان قرار می‌دهد و با کمک سازمان‌های جنگلداری، به آموزش و پرورش علاقه‌مندان به علوم مردمی می‌پردازد. هدف کلی این پروژه، حداقل تأثیر بر محیط زیست، انتشار صفر و چرخه کامل و در نهایت دستیابی به ساختاری است که کمترین اختلال را در تالاب ایجاد کند و با طبیعت یکپارچه باشد.
برای دستیابی به این هدف، از استراتژی شناور حلقه‌ای استفاده شده است که ساختمان را روی تالاب بالا می‌برد تا اشغال تالاب را تا حد امکان کاهش دهد و تالاب طبیعی منطقه را احیا کند. سپس با استفاده از طراحی ساختمان کم‌مصرف، تجهیزات خودگردان و ساخت‌وساز مونتاژی پیش‌ساخته، کمترین تأثیر را بر محیط زیست اعمال می‌کند. در ساخت این موزه از انرژی خورشیدی و بادی برای تحقق چرخه انرژی استفاده شده است.
حیاط روباز این موزه به سایت طبیعی تالاب متصل شده است و چشم‌انداز وسیع و زیبای پارک تالاب را به تماشایی‌ترین اثر موزه تبدیل کرده است. فضای عمومی ساختمان با بهره‌گیری از نور طبیعی و راهرویی با روشنایی فتوولتائیک رنگی، فضایی چشمگیر ایجاد کرده است.
پارک اقلیمی گرونینگن در کپنهاگ دانمارک به‌تازگی راه‌اندازی شده و یک شهرک مسکن اجتماعی متعلق به دهه ۱۹۵۰ را به فضای باز ۲۰ هزار متر مربعی تبدیل کرده است. این پارک با ۱۸ حوضچه منحصربه‌فرد، قادر به جمع‌آوری و نگهداری ۳۰۰۰ متر مکعب آب باران است و از وقوع سیلاب در منطقه جلوگیری می‌کند. پارک گرونینگن تنها یک فضای سبز نیست، بلکه یک مرکز اجتماعی پویا نیز به‌شمار می‌رود و با دارا بودن پنج نوع فضای طبیعی مختلف، امکانات متنوعی را برای تفریح، ورزش، تعامل اجتماعی و تجربه طبیعت فراهم می‌آورد. حوضچه‌های زیستی، زیستگاه‌های خشک کوچک، چمنزارهای بزرگ، فضاهای کوچک شهری و تپه‌ها با کارکرد خاص خود، به غنای این پارک افزوده‌اند.
مسیرهای پرپیچ‌وخم با پوشش شن و ماسه و کاشی‌های زرد، بازدیدکنندگان را به گشت‌وگذار در پارک و تجربه طراحی طبیعی شهر فرا می‌خوانند. سازه‌های هنری چوبی متعددی در پارک نصب شده است که فضایی جذاب و تعاملی را برای کودکان و بزرگسالان ایجاد می‌کند. گرونینگن نمونه‌ای موفق از چگونگی ادغام راهکارهای انطباق با تغییرات اقلیمی در توسعه شهری است که ضمن حفاظت از شهر در برابر سیل، فضایی سرزنده و پویا را برای ساکنان فراهم می‌کند.
نگهداری و مدیریت آب برای تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی
بعضی پارک‌های شهری به‌گونه‌ای بازطراحی می‌شوند که توانایی جمع‌آوری و ذخیره آب باران اضافی را داشته باشند تا ضمن کاهش خطر سیل، دسترسی به آب را در دوره‌های خشک‌تر تضمین کنند. این پارک‌ها با جلوگیری از سرریز شدن رواناب سطحی، آب ذخیره‌شده را به جای تهدید، به یک منبع تبدیل می‌کنند.
پارک میدان موکوتوفسکی یکی از بزرگترین و محبوب‌ترین پارک‌های ورشوی لهستان است که فضای آن توسط طراحان و یک مشارکت اجتماعی مردمی شکل گرفته است. این مکان به‌طور گسترده به‌عنوان بستری برای فعالیت‌های غیررسمی ساکنان شهر پذیرفته شده و حامل آداب و رسوم، عادات و خاطرات ریشه‌دار است. پارک میدان موکوتوفسکی در بخش مرکزی ورشو واقع شده و تغییری در این مکان ایجاد کرده است که از نظر کیفی در بالاترین درجه قرار دارد. این پارک که در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۸۰ طراحی شده بود، در ماه‌های اخیر، مساحت بیش از ۷۰ هکتار آن مورد نوسازی قرار گرفت.
نقطه آغازین این پروژه، توجه به پارک به‌عنوان فضایی برای همزیستی انسان و طبیعت بود و بزرگترین تحول و پیچیده‌ترین چالش آن، احیای طبیعی مخزن آب پارک است که همواره جذاب‌ترین بخش آن و مکانی محبوب برای تفریح بوده است. این مخزن که در دهه ۱۹۷۰ ساخته و با بتن پوشیده شده بود، هر سال نیاز به پر شدن مجدد داشت، اما در سال‌های اخیر و با از دست رفتن خاصیت نفوذناپذیری، تنها به میزانی آبگیری می‌شد که امکان بقای دوزیستان ساکن در آن فراهم شود.
در پروژه نوسازی، مخزن آب پارک از طریق فرایندهای طبیعی تصفیه آب با استفاده از فیلترهای هیدروبوتانیکال و گیاهان آبزی، به یک حوضچه دائمی تبدیل شد که آب را به‌صورت مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی تصفیه و کیفیت و خلوص بالای آب را حفظ می‌کنند، همچنین فیلترهای معدنی، نی‌ها و گیاهان آبزی به مخزن اضافه شده‌اند تا آب را تصفیه و پناهگاهی برای حیوانات آبزی فراهم کنند. یک سیستم بسته شامل سرریز، نهر و حوضچه اصلی، جریان دائمی آب را تضمین می‌کند. در این نوسازی، مسیرهای موجود توسعه یافته و با مواد نفوذپذیر جایگزین شده‌اند.
نظر شما