به گزارش خبرگزاری ایمنا، «فرهنگ مثل هواست.» این تمثیل بخشی از بیانات رهبر انقلاب در توصیف موضوع فرهنگ است و در توضیح آن این‌طور بیان می‌کنند که «عزیزان من! فرهنگ از اقتصاد هم مهم‌تر است. چرا؟ چون فرهنگ، به معنای هوایی است که ما تنفس می‌کنیم؛ شما ناچار هوا را تنفس می‌کنید، چه بخواهید، چه نخواهید؛ اگر این هوا تمیز باشد، آثاری دارد در بدن شما؛ اگر این هوا کثیف باشد، آثار دیگری دارد. فرهنگ یک کشور مثل هوا است» و در جایی دیگر نیز ایشان بیان می‌کنند که «و اما در عرصه فرهنگ، بنده به معنای واقعیِ کلمه، احساس نگرانی می‌کنم و حقیقتاً دغدغه دارم. این دغدغه از آن دغدغه‌هایی است که آدمی به خاطر آن، گاهی ممکن است نصفِ شب هم از خواب بیدار شود و به درگاه پروردگار تضرع کند.»
زیرمجموعه موضوعی همچون «فرهنگ» به‌حدی گسترده است که باید ساعت‌ها در وصف آن سخن گفت؛ تنها یکی از زیرمجموعه‌های آن که خود نیز دامنه‌ای وسیع دارد، موضوع «کتاب» و «کتاب‌خوانی» است و بر این اساس در یکی از جدیدترین سخنرانی‌هایی که از رهبر انقلاب منتشر شده است، شاهد توجه ویژه ایشان به این موضوع هستیم؛ ایشان در این باره بیان می‌کنند: «یکی از نواقص کار ما تولید کتاب است. حالا شما می‌فرمایید که کتاب می‌رود در کتابخانه، [اما] بنده عرض می‌کنم کتاب ماندگارترین اثر هنری است؛ یعنی بقیه چیزها گذرا است، [اما] کتاب می‌ماند و صد سال، دویست سال از کتاب می‌شود استفاده کرد. اگر کتاب را خوب تدوین کنیم، خیلی مهم است. کتاب است که فرهنگ را منتقل می‌کند از یک نسل به نسل دیگر و به نظر من، روی کتاب خیلی باید تکیه کرد؛ منتها کتابِ خوب باید نوشت، کتابِ باکیفیت باید نوشت تا بماند و مورد استفاده قرار بگیرد و کهنه و منسوخ نشود. و فیلم هم لازم است؛ به‌خصوص در این ماجرای جناب جعفر ماجرای جناب حمزه هم همین‌جور بود خود این حرکتِ اینها به طرف حبشه و مانند اینها، به تعبیر فرنگی‌مآب‌ها یک جنبه دراماتیکِ قشنگی هم دارد.»
در این باره باید توجه داشت که شاید کمتر رهبر کشوری باشد که به‌طور ویژه کتاب‌خوان و کارشناس آثار ادبی کشور خود باشد، البته که این موضوع محدود به کشور نیز نمی‌شود و باید گفت به آثار ادبی کشور خود و حتی جهان مسلط باشد؛ توجه و انس رهبر معظم انقلاب به ادبیات ایران و آثار شایسته جهان، موضوع تازه‌معلوم‌شده‌ای نیست، اما شاید بسیاری، با تسلط ایشان در حوزه ادبیات، آن‌چنان‌که باید و شاید، آشنا نباشند؛ یکی از مصادیق این توجه ویژه به حوزه ادبیات و کتاب دیدارهای سالانه با شعرا است و در این باره نیز باید گفت که نیمه ماه مبارک رمضان برای اهالی شعر و ادبیات شب بسیار ویژه‌ای است، چراکه در آن خط مشی جریان شعر انقلاب اسلامی برای یک سال پیش‌رو تبیین و در کنار آن تازه‌ترین سروده‌های شاعران کشور نیز قرائت می‌شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی به گواهی تاریخ و خاطراتی که از ایشان منتشر شده، از نوجوانی و جوانی علاقه‌ای وافری به شعر و ادبیات داشته‌اند و در کنار تمام فعالیت‌های سیاسی و تبلیغی خود، وقتی مشخص و معینی برای ارتباط با شعرا و نیز حضور در محافل ادبی اختصاص می‌دادند و بر این اساس دیدارهای سالانه رهبر معظم انقلاب اسلامی با شعرا که در شب نیمه ماه رمضان و در آستانه میلاد کریم اهل بیت (ع) برگزار می‌شود، در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه در دوران ریاست‌جمهوری و چه در دوران رهبری ایشان ادامه‌دار بوده و همیشه بخش مهمی از سخنان و نگاه ایشان به ادبیات از دل بیانات مطرح‌شده در این نشست بیرون آمده است، البته باید به این نکته نیز توجه داشت که توجه ایشان به موضوع شعر و ادبیات تنها محدود به این دیدارها نیز نمی‌شود.
همواره و در دیدارهای خصوصی یا عمومی ایشان شاهد بوده‌ایم و هستیم که در بخشی از بیاناتشان به یک شعر یا کتاب اشاره کرده‌اند، از سویی تقریظ‌های ایشان بر کتاب‌هایی با موضوعات مختلف از جمله دفاع مقدس، کودک و نوجوان و رمان‌های مختلف نیز موضوعی قابل توجه است؛ امری که در این روزها نیز بیشتر مورد توجه واقع شده و در این مدت تقریظ‌های ایشان بر پنج کتاب منتشر شده و خواهد شد.
از سویی دیگر حضور مرتب و سالانه ایشان در نمایشگاه کتاب از دیگر وجوه توجه ویژه ایشان به حوزه شعر و ادبیات است، اما بیانات ایشان در این باره تنها به این بازدیدها محدود نشده و اظهارنظرهای ایشان درباره ادبیات، به‌طور معمول در دیدارهایشان با اهالی فرهنگ و ادب و برنامه‌سازان صداوسیما همچنین کارکنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سند خوبی است تا به این نتیجه برسیم که ایشان یک کتاب‌خوان حرفه‌ای هستند.
«مسئولین دولتی مثل وزارت ارشاد یا سازمان تبلیغات و امثال اینها بایستی به کسانی که در کار نشر کتاب و تولید کتاب فعال هستند، کمک کنند. ما نیاز داریم به اینکه به اینها کمک بشود، البته من امسال که به این مراکز کتاب مراجعه کردم و سوال کردم، معلوم شد کمک‌هایی از طرف مسئولین به همه یا بعضی از ناشرین می‌شود. باید کمک بشود؛ این کار اول است.
فعالان در فضای مجازی هم از فضای مجازی برای ترویج کتاب استفاده کنند؛ یعنی واقعاً این یکی از وظایف است که کسانی که در فضای مجازی فعالند، یکی از کارهای خودشان را این قرار بدهند که افراد را به کتاب‌خوانی وادار کنند و کتاب‌های خوب را معرفی کنند. ما در بخش‌های مختلف، چه در ادبیات، چه در تاریخ، چه در هنر، چه در کتاب‌های علمی، چه در کتاب‌های دینی، کتاب‌های مفید زیادی داریم.
بیشتر از همه، توصیه ما به کسانی است که با طبقه جوان و نوجوان سروکار دارند، یعنی آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها؛ اینها بایستی زمینه کتاب‌خوانی را برای نوجوان و برای جوان فراهم بکنند و کتاب‌های خوب را در اختیارشان بگذارند. البته خانواده‌ها به‌نوبه خودشان وظایفی دارند که باید انجام بدهند، اما دستگاه‌هایی که به‌طور ویژه نسبت به جوان و نوجوان فعالند بایستی احساس مسئولیت کنند و زمینه را برای کتاب‌خوانی جوانان فراهم کنند؛ تولید کتاب خیلی مهم است که بیشتر به عهده وزارت ارشاد و دستگاه‌های تبلیغاتی و حوزه هنری و امثال اینها است، اما ترویج کتاب به عهده آموزش و پرورش و به عهده دانشگاه‌ها و مانند اینها است.»
(مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از نمایشگاه کتاب - اردیبهشت ۱۴۰۳)
ایشان سال گذشته نیز با حضور در نمایشگاه کتاب مطالباتی در این حوزه بیان کردند:
«خود من که چندین غرفه را از نزدیک دیدم، انسان احساس می‌کند که کار نشر کتاب برخلاف بعضی از زمینه‌های نامساعد، رو به پیشرفت است؛ زمینه نامساعد که می‌گویم، عمدتاً گرانی کاغذ است و گاهی نامرغوب بودن کاغذ که حالا امروز وزیر محترم به من خبر دادند که در زمینه تولید کاغذ مرغوب کارهای خوبی را شروع کرده‌اند؛ من البتّه چند سال قبل به این مسئله تأکید کردم، همت نکردند که دنبال کنند؛ حالا خوب بحمدالله شروع کرده‌اند.
با اینکه حالا از لحاظ اقتصادی و امثال اینها این همه مشکلات وجود دارد، امّا در عین حال عناوین کتاب بالا رفته. شمارگان چاپ کتاب البته خیلی بالا نیست، نسبتاً پایین است یا در بعضی از موارد پایین است، لکن تعداد چاپ بالا است؛ بعضی از کتاب‌ها ۱۰ بار، ۱۵ بار، ۲۰ بار، ۳۰ بار چاپ شده.
یک مسئله دیگر هم مسئله ترجمه است. در گذشته دور که دوره جوانی ما است، کتاب‌ها غالباً ترجمه‌ای بود؛ یعنی عمدتاً ترجمه کتاب‌های فرنگی بود که در اینجا چاپ می‌شد. حالا انسان احساس می‌کند که کتاب‌های نگارش‌یافته و تألیف‌شده در داخل، تعداد خیلی زیادی از کتاب‌ها را و سهم بزرگی از کتاب‌های کشور را تشکیل می‌دهند؛ باید اینها ترجمه بشوند. یعنی من با ترجمه آثار خارجی به‌هیچ‌وجه مخالفتی ندارم البته [آن اثر خارجی] باید خوب باشد، جهت‌گیری‌اش درست باشد، گمراه‌کننده نباشد اما متقابلاً روی ترجمه کتاب‌های داخلی به زبان‌های خارجی هم حتماً باید تأکید کنند و حتی‌المقدور آن زبان ترجمه‌شده هم که می‌خواهیم به آن زبان ترجمه کنیم زبان مادری مترجم باشد؛ مثلاً اگر می‌خواهیم کتاب فارسی را به عربی ترجمه کنیم، یک عرب واقعی که زبان عربی زبان مادری‌اش است ترجمه کند یا انگلیسی یا همین‌طور زبان‌های دیگر.
روی مسئله کتاب کودک و نوجوان هم من تأکید دارم. خوشبختانه دیدم در چندین غرفه در این مسئله کار شده و باز هم من تأکید می‌کنم که برای کودکان، برای نوجوانان، هر چه می‌توانند کتاب تهیه کنند و ما را از کتاب‌های بیگانه بی‌نیاز کنند که بتوانیم با فرهنگ خودمان، با جهت‌گیری‌های خودمان و اهداف خودمان ان‌شاء‌الله کتاب در اختیار نوجوانانمان بگذاریم. این هم یک مسئله است.»
(مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از نمایشگاه کتاب - اردیبهشت ۱۴۰۲)
البته باید توجه داشت که حضور رهبر انقلاب در نمایشگاه کتاب، محدود به سال‌های اخیر نبوده و ایشان از سال‌های قبل توجهی ویژه به این رویداد عظیم داشتند:
«انواع کتاب‌های گوناگون چاپ می‌شود. البته من به این مقدار قانع نیستم. من این‌طور تصوّر می‌کنم که بایستی تولید کتابمان به مراتب از آن مقداری که هست، بیشتر باشد؛ هم به معنای تولید کتاب که تألیف و ترجمه و این‌طور چیزهاست هم به معنای احیای آثار کهن و قدیمی. خیلی از کتاب‌ها هست که در قدیم چاپ شده، ولی ما الان از آن‌ها هیچ نشانه‌ای نمی‌بینیم و در دست مردم نیست. اینها را باید احیا کنند؛ البته مواردی که خوب و مناسب است»
(مصاحبه با خبرنگار صدا و سیما پس از بازدید از نمایشگاه کتاب - خرداد ۱۳۷۷)
«برخی کتاب را اصلاً جزو ضروریات زندگی نمی‌دانند. خوب؛ چطور شما اگر در جایی نشسته باشید و بغل دستتان اتاقی باشد و در آن‌جا رویدادی بگذرد و یا خبر تازه‌ای باشد، طاقت نمی‌آورید بنشینید و برمی‌خیزید ببینید در آن اتاق چه می‌گذرد! به‌هرحال اطراف ما را خبرهای تازه، پر کرده است. آن‌قدر معلومات و آن‌قدر معارف در همه زمینه‌ها وجود دارد. پس، چطور حاضر نیستیم سرک بکشیم و نگاهی بیندازیم و ببینیم چه خبر است!؟ اگر بخواهیم بدانیم که در دنیای معارف چه می‌گذرد، راهش این است که کتاب بخوانیم. هر کس کتاب بخواند، به بخشی از معارف موجود عالم دست خواهد یافت و از خبرهایی که در دنیا هست از خبرهایی که بوده است و حتی از آنچه که در همه زمینه‌ها خواهد بود مطلع خواهد شد.»
(مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از نمایشگاه کتاب - اردیبهشت ۱۳۷۲)
نکته قابل توجه دیگر آن است که بیانات رهبر انقلاب در حوزه ادبیات و کتاب تنها محدود به حضور ایشان در نمایشگاه نبوده و در دیدار با گروه‌های مختلف بر این امر تأکید ویژه داشته‌اند:
«مسئولیت وزارت ارشاد خیلی سنگین است…، یکی از کارهای ما تولید کتاب است، ترجمه کتاب [است]. شما نگاه کنید ببینید در دنیا چه چیزهایی منتشر می‌شود که دانستن آن برای جوان ایرانی لازم است؛ ترجمه کنید، پول بدهید ترجمه کنند، کمااینکه دیگران دارند می‌کنند -من با کتاب زیاد انس دارم، کتاب زیاد می‌خوانم، در بازار نشر و مانند اینها از تازه‌های کتاب زیاد اطلاع دارم- کارها دارد می‌شود؛ سرمایه‌دار می‌رود پول عالی می‌دهد به مترجم که فلان کتاب را ترجمه کن. من پرسیدم از یکی از همین حضرات که مترجم به شما مراجعه می‌کند یا شما به مترجم مراجعه می‌کنید؟ گفت نه، ما به مترجم مراجعه می‌کنیم؛ راست می‌گوید، مترجم پیدا می‌کنند برای اینکه ترجمه کند. خب این کار را شما هم باید بکنید؛ کتاب ترجمه کنید، کتاب تولید کنید ۱۳۹۲/۰۹/۱۹
(دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی با رهبر انقلاب -آذر ۱۳۹۲)
در نگاه رهبر انقلاب کتاب و کتاب‌خوانی از اهمیت فراوانی برخوردار است و باید یکی از ارکان زندگی خانواده‌ها و جامعه اسلامی باشد؛ ایشان درباره اهمیت کتاب‌خوانی خطاب به جوانان و دانشجویان می‌فرمایند: «شما دانشجویان که متأسفانه کتاب می‌خوانید، خیلی اهل کتاب نیستید؛ بنده کتاب‌خوانم، من خیلی کتاب می‌خوانم، دلم می‌خواهد شما بچه‌ها، جوان‌ها واقعاً کتاب بخوانید.» اما برخلاف این تأکیدات وضعیت کتاب‌خوانی همچنان در کشور ما مطلوب نیست و بارها ایشان ناراحتی خود را از این مسئله ابراز کرده‌اند و بر این اساس نیاز است که تنها مسئولان مرتبط با این حوزه بلکه عموم مردم نیز توجهی ویژه به این نگرانی داشته در این مسیر تأثیرگذار باشند.
نظر شما