فرصت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی

به گزارش خبرگزاری ایمنا، دنیای امروز با سرعتی باورنکردنی به سوی تحول دیجیتال پیش می‌رود و هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی این تحول، در حال تغییر مسیر زندگی بشر است، این فناوری نوین، نه‌تنها توانسته در صنایع بزرگ جهان نقش آفرینی کند، بلکه در ابعاد کوچک‌تری همچون کسب‌وکارهای محلی نیز اثربخش ظاهر شده است.

در ایران با وجود چالش‌های متعدد از جمله تحریم‌های بین‌المللی، کمبود زیرساخت‌های فناورانه و شکاف میان دانشگاه و صنعت، فرصت‌های طلایی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی وجود دارد که تنها نیازمند برنامه‌ریزی و هم‌افزایی دقیق است.

توسعه هوش مصنوعی (AI) در ایران به‌عنوان یکی از فناوری‌های محوری قرن بیست‌ویکم، با چالش‌ها و موانع گوناگونی مواجه است، در حالی که این فناوری پتانسیل زیادی برای تحول در صنایع مختلف و بهبود کیفیت زندگی دارد، معضلات خاصی در مسیر توسعه آن در ایران وجود دارد که می‌تواند مانع از تحقق کامل پتانسیل‌های آن شود.

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، کمبود زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش مصنوعی به شمار می‌آید. این شامل محدودیت در دسترسی به سخت‌افزارهای پیشرفته، سرورهای قدرتمند، و شبکه‌های ارتباطی با سرعت بالاست. بدون زیرساخت‌های مناسب، اجرای پروژه‌های پیچیده هوش مصنوعی که نیازمند پردازش داده‌های حجیم هستند، بسیار مشکل خواهد بود.

بسیاری از سیاست‌های جاری، یا وجود نداشتن چارچوب‌های قانونی مناسب، بر روند توسعه هوش مصنوعی تأثیر منفی می‌گذارد. نبود یک نقشه راه واضح و هماهنگ در سطح ملی موجب شده است که سیاست‌های دولتی در زمینه تحقیق، توسعه و بهره‌برداری از AI غیرمنسجم و پراکنده باشد. این شرایط سبب می‌شود که سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فعال در این حوزه دلسرد شوند.

کمبود نیروی متخصص در زمینه هوش مصنوعی یکی دیگر از معضلات جدی است. نظام آموزشی ایران در حوزه فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی با چالش‌هایی از قبیل تجدید نکردن مطالب درسی و هماهنگ نکردن با استانداردهای بین‌المللی مواجه است، خروج استعدادها و مهاجرت نخبگان فناوری اطلاعات به کشورهای دیگر، به‌ویژه در شرایط سیاسی و اقتصادی فعلی، وضعیت نیروی کار متخصص را بحرانی‌تر کرده است.

تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات اقتصادی داخلی، سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری‌های نوین را محدود کرده است. نبود بودجه و منابع مالی کافی برای تحقیق و توسعه در حوزه AI، پیشرفت این فناوری را به شدت کند می‌کند. علاوه‌بر این مشکلات اقتصادی می‌تواند خطوط تولید و تهیه تجهیزات لازم برای توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی را مختل کند.

استفاده از هوش مصنوعی در بازار و صنعت

علی صفری، کارشناس هوش مصنوعی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تصور کنید در دل یک نانوایی کوچک در اصفهان، دستگاهی هوشمند تمامی مراحل تهیه نان، از ورز دادن خمیر تا پخت، را به‌طور اتوماتیک و دقیق انجام دهد. این دستاورد، نمونه‌ای کوچک از تأثیر عمیق فناوری بر صنایع سنتی ایران است، اما آیا چنین پروژه‌هایی می‌توانند نقطه شروعی برای تحولات بزرگ‌تر باشند؟ پاسخ این سوال در گرو توسعه و پشتیبانی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان است که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی می‌توانند صنایع مختلف، از کشاورزی تا انرژی را متحول کنند.

با این حال، موانع بسیاری بر سر راه وجود دارد. ارتباط ضعیف میان صنعت و دانشگاه، کمبود سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و تحریم‌های سخت‌گیرانه‌ای که واردات تجهیزات پیشرفته را محدود کرده‌اند، از جمله این چالش‌ها هستند. در همین حال، شاهد رشد افرادی هستیم که به جای تکیه بر توانمندی‌های علمی و تخصصی، به مسیرهایی سریع و کم‌دردسر، همچون بلاگری، روی آورده‌اند. این روند نشان‌دهنده تأثیرات مستقیم مسائل اقتصادی و اجتماعی بر توسعه فناوری‌های نوین در کشور است.

وی می‌افزاید: ایران با همه محدودیت‌های موجود، پتانسیل تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی در جهان را دارد، اما چگونه می‌توان از این ظرفیت بهره برد؟ در این میزگرد خبری، متخصصان و فعالان این حوزه گرد هم آمده‌اند تا با ارائه راهکارهایی عملی، نقشه راهی برای استفاده بهینه از هوش مصنوعی ترسیم کنند. در ایران تعداد بلاگرهایی که به‌صورت اصولی و تخصصی در زمینه‌های مختلف از جمله فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنند، بسیار محدود است. در حالی که بلاگرهای اینستاگرامی و افراد معروف در شبکه‌های اجتماعی به راحتی درآمدهای زیادی کسب می‌کنند، اما متخصصان واقعی به‌دلیل مشکلات اقتصادی و حمایت نشدن کافی از سمت دولت، به حاشیه رفته‌اند. یکی از دلایل این پدیده، فشارهای اقتصادی و تورم است که موجب شده بسیاری از افراد به‌دنبال مشاغلی با درآمد سریع و راحت‌تر باشند و یکی از راه‌های دستیابی به این هدف، بلاگری است، این مشکل به شکل ویژه‌ای در ایران خود را نشان می‌دهد و تأثیر زیادی بر شکل‌گیری استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان درباره هوش مصنوعی دارد، هوش مصنوعی می‌تواند در بسیاری از صنایع مختلف ایران کاربرد داشته باشد.

کارشناس هوش مصنوعی بیان می‌کند: به‌عنوان مثال در پروژه‌ای که در یکی از نانوایی‌های اصفهان انجام شد، دستگاهی هوشمند ساخته شده که عملیات مختلف نانوایی را از جمله تهیه و پخت نان به‌طور اتوماتیک انجام می‌دهد. این دستگاه شامل فناوری‌های مختلفی از جمله رباتیک، برق و کامپیوتر است که به خوبی توانسته این صنعت سنتی را به صنعتی هوشمند تبدیل کند، چنین پروژه‌هایی نشان‌دهنده فرصت‌های زیاد استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مختلف ایران هستند.

محمدتقی جعفری، فعال و کارآفرین حوزه هوش مصنوعی برای نقش استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در پیشبرد حوزه هوش مصنوعی در ایران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران به‌ویژه در زمینه هوش مصنوعی، نقش حیاتی در رونق بخشیدن به اقتصاد و ارتقای سطح فناوری‌های نوین دارند. با این حال، یکی از مشکلات اصلی در مسیر پیشرفت این شرکت‌ها، کمبود مهارت‌های مدیریتی و فنی است، با وجود اینکه پتانسیل بالایی برای توسعه استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای درباره هوش مصنوعی در ایران وجود دارد، بسیاری از این استارتاپ‌ها به‌دلیل نداشتن تخصص‌های مدیریتی و فنی لازم، در مسیری موفق حرکت نمی‌کنند.

وی خاطر نشان می‌کند: یکی از دلایل این وضعیت، نبود آشنایی کافی بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها با فرایندهای مدیریتی و نحوه راه‌اندازی کسب‌وکارهای موفق است راه حل ابتکاری استفاده از ماتریس ۹ در ۹ است، حتی صنایعی که به ظاهر ارتباطی با هوش مصنوعی ندارند، همچون فروشگاه‌های لباس، پمپ بنزین‌ها و صنایع غذایی، می‌توانند از این فناوری بهره‌برداری کنند. در این زمینه، شناسایی نیازهای صنعت و استفاده از هوش مصنوعی برای حل مشکلات به‌عنوان یکی از روش‌های کلیدی برای استفاده از این فناوری معرفی شده است.

چالش‌ها و موانع قانونی و اجرایی برای توسعه هوش مصنوعی

فعال و کارآفرین حوزه هوش مصنوعی خاطرنشان می‌کند: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های موجود در مسیر توسعه هوش مصنوعی در ایران همان کمبود ارتباط مؤثر بین صنعت و دانشگاه است. در ایران بسیاری از دانشگاه‌ها از فضای آکادمیک خود خارج نمی‌شوند و توانایی ارتباط مؤثر با صنعت را ندارند. این موضوع موجب می‌شود که تحقیقات و پروژه‌های علمی دانشگاه‌ها به ندرت به محصولات و خدمات قابل استفاده در بازار تبدیل شوند.

جعفری بیان می‌کند: برای بهره‌برداری کامل از پتانسیل هوش مصنوعی، لازم است که دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با صنعت همکاری نزدیک‌تری داشته باشند. این همکاری می‌تواند موجب ایجاد راه‌حل‌های کاربردی‌تر و سریع‌تر در زمینه‌های مختلف شود. دکتر جعفری به‌ویژه بر لزوم ایجاد پارک‌های علم و فناوری تأکید کرد که در آن‌ها این همکاری‌ها به شکل مؤثری بین صنعت و دانشگاه تسهیل شود. در ایران، دولت به اندازه کافی از استارتاپ‌ها حمایت نمی‌کند و بیشتر به‌دنبال تخصیص کمک‌های مالی است که کوتاه‌مدت و بی‌ثمر هستند. در حالی که باید دولت علاوه‌بر تخصیص منابع مالی، در زمینه مشاوره مدیریتی، فنی و توسعه بازار نیز از استارتاپ‌ها حمایت کند. به جای آنکه تنها منابع مالی تخصیص داده شود، دولت باید تمرکز بیشتری روی ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه این کسب‌وکارها داشته باشد. پارک‌های فناوری، شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد فناوری باید به کمک استارتاپ‌ها بیایند و به آن‌ها کمک کنند تا محصولات و خدمات خود را به بازار عرضه کنند.

تأثیر تحریم‌ها بر توسعه هوش مصنوعی در ایران

بشیر افشار، فعال حوزه هوش‌مصنوعی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از دغدغه‌های اصلی در حوزه فناوری این است که نمی‌توان به‌راحتی سخت‌افزارهای پیشرفته را وارد کرد. این امر به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی است، اما باید توجه داشت که برای پیشرفت علم و فناوری در ایران، نیازمند استفاده از تجهیزات غول‌های تکنولوژی جهانی است، نخستین گام در این مسیر حل مشکلات واردات این تجهیزات است. کشورهایی که ایران را تحریم کرده‌اند، نباید از سوی ایران تحریم شوند باید راه را برای واردات این فناوری‌ها باز کرد و از تجربیات جهانی بهره برد، سپس با پیشرفت دانش بومی خود می‌توان به ساخت و توسعه سخت‌افزارهای مورد نیاز در داخل کشور پرداخت.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به تأثیر تحریم‌ها بر کسب‌وکارها اشاره کرده و بیان می‌کند: زمانی که تحریم‌های مالی و بانکی در سال‌های ۹۴ و ۹۵ شدت گرفت، شرکت دانش‌بنیانی که در حوزه الکترونیک فعالیت می‌کرد، وابستگی زیادی به همکاری با شرکت‌های ایتالیایی داشت، اما با اعمال تحریم‌ها، مجبور شد مسیرهای جدیدی پیدا کند و به جای همکاری با یک شرکت، با سه شرکت مختلف شروع به کار کند و توانست وقفه ایجادشده را جبران کند این نشان می‌دهد که امید و پشتکار می‌تواند راه‌های جدیدی برای پیشرفت باز کند. حتی اگر مسیر نخست بسته شود، مسیرهای دیگری وجود دارد که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.

به گزارش ایمنا، ایران با داشتن چالش‌های فراوان، از پتانسیل بالایی برای توسعه و بهره‌برداری از هوش مصنوعی برخوردار است، برای موفقیت در این زمینه علاوه‌بر حمایت‌های دولت و نهادهای خصوصی، نیاز به هم‌افزایی میان دانشگاه‌ها، صنعت و استارتاپ‌ها وجود دارد تا این فناوری به‌طور مؤثر در کشور پیاده‌سازی شود.

باوجود مشکلات و موانع موجود، ایران می‌تواند در حوزه هوش مصنوعی به یک قطب جهانی تبدیل شود، مشروط به اینکه مسئولان، کارآفرینان و فعالان این حوزه به هم‌افزایی و همکاری‌های بیشتر در این زمینه توجه کنند. برای تحقق این هدف لازم است که کشور در راستای توسعه زیرساخت‌ها، ارتقای آموزش‌های فنی و تخصصی و حمایت از استارتاپ‌ها و نوآوری‌های فناورانه گام‌های مؤثری بردارد.

اگر به این باور برسیم که می‌توانیم در ایران کارهای بزرگی انجام دهیم راه‌حل‌ها پیدا می‌شوند، هرچند تحریم‌ها و محدودیت‌ها وجود دارند، اما این موانع نمی‌توانند مانع پیشرفت شوند. برای رسیدن به این هدف، لازم است که دولت، بخش خصوصی و دانشگاه‌ها با یکدیگر همکاری کنند و زیرساخت‌های لازم برای توسعه فناوری‌های نوین را فراهم کنند این نشان‌دهنده عزم جدی فعالان حوزه فناوری و هوش مصنوعی برای پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های نوین در ایران است. با وجود چالش‌های موجود امید به آینده و تلاش مستمر می‌تواند ایران را به یکی از قطب‌های فناوری و هوش مصنوعی در جهان تبدیل کند.