به گزارش خبرگزاری ایمنا از خراسان‌رضوی، کلان‌شهر مشهد به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و بُعد زیارتی، شهر خرده فرهنگ‌هاست و شناخت این خرده فرهنگ‌ها در گام نخست بازوی مهمی برای یک شهروند است و در گام بعدی نیز موجب می‌شود تا مسئولیت‌پذیری نسبت به تاریخ در شهروندان ایجاد شود.
این شهر به‌دلیل بعد مذهبی و زیارتی که دارد، بزرگترین شهر وقفی کشور است، بزرگترین مرکز مطبوعات کشور که متعلق به آستان قدس است، دومین مرکز اسناد کشور با چهار میلیون نسخ خطی، قدیمی‌ترین شهر کتابت قرآن به شیوه کوفی‌خراسانی در مشهد بوده و علاوه‌بر این، این شهر با ۱۴ هزار روایت از تاریخ معاصر، دارای بزرگترین تاریخ شفاهی شهری در آسیا است و در هیچ شهری به اندازه مشهد تا این میزان روایت شفاهی وجود ندارد و همه این‌ها هویت و تاریخ مشهد را تشکیل می‌دهد، پیوند این روایت‌ها که هویت را در یک شهر تشکیل می‌دهند، به یکدیگر، موجب تبدیل آن به یک کلان هویت شده است.
مرکز اسناد هویتی (تاریخ و توسعه شهر مشهد) در تاریخ بیستم شهریور سال ۱۳۹۵ و با دستور شهردار وقت و در قالب پایگاه دانش پروژه نمایشگاه دائمی تاریخ و توسعه شهر مشهد و با هدف گردآوری اسناد تاریخی مدیریت شهری و شهر آغاز به کار کرد، در فاز نخست، هدف تأمین محتوای پروژه مذکور بود و با توجه به کثرت منابع مورد نیاز اقدام به جمع‌آوری مستندات موجود در شهرداری کرد.
هم‌زمان با غربالگری و رقومی‌سازی مستندات موجود، سایر اسناد از منابع متمرکز ملی و بین‌المللی خریداری و گردآوری و با طراحی و ایجاد سامانه جامع اسناد تاریخ و توسعه شهر مشهد، این مستندات، نمایه‌سازی و بارگذاری شد.
محمد زائرنیا، مسئول امور مرکز اسناد اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل شهرداری مشهد درباره این مرکز به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اهمیت احداث مجموعه متمرکز ارائه خدمات آرشیو هویتی و پژوهشی موجب شد که از آغاز تا به امروز حمایت‌های مطلوبی در مجموعه مدیریت شهری و سایر متولیان همچون سازمان اسناد و موزه‌های آستان قدس رضوی و مرکز اسناد ملی از این مجموعه در راه تجهیز و تأمین منابع صورت گیرد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر این مجموعه دارای سرور اختصاصی ذخیره‌سازی به میزان ۱۷۰ ترابایت در ساختمان تالار شهر مشهد و سامانه اسناد نیز در فاز نخست دارای ۲۰ ترابایت فضا است، می‌افزاید: حدود پنج میلیون برگ انواع سند تاکنون گردآوری شده که در حال غربالگری و احصا است.
مسئول امور مرکز اسناد اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل شهرداری مشهد ادامه می‌دهد: بخش قابل توجه و دارای اهمیت اسناد موجود در این مرکز، مواردی است که به صورت اختصاصی به تاریخچه شکل‌گیری بلدیه در شهر مشهد و مجموعه اقدامات صورت گرفته پرداخته است، موضوعاتی که پس از بررسی، نقاط مبهمی را آشکار ساخت، قدیمی‌ترین این نسخ صفحاتی از روزنامه‌های صبح صادق و خورشید هستند که در سال ۱۳۲۵ قمری به شرحی از وظایف انجمن بلدیه پرداخته‌اند.
زائرنیا با اشاره به قدیمی‌ترین تصویر سند موجود در این مرکز می‌گوید: احکامی که عباس میرزا قاجار به حکام و مباشران مشهد ابلاغ کرد، قدیمی‌ترین اسناد موجود در این مرکز است.
وی با بیان اینکه پس از انجام پژوهش‌ها و فیش‌نویسی از اسناد مربوط، جلد نخست کتاب نفیس «از بلدیه تا شهرداری» (از بدو تأسیس تا پایان دوران قاجار) به‌عنوان نخستین تاریخ‌نگاری رسمی مدیریت شهری در مشهد چاپ و رونمایی شد، تصریح می‌کند: در این راستا، شش مجموعه کتاب در مرحله چاپ و هشت نسخه نفیس دیگر نیز در مرحله ویراستاری و صفحه‌آرایی قرار دارد، مجموعه کتاب‌های «تولد یک پروژه» نیز با هفت عنوان از تاریخچه شکل‌گیری پروژه‌های شهری در همین مرحله است که به‌زودی رونمایی خواهد شد.
رئیس مرکز اسناد شهرداری مشهد با اشاره به اینکه در این مجموعه تلاش شده است تا اسناد تصویری سایر کلان‌شهرهای کشور نیز از دیدگاه سیاحان و مستشرقان جمع‌آوری شود، می‌گوید: این مجموعه با اقدام به تولیدات محتوایی برای انتشار در فضای مجازی و برگزاری نشست‌های «روایت مشهد» برای ایجاد پیوند بیشتر شهروندان با تاریخ و هویت شهر می‌کوشد.
بهزاد چوپانکاره، پژوهشگر حوزه تاریخ و سرپرست پروژه ساماندهی بافت‌های تاریخی شهرداری مشهد نیز به خبرنگار ایمنا درباره اهمیت وجود مرکز اسناد در مراکز اجرایی چون شهرداری می‌گوید: این مرکز به‌نوعی یک نقشه راه است، شاید خیلی‌ها توجه نکنند که وجود یک مرکز اسناد در یک مجموعه موضوعات زیادی را در دل خود پنهان دارد و می‌تواند منبع برنامه‌نویسی، الهام‌بخش باشد.
وی می‌افزاید: در نگاهی اجمالی‌تر به مرکز اسناد می‌توانید بگویید در گذشته چه نگاهی و با چه فرایندی وجود داشته است و در آینده چه‌طور می‌تواند به ما کمک کند، از طرف دیگر وجود مرکز اسناد و اتصالش به سایر موضوعات جانبی همچون رصدخانه و مرکز آمار می‌تواند کمک کند تا صرفه‌جویی به‌لحاظ پیاده‌سازی برنامه، استراتژی به‌لحاظ انجام کارهای مختلف و موضوعی در فرایند کار و برنامه‌ریزی مناسب برای برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت وجود داشته باشد.
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه در احادیث، حکایات و گفتار بزرگان و سخنان حضرت امیرالمومنین علی (ع) بر اهمیت تاریخ تاکید شده است، ادامه می‌دهد: موضوع مرکز اسناد می‌تواند وجوه چندبعدی داشته باشد، به لحاظ هویتی می‌تواند مرکزی برای پژوهشگران باشد، به‌لحاظ آبشخور می‌تواند برای نخبگان چراغ راه باشد و می‌تواند پایه اساسی برای اتصال میان شهر و شهروند باشد، همه این‌ها در مرکز اسناد پنهان است.
وی اضافه می‌کند: از سوی دیگر مثلاً زمانی که می‌خواهید مطالعه موردی در موضوعی مسیل‌ها داشته باشید، وجود مرکز اسناد می‌تواند یک زیردستی مناسب و مستحکم باشد که مشاور بتواند بر آن اساس برنامه‌ریزی کند، از سوی دیگر در تمام دنیا حضور مراکز اسناد شهری می‌تواند چه به‌لحاظ طراحی و چه به‌لحاظ اجرا به مدیریت شهری کمک کند.
چوپانکاره ادامه می‌دهد: در کشور مرکز اسناد ملی با فرایندی مشخص و در مشهد مرکز اسناد و بنیاد پژوهش‌های آستان قدس را به‌عنوان یک گنجینه داریم که البته دغدغه آن مرکز بیشتر درباره موضوعات وقفی، حرم مطهر رضوی و حضرت امام رضا (ع) است، اما مرکز اسناد شهرداری نیاز ما را تأمین می‌کند، این مرکز مستنداتی دارد که بتواند فرایند شکل‌گیری نگاه توسعه‌ای و آینده شهر را برای ما ایجاد کند، برای نمونه در اسناد موجود نقشه‌های شهر از حوالی دهه ۲۰ موجود است که اگر نبود این سوال وجود داشت که چطور می‌توانستیم نقشه شهر را ترسیم کنیم؟ یا اگر مستندات حوزه‌های مختلف چون معابر را نداشتیم و دوباره می‌خواستیم استحصال کنیم، چه میزان زمان می‌برد؟
وی با بیان اینکه حضور مرکز اسناد می‌تواند پایه اصلی تولید محتوا باشد، چراکه در حوزه مطالعات، نخستین چیزی که مدنظر بوده، مستندات و اسناد بالادستی است، می‌گوید: به‌طور طبیعی مستندات هر شهر در مراکز اسناد ملی وجود ندارد، اما حضور مرکز اسناد چه در مشهد چه در سایر شهرداری‌ها می‌تواند برای مجموعه‌های مختلف می‌تواند یک سابقه گذشته و نگاه مدیران را روشن کند و می‌توان با مطالعه آن به رفع ایرادها پرداخت که این به معنای صرفه‌جویی، کمک در انجام کار و کاهش هزینه‌هاست.
این پژوهشگر تاریخ ادامه می‌دهد: اگر کسی بر اساس تلاش‌های مرکز اسناد، بخواهد محاسبه مالی داشته باشد، متوجه خواهد شد که در موضوعات مختلف وجود این مرکز کمک‌های چند میلیاردی به مجموعه شهرداری کرده است، نمونه موردی آن در پروژه پیشخوان زیارت در بافت تاریخی است، مشاور در چنین مواردی باید به اسناد رجوع کند که اگر مرکز اسناد وجود نداشته باشد، به یک سری موضوعات خام مراجعه خواهد کرد که نمی‌تواند مبنای درستی برای نگارش طرح باشد، به بیان دیگر وجود نداشتن مرکز اسناد یعنی کندی در فرایند کار است.
سرپرست پروژه ساماندهی بافت‌های تاریخی شهرداری مشهد با بیان اینکه حضور و وجود مرکز اسناد در بحث بازآفرینی بافت‌های تاریخی برای ما گره‌گشا و راهگشا بوده است، می‌گوید: این مرکز باید بسیار تقویت شود، در نظر بگیرید در موضوعی پژوهشگران مشغول جمع‌آوری روایت شهری هستند، اگر آن روایات در کنار اسناد معتبر قرار گیرد، سند تاریخی این روایات را تقویت و روایات نیز حفره‌های خالی تاریخی را پر کرده و به نتیجه بهتری خواهیم رسید.
وی می‌افزاید: هر شهر هویتی دارد و در واقع شهر نگاهی مادرانه دارد و بخش تاریخی آن نیز شامل زوایای متعددی است، همه اسناد تاریخی یا تمام کتب تمام اطلاعات را ندارد و از سویی دسترسی به اسناد گاهی سخت است، دسترسی به فضای مجازی یا اینترنت نیز قابل اطمینان نیست، بنابراین حضور مرکز اسناد در بافت تاریخی به سه شکل یاری‌رسان است، نخست آنکه در زمان احیا و بازآفرینی یک بافت تاریخی اسناد زیردستی خوبی در دسترس می‌گذارد، از سوی دیگر کمک می‌کند محتوا را به مشاوران بدهیم تا با مطالعه دقیق‌تر به بازآفرینی اقدام کنند.
به گزارش ایمنا، به گفته این پژوهشگر تاریخ، مرکز اسناد می‌تواند روایت‌های شهر را فعال کند، همان‌طور که شهر شبیه به مادر است، قصه‌ها و تاریخ شفاهی خود را دارد، روایت‌هایی از آدم‌ها. از این منظر مشهد با سایر شهرها به‌دلیل وجود زائران در دوره‌های مختلف تاریخی متفاوت است، برای مثال روایت انسان‌هایی که در این شهر مجاور شده‌اند و حضورشان در اینجا تغییراتی در آن‌ها ایجاد کرده، همچون بزرگانی چون دکتر شیخ، اساتید دانشگاه، همه در این تنفسگاه زیسته‌اند، چراکه این مرکز همه این‌ها را در یک بانک جامع نگهداری کرده و به ما کمک می‌کند روایت‌ها را در شهر جاری کنیم، معابر و گذرهای تشرف و تاریخی بدون روایات تنها یک معبر هستند و این روایات آن‌ها را تبدیل به گذرهای دارای اعتبار می‌کند.
در انتهای این گزارش، تأمل بر چندین عکس از نگارخانه مرکز اسناد شهرداری مشهد خالی از لطف نیست، تصاویری از حرم مطهر رضوی همچون قدیمی‌ترین تصویر ثبت شده از مراسم عاشورا در بارگاه مطهر امام رضا (ع) از آلبوم عبدالله قاجار، عکاس ویژه ناصرالدین شاه که در بین سال‌های ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۰ شمسی به ثبت رسیده است.
نظر شما