به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، شب یلدا، شبی معروف و دل‌انگیز که در بین ایرانیان جایگاه خاصی دارد و با تاریخ کهن این سرزمین عجین شده است، امروزه با گذشت سال‌های سال هنوز بین خانواده‌های ایرانی مورد استقبال قرار می‌گیرد و همه را برای یک دورهمی و محفلی گرم چند روز قبل از آمدنش به تکاپو می‌اندازد.
این آئین کهن ایرانی در بین مردم مازندران نیز همچون همه خانواده‌های ایرانی از یک اجر و قرب ویژه‌ای برخوردار است، آنها برای برپایی آن از هیچ‌چیزی دریغ نمی‌کنند تا شبی خاطره‌انگیز و به‌یادماندنی برای خود و مهمانانشان به‌وجود آورند.
مازندرانی‌ها از آئین‌های به‌جا مانده از گذشتگان همچون شبچره و بشت زیک در شب‌نشینی‌هایشان میراث‌داری می‌کنند.
اگرچه امروزه کرسی‌های گرم زغالی و هیزمی دیگر در بین روستاییان با شروع فصل سرد در خانه‌ها برپا نمی‌شود و فقط در ییلاقات این استان خوش آب‌وهوا می‌توانیم آن را ببینیم، اما به خانه بزرگ فامیل رفتن و احترام گذاشتن به پدربزرگ و مادربزرگ هنوز در میان مردم مازندران از بین نرفته است و در این شب فرزندان و نوه‌ها و حتی نتیجه‌ها به خانه آنها می‌روند و این طولانی‌ترین شب سال را پشت‌سر می‌گذرانند.
غذاهایی وجود دارد که ممکن است سر سفره بیشتر ایرانی‌ها ببینیم اما سر سفره مازندرانی‌ها با وجود پرورش مرغ، اردک و غاز محلی و وجود دریای خزر و صید ماهی، یک غذای محلی خاص همچون کباب ترش و ماهی سرخ کرده دلالی را می‌بینید.
وجود آجیل، هندوانه، انار، میوه‌های محلی کنس یا ازگیل وحشی، خرمالوی جنگلی و شبچره و بشت زیک نیز مهمانان را مشتاقانه به خوردن این غذاها می‌کشاند تا با خوشی و دل‌گرمی این شب را کنار هم سپری کنند.
شب یلدا و میوه‌های مفید آن
نرگس قهرمانی، کارشناس گیاهان دارویی و طب اسلامی با اشاره به میوه‌های شب یلدا به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اگر از لحاظ طبع و مزاج بخواهیم بهترین میوه‌های یلدایی را معرفی کنیم در شب یلدا چه میوه‌هایی استفاده می‌شود یا مصرف کدام میوه‌ها بهتر خواهد بود، این میوه‌ها با طبع متناسب خود با فصل سرما فواید زیادی برای بدن شما خواهند داشت و به بهبود وضعیت گوارشی و معمده‌ای شما در شب یلدا کمک زیادی خواهند کرد.
وی انار را خاص‌ترین میوه شب یلدا می‌داند و می‌افزاید: کمتر خانواده‌ای این جشن زیبا را بدون انار برگزار می‌کند، هر دانه انار با خواص عالی خود بیشترین فواید مفید و مثبت را برای سلامتی شما خواهد داشت.
کارشناس طب اسلامی با اشاره به اینکه پرتقال با ترکیبات ویتامین c خود بهترین میوه یلدایی است، تصریح می‌کند: پرتقال شیرین از نظر مزاجی به اعتدال نزدیک‌تر و بهتر است پرتقال‌های شیرین را در این شب قشنگ میل کنید، زیرا پرتقال ترش طبع سردی دارد و خوردن آن در شب سرد یلدا توصیه نشده است.
قهرمانی ادامه می‌دهد: خرمالو با مزه و طعم عالی، یکی دیگر از بهترین انتخاب‌های میوه‌ای برای سبد میوه یلدایی است و پیشنهاد می‌شود از این میوه خوشمزه برای پذیرایی مهمان‌های یلدایی خود استفاده کنید، تهیه دمنوش خرمالو در شب یلدا نیز یکی دیگر از پیشنهادهای خوب و مفید است.
وی با بیان اینکه هندوانه، میوه مناسبی برای شب یلدا نیست، می‌گوید: هندوانه بهترین انتخاب برای رفع عطش و گرمای تابستانی است، بنابراین منطقی است که خوردن آن در شب سرد زمستان برای بدن شما مضر خواهد بود.
این کارشناس طب اسلامی با اشاره به خوردن لبو در شب یلدا بیان می‌کند: اگر به دنبال بهترین میوه با طبع گرم برای شب یلدا هستید، لبو بهترین گزینه پیشنهادی خواهد بود، لبو با تقویت سیستم ایمنی بدن را در مقابله با سرمای زمستان آماده‌تر خواهد کرد و اگر از مشکل یبوست رنج می‌برید، مصرف لبو بیشترین کمک را در این مورد به خصوص به شما خواهد کرد.
قهرمانی ادامه می‌دهد: کدو حلوایی سرشار از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید برای بدن است، اگر به فکر سلامتی اعضای خانواده خود هستید، حتماً در شب یلدا از کدو حلوایی استفاده کنید، طعم و مزه عالی در کنار خواص متعدد این میوه را به عنوان بهترین میوه در شب یلدا معروف کرده است.
استقبال مازندرانی‌ها از طولانی‌ترین شب سال
طوبی اصانلو، کارشناس مردم‌شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی مازندران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: ریشه رسم و رسومات شب یلدا مربوط به هزاران سال پیش است و در مورد تاریخ دقیق آن نمی‌توان به راحتی نظر قطعی داد و اگر هم مطلبی ذکر داده شود، نظر پژوهشگران تاکنون است و بعدها ممکن است، تغییر کند.
وی می‌افزاید: شب یلدا در آخرین شب فصل پاییز یعنی سی‌ام آذر برگزار می‌شود و این شب طولانی‌ترین شب سال است و به‌مناسبت آن جشن می‌گیرند.
این کارشناس میراث‌فرهنگی مازندران با اشاره به چرایی یک دقیقه بیشتر شب یلدا از شب‌های دیگر ادامه می‌دهد: این یک دقیقه در اثر انحراف محور زمین و جایگاه زمین در مدارش به دور خورشید اتفاق می‌افتد و در شب یلدا خورشید به پایین‌ترین حدود نسبت به آسمان می‌آید و طولانی‌ترین شب و کوتاه‌ترین روز سال را برای نیمکره شمالی رقم می‌زند.
اصانلو با اعلام بر اینکه البته شاید این یک دقیقه در شب یلدا خیلی به چشم نیاید اما برای ایرانی‌ها و برخی دیگر کشورها این شب یلدا به دلیل فرهنگ و تاریخی‌اش بسیار ارزشمند است، می‌گوید: عده‌ای معتقدند که در شب یلدا مردم ایران به عبادت و نیایش می‌پرداختند، بنابراین شاید واژه جشن که به یلدا چسبیده یادگاری از عبادت‌ها و نیایش‌های مردم در آن زمان باشد.
وی با اشاره به چرایی خوردن آجیل در شب یلدا می‌افزاید: امروزه معمولاً سر سفره یلدا، آجیل بیشتر از هر خوراکی دیگری به چشم می‌آید و به نظر می‌رسد نقش مهمی دارد و نشانه مال و ثروت شده است، به‌خاطر همین همه خانواده تلاش می‌کنند، آجیل پرزرق و برقی را روی سفره یلدا قرار دهند.
این مسئول ادامه می‌دهد: مردم در گذشته امکانات امروز را نداشتند و چون قالب آنها کشاورز بودند از انواع دانه‌های روغنی و محصولات کشاورزی همچون گندم، نخود، تخم کدو و هندوانه و بادام و پسته پای ثابت سفره یلدا بود.
اصانلو با تاکید بر اینکه در این شب بسیار باارزش مازندرانی‌ها هم مستثنی نبودند و در این شب تاریک و طولانی دور هم جمع می‌شدند تا بر تاریکی پیروز شوند و این اتفاق در خانه بزرگ خانواده یعنی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها رقم می‌خورد، می‌گوید: در این دورهمی از انواع تنقلات همچون مغزیجات، هندوانه، پیس گنده، بشت زیک و بهاروند که محصول دستان پربرکت زنان مازنی است در سفره یلدا به چشم می‌خورد و شام شب یلدا هم یا اناردون خورشت یا فسنجان تهیه می‌بینند و آخر شب نیز با داستان‌های زیبا و متل‌ها و مثل‌های مازندرانی، فال حافظ گرفتن و امیری‌خوانی و بازی‌های بومی و محلی این دورهمی را به پایان می‌رساندند.
یلدا، شبی طولانی با قدمتی ۲۵۰۰ هزار ساله
علی حسن‌نژاد، پژوهشگر فرهنگ و ادبیات و موسیقی مازندران با بیان اینکه شب یلدا قبل از ۵۰۲ سال قبل از میلاد وارد تقویم داریوش و حدود ۲۵۲۷ سال قبل وارد تقویم ایرانیان شده است، می‌گوید: زمانی که موضوعی در تقویم جای می‌گیرد، این یعنی باید تبدیل فرهنگ و مطالبه عمومی شود که در تقویم شب یلدا جا بگیرد، اگرچه واژه یلدا بعدها وارد زبان فارسی شد.
وی با بیان اینکه مشخصاً قبل از واژه یلدا واژه میلاد اکبر اصلی‌ترین اسمی است که در پژوهش‌ها آمده است، می‌افزاید: یلدا دقیقاً همین معنای تولد شکست‌ناپذیر را داشت.
این پژوهشگر مازندرانی تاکید می‌کند: یلدا را شب تولد مهر یا میترا اسم بردند و کسانی که مهاجرت کردند، واژه مهر یا میترا را از فرهنگ ایرانی به آندلس بردند و از ایرانیان گرفتند و در شب تولد مسیح در شب یلدا قرار دادند و بعدها در تثبیت در تقویم دقیقاً تولد مسیح چهار روز دیرتر اتفاق می‌افتد و این همزمانی از بین می‌رود، یعنی بعضی‌ها تولد مسیح را مشخصاً تولد میترا می‌نامند و این آئین را برگرفته از آئین ایرانیان می‌دانند.
حسن‌نژاد با اعلام بر اینکه یکی از دستاوردهای مهم طی سال‌های اخیر بر سر زبان افتادن یلدا است که ما در بسیاری از گفت‌وگوها، پیام‌ها، مطالب و حرف‌های روزمره می‌بینیم، می‌گوید: اینکه می‌گویند یلدا عربی است و اینکه معادل فارسی به‌کار ببرید و از چله به‌کار ببریم و به زبان مازندرانی چله شو استفاده ببریم، اگرچه یلدا عربی نیست برای اهتمام حفظ زبان فارسی و واژگان فارسی قابل احترام است، چرا که یلدا در مناطق پارس زبان گرامی داشته می‌شود، به‌ویژه در ایران خیلی پررنگ اقدام به زبان فارسی را از این قبل باید مورد احترام واقع قرار داد مگر اینکه از دستاوردهای حفظ یلدا نگاه کرد.
وی ادامه داد: تم شادی موضوعی است که مثل فولک، موسیقی، نخ شادی را به‌هم وصل می‌کند و انتخاب تم دستاورد مهم در شادی‌های جمعی است، به‌ویژه در شادی‌های خصوصی‌تر مثل تولد، عروسی، دورهمی‌ها است که در این سال‌ها می‌بینیم تم یلدایی در بین ایرانی‌ها جا می‌افتد و انواع کاغذ، ظروف یک‌بار مصرف تا لباس، اگرچه تم یلدایی را به‌شکل متمرکز در مشترک بودن در نوع سفره، مواد غذایی، استفاده از هندوانه به‌عنوان نماد خورشید، انار به‌عنوان سرخی، آتش به‌عنوان گرمادهی می‌بینیم.
پژوهشگر فرهنگ و ادبیات و موسیقی مازندران با بیان اینکه بشر در طول مسیر آئین‌ها و دستاوردهای نامناسب را از بین می‌برد، ادامه می‌دهد: در دورانی در شب یلدا در جاهایی از ایران پرندگان به‌ویژه مرغابی یا غاز می‌گرفتند، آغشته به مواد نفت یا قیر می‌کردند آتش می‌زدند و به‌سمت خورشید پرتاب می‌کردند تا این آتش و گرما را به‌سمت خورشید ببرند و خورشید را دلگرم کنند تا هوایشان را داشته باشد و زمینیان به آن گرما و انرژی می‌دهند که تا امشب خورشید یخ نزند، بعدها دیدند این کار تضاد با محیط زیست است و جالب نیست این آئین خودبه‌خود از بین رفته است و حتی حالا وجود ندارد یعنی انواع آئین‌ها را خود بشر وقتی دیدند نیاز نداشتند خودشان اصلاح می‌کردند.
حسن‌نژاد با اشاره به اینکه در کنار همه تهدیدهایی که در فضای مجازی وجود دارد و انسان‌ها را از هم دور می‌کند اما به راحتی می‌شود گفت که یک بخش نجات‌دهنده بسیاری از آئین‌ها در این سال‌ها فضای مجازی یا رسانه‌ها هستند، تصریح می‌کند: در این فضا به ویژه با اشتراک‌گذاری شیوه‌های رفتارهای شخصی و خانوادگی مربوط به یلدا، می‌توانیم بگوییم که خیلی جذاب و جالبی را دارد که به نمایش می‌گذارد و هر چیزی خوب را باید حمایت کرد و کاستی‌های فضای مجازی را باید به شکل دیگری ارائه داد.
به گزارش ایمنا، آئین‌های شب یلدا در مازندران نه تنها یک جشن فرهنگی بلکه فرصتی برای نزدیکی افراد خانواده و تقویت پیوندهای اجتماعی است، این مراسم با حفظ سنت‌ها و آداب خاص خود نشان‌دهنده غنای فرهنگی مردم این منطقه است که نسل به نسل منتقل شده‌اند.
گزارش از کبریا مقدس، خبرنگار ایمنا در مازندران
نظر شما