به گزارش خبرگزاری ایمنا، زلزله به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین پدیده‌های طبیعی، همواره تهدیدی جدی برای حیات و اموال انسان به‌شمار می‌رود و اهمیت توجه به زلزله و پیامدهای مخرب آن به دلیل توانایی این پدیده در تخریب ساختمان‌ها، جاده‌ها، پل‌ها و حتی زیرساخت‌های اساسی مانند شبکه‌های آب و برق است، این تخریب‌ها می‌تواند منجر به مرگ‌ومیر افراد و بروز جراحات و خسارات مالی عظیم شود و جامعه را به یک بحران بزرگ دچار کند، به همین دلیل، آمادگی و برنامه‌ریزی مناسب برای مواجهه با زلزله‌ها و کاهش آسیب‌های آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ایران به‌عنوان یکی از کشورهای زلزله‌خیز دنیا شناخته می‌شود که روی کمربند آلپاید که از جنوب شرقی آسیا تا جنوب اروپا امتداد دارد، واقع شده است، این منطقه به دلیل برخورد صفحات تکتونیکی عربستان و اوراسیا، فعالیت لرزه‌ای بسیار بالایی دارد و زلزله‌های مخرب در تاریخ ایران همواره بخش‌های مختلف کشور را تحت تأثیر قرار داده و خسارات جانی و مالی فراوانی به‌دنبال داشته است؛ به‌عنوان مثال، زلزله‌های بویین‌زهرا در سال ۱۹۶۲، رودبار و منجیل در سال ۱۹۹۰، بم در سال ۲۰۰۳ و کرمانشاه در سال ۲۰۱۷ از جمله حوادث بزرگ لرزه‌ای در ایران است که هزاران نفر را به کام مرگ کشانده و بسیاری از زیرساخت‌های شهری را نابود کرده است.
مقاوم‌سازی سازه‌ها به‌عنوان یکی از مؤثرترین راهکارهای کاهش آسیب‌های زلزله، نیازمند توجه جدی است، ساختمان‌ها، پل‌ها و دیگر زیرساخت‌های شهری باید به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شود که توانایی مقابله با نیروهای لرزه‌ای را داشته باشد، یکی از اقدامات اساسی در این زمینه، تدوین و اجرای استانداردهای ساختمانی مقاوم در برابر زلزله است، این استانداردها باید تمام جنبه‌های ساخت‌وساز را شامل شود و اجرای صحیح این استانداردها می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی از میزان تخریب‌ها و خسارات ناشی از زلزله‌ها بکاهد.
علاوه‌بر این، آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم و مسئولان نیز نقش مهمی در کاهش آسیب‌های زلزله دارد و یکی دیگر از راهکارهای مؤثر در کاهش آسیب‌های زلزله، به‌کارگیری فناوری‌های نوین در ساخت‌وساز است، استفاده از مواد ساختمانی جدید و باکیفیت، تکنیک‌های پیشرفته ساخت‌وساز و سیستم‌های هوشمند مدیریتی می‌تواند به افزایش ایمنی و پایداری سازه‌ها کمک کند، به‌عنوان مثال، استفاده از بتن‌های مسلح با فیبرهای پلیمری، قاب‌های فلزی با انعطاف‌پذیری بالا و سیستم‌های جداسازی پایه می‌تواند به‌طور مؤثری از شدت خسارات ناشی از زلزله بکاهد.
از سوی دیگر، برنامه‌ریزی شهری مناسب نیز نقش مهمی در کاهش آسیب‌های زلزله دارد، شناسایی مناطق پرخطر و جلوگیری از ساخت‌وساز در این مناطق، ایجاد فضاهای باز و ایمن برای تجمع مردم در زمان وقوع زلزله و تدوین برنامه‌های اضطراری و راهبردهای خروج از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش تلفات و خسارات ناشی از زلزله کمک کند.
به طور کلی، توجه به زلزله و آسیب‌های آن باید به‌عنوان یک اولویت ملی در نظر گرفته و برنامه‌های جامع و بلندمدتی برای مقاوم‌سازی سازه‌ها و افزایش ایمنی شهرها تدوین و اجرایی شود، از همین رو و با توجه به اهمیت توجه به پیامدهای ناشی از رخداد زمین‌لرزه و لزوم مد نظر قرار دادن راهکارهایی ویژه به منظور کاهش و به حداقل رساندن خسارات‌های جانی و مالی زلزله، با فریبرز ناطق‌الهی، استاد پژوهشکده مهندسی سازه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: کشور از نظر رخداد زمین‌لرزه چه وضعیتی دارد و کدام استان‌های کشور جزو استان‌های لرزه‌خیز محسوب می‌شوند؟
ناطق‌الهی: تمام کشور به دلیل شکل‌گیری در محل تلاقی سه صفحه تکتونیکی در لایه‌های بسیار پایین زمین، روی پهنه لرزه‌خیز قرار گرفته است و با توجه به پهنه زاگرس و البرز، بیشترین احتمال رخداد زمین‌لرزه در شهرهای اطراف این دو پهنه وجود دارد که شامل استان‌های از جمله ارومیه، تبریز، زنجان، قزوین، تهران، سمنان، گلستان، خراسان رضوی، شهرکرد، یاسوج، شیراز، بوشهر و قسمتی از سیستان و بلوچستان است.
استان‌های ذکر شده در منطقه گسل‌ها قرار دارند که احتمال تولید زلزله‌های بزرگ‌تر برای آنها متحمل است و در صورت تولید شدن زلزله‌های بزرگ، تبعات زمین‌لرزه‌ها در تمام گستره کشور دیده خواهد شد.
ایمنا: چه ارتباطی میان فرونشست زمین و رخداد زلزله وجود دارد و کدام عوامل منجر به رخداد زلزله می‌شود؟
ناطق‌الهی: مطالعات دقیقی درباره ارتباط میان فرونشست زمین و رخداد زمین‌لرزه انجام نشده است، اما در این شکی نیست که در مناطقی که فرونشست وجود دارد، اثرات زلزله مخرب‌تر خواهد بود، در واقع در مناطقی که ساختار زمین دچار مشکلات زمین‌شناختی مانند فرونشست است، تخریب زلزله می‌تواند شدت پیدا کند و اثرات مخرب‌تری داشته باشد، به عنوان مثال، با توجه به قرارگیری پهنه تهران در محدوده فرونشست زمین، در صورتی که این پهنه زلزله‌ای را تجربه کند، امواج زلزله تشدید می‌شود و تبعات سخت‌تری به همراه خواهد داشت.
رخداد زمین‌لرزه به صفحات تکتونیکی که در لایه‌های زیرین زمین قرار گرفته است، بازمی‌گردد و زمانی که اتفاقاتی درون لایه‌های زیرین زمین رخ می‌دهد، صفحه‌ها به یکدیگر فشار می‌آورند، زیر یکدیگر می‌روند و روی یکدیگر می‌لغزند که این موضوع باعث رخداد زلزله می‌شود و رخ‌نمود این موضوع در سطح زمین، به عنوان زلزله شناخته می‌شود.
ایمنا: عوامل انسانی در ایجاد و رخداد زلزله دخیل است و آیا می‌توان از رخداد زمین‌لرزه پیشگیری کرد؟
ناطق‌الهی: رخداد زمین‌لرزه در پهنه سراسر جهان متحمل است و قابل پیشگیری نیست، کشور نیز در منطقه‌ای قرار دارد که سه صفحه تکتونیکی به یکدیگر فشار می‌آورند و به همین دلیل کشور از جمله لرزه‌خیزترین نقاط محسوب می‌شود و هر لحظه باید منتظر رخداد زمین‌لرزه باشیم.
۵ درصد زمین‌لرزه‌ها به عوامل انسانی ربط داده می‌شود که موضوعی محکم و اثبات شده نیست، اما به طور کلی مشخص شده است در صورتی که سدی بسیار بزرگ و دارای حجم بالای آب در نزدیکی گسلی واقع شده باشد، می‌تواند گسل را فعال کند و منجر به زلزله شود و این موضوع در ایران و آلاسکا اتفاق افتاده است.
به طور کلی در صورتی که زمین‌لرزه‌ای به دلیل فعال شدن گسل بر اثر قرارگیری در نزدیکی سدی بزرگ رخ دهد، زلزله‌ای با بزرگی کمتر از پنج ریشتر است و به ندرت زلزله‌های بالای پنج ریشتر به این دلیل رخ می‌دهد و بیشترین عواملی که در رخداد زلزله مؤثر است، عوامل طبیعی است.
ایمنا: ایمن‌سازی ساختمان‌ها و سازه‌ها تا چه میزان می‌تواند از آسیب‌های زلزله بکاهد و آیا زمین‌لرزه می‌تواند تأثیرات مثبتی داشته باشد؟
ناطق‌الهی: رخداد زمین‌لرزه می‌تواند منجر به بروز آسیب‌های جانی و مالی بسیاری شود و با توجه به اینکه رعایت نکات لازم در ساخت‌وسازها می‌تواند آسیب‌های زلزله را به حداقل برساند، این مهم باید همواره مد نظر قرار داشته باشد، اما با وجود آسیب‌هایی که زمین‌لرزه به همراه دارد، ممکن است از مناطقی که لرزش در گسل محدوده آن اتفاق می‌افتد، آب جاری شود و به آبادانی آن منطقه کمک کند.
بیشتر کشورهای جهان در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند و برخی کشورها مانند ژاپن و مکزیک در مسیر رعایت نکات لازم در ساخت‌وسازها و به حداقل رساندن تلفات و خسارات زلزله عملکرد مثبتی داشته‌اند.
ایمنا: کشور در برابر زمین‌لرزه تا چه میزان آسیب‌پذیر است؟
ناطق‌الهی: کشور در برابر زلزله آسیب‌پذیر است و با رخداد زمین‌لرزه در تهران، ۷۰ درصد ساختمان‌ها دچار تخریب و آسیب می‌شود و در صورتی که آسیب‌پذیری و میزان لرزه‌خیز بودن کشور در کنار یکدیگر قرار گیرد، بدترین شرایط به ویژه برخی استان‌ها مانند تهران و مشهد تصور می‌شود.
ایمنا: ایران از نظر استانداردهای ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زمین‌لرزه چه وضعیتی دارد و کدام کشورها بهترین استاندارهای مقاوم‌سازی در برابر زمین‌لرزه را دارا هستند؟
ناطق‌الهی: ژاپن، آمریکا و ایران، سه کشور نخست در حیطه مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زمین‌لرزه قرار دارند، اما این نکته قابل توجه است که استانداردهای مقاوم‌سازی در کشور لازم‌الاجرا است، اما به صورت کامل اجرایی نمی‌شود، در واقع دستورالعمل‌های کشور درباره مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زمین‌لرزه در سایر کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما شاهد ضعف در اجرایی‌سازی دستورالعمل‌ها در کشور هستیم.
تا رسیدن به نقطه ایده‌آل مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زلزله و آسیب‌های ناشی از آن در کشور، ۹۵ درصد فاصله داریم؛ پس از رخداد زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹-۱۳۷۰، حرکتی بسیار قوی در کشور در فاز علمی و آئین‌نامه‌ای و علوم زلزله و مهندسی زلزله رخ داد که تمام این موارد باعث شد ایران در گروه سه تا پنج کشور نخست جهان از نظر علم مهندسی زلزله قرار گیرد، اما به طور کلی شاهد عملی شدن دانش فنی ایجاد شده در این حوزه به صورت کامل نبوده‌ایم و امروز از این دانش بسیار اندک استفاده می‌شود.
ایمنا: چگونه می‌توان آسیب‌های زمین‌لرزه را به حداقل رساند؟
ناطق‌الهی: زلزله امری بسیار طبیعی برای پهنه کشور است و باید این موضوع را باور داشته باشم، همچنین باید بدانیم که بسیاری از شهرهای کشور روی گسل قرار دارند و هر لحظه احتمال رخداد یک زمین‌لرزه بزرگ وجود دارد، از همین رو نیازمند عزمی ملی در راستای به حداقل رساندن آسیب‌های احتمالی زلزله‌ها هستیم.
در صورتی که زلزله‌ای به بزرگی هفت ریشتر و بیشتر از آن در تهران رخ دهد، خساراتبسیاری را به همراه دارد و با توجه به این موضوع، به حداقل رساندن آسیب‌های زمین‌لرزه با مدنظر داشتن راهکارهایی مناسب باید در دستور کار قرار گیرد.
نظر شما