سلطه‌گری طبیعت در قلب شهرهای مدرن با طراحی بیوفیلیک

به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، صنعت ساخت‌وساز در شهرها مسئول ۳۹ درصد از انتشار کربن در جهان است و به‌کارگیری فناوری و ایده‌های جدید در ساختمان‌ها و محیط‌های ساخته‌شده می‌تواند نقش مهمی در کاهش این انتشار و تحقق اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد ایفا کند. یکی از مفاهیم نوین در تلاش شهرها برای دستیابی به اهداف پایداری «بیوفیلی» است.

طراحی بیوفیلیک چیست؟

اصطلاح «بیوفیلیا» نخستین بار توسط اریک فروم، روانکاو و جامعه‌شناس آمریکایی آلمانی‌تبار، در کتاب آناتومی ویران‌سازی انسان در سال ۱۹۷۳ به‌کار رفت که بیوفیلیا را به‌عنوان «عشق پرشور به زندگی» تعریف کرد. ۱۱ سال پس از آن، ادوارد ویلسون، زیست‌شناس آمریکایی، در کتابی با عنوان بیوفیلیا به توسعه این مفهوم پرداخت. به عقیده ویلسون بیوفیلیا تمایل ذاتی انسان به تمرکز بر زندگی و فرایندهای شبیه به زندگی است. امروزه فرضیه ویلسون به‌خوبی اثبات شده است و مشاهده می‌شود که انسان‌ها در سراسر جهان فارغ از تفاوت‌های فرهنگی، دارای علاقه و وابستگی مشترکی به طبیعت هستند.

با افزایش تحقیقات پیرامون پیوندهای انسان با طبیعت، صنایع مختلف به درک نتایج طراحی بیوفیلیک بر جامعه، به‌ویژه در زمینه‌های برنامه‌ریزی شهری، معماری و ساخت‌وساز علاقه‌مند شدند. در زمینه طراحی شهری، مفهوم بیوفیلی به معماری و برنامه‌ریزی شهری اشاره دارد که طبیعت را بیشتر در دسترس ساکنان قرار می‌دهد تا رفاه شهری را ارتقا دهد. هرچند این مفهوم از مدت‌ها قبل مطرح شده بود، اما محبوبیت آن در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از همه‌گیری کووید -۱۹ و تأکید بر سلامت روان و ارگونومی محل کار افزایش یافته است.

طراحی بیوفیلیک در فضاهای داخلی نیز قابل اجرا است؛ برای مثال، وجود چوب و گیاهان در فضاهای داخلی می‌تواند تهویه و کیفیت هوا را بهبود ببخشد که عامل اساسی در کاهش استرس، افزایش تمرکز و به‌طور کلی افزایش بهره‌وری محیط‌های کاری محسوب می‌شود.

مزایای طراحی بیوفیلیک بر زندگی شهری

طراحی بیوفیلیک در مناطق شهری یا به بیان ساده‌تر، ادغام عناصر طبیعی در محیط‌های ساخته‌شده، یک رویکرد پیشرو است که تعامل بین انسان و طبیعت را در فضاهای شهری ارتقا می‌دهد و می‌تواند فواید زیادی برای سلامت افراد، محیط زیست، اقتصاد و توسعه پایدار شهرها داشته باشد. طبق مطالعات متعدد، قرار گرفتن در فضاهای شهری بیوفیلیک احساسات مثبت را ترویج و احساسات منفی را کاهش می‌دهد و عملکرد شناختی را تقویت می‌کند.

گزارشی از سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که این فضاها به شهروندان اجازه می‌دهد تا در فعالیت‌های ورزشی در محیط اطراف خود شرکت کنند بدون اینکه در معرض آلودگی‌های هوایی قرار بگیرند. امکان برقراری تعاملات اجتماعی و فرصت‌هایی برای آرامش در این محیط‌ها بیشتر است و به کاهش شرایط استرس‌زای زندگی شهری کمک می‌کند.

سلامت روان

ورود به فضایی پر از گیاهان و عناصر طبیعی می‌تواند احساس انرژی و شادابی به انسان بدهد. طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ توسط دانشگاه آرهوس دانمارک انجام شد، کودکانی که بیشتر در معرض طبیعت قرار دارند، ۵۵ درصد کمتر با مشکلات سلامت روان در بزرگسالی مواجه می‌شوند و ترکیب عناصر طبیعی در محیط‌های اداری، می‌تواند به بهبود رفاه ۱۳ درصدی و افزایش بهره‌وری ۸ درصدی کمک کند.

یک نظرسنجی آنلاین از هفت هزار و ۶۰۰ کارمند در ۱۶ کشور مختلف سراسر جهان از جمله انگلستان، فرانسه، آلمان، اسپانیا، امارات متحده عربی، ایالات متحده آمریکا، کانادا، برزیل، هند و چین انجام شد و از پاسخ‌دهندگان خواست تا سه عنصر اصلی مورد نیاز در محل کار را نام ببرند، ۴۴ درصد افراد به نور طبیعی، ۲۰ درصد به گیاهان و ۱۷ درصد به منظره دریا اشاره کردند.

سلامت جسمی

طراحی بیوفیلیک اثرات مثبت قابل‌توجهی بر سلامت جسمی دارد، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این نوع طراحی می‌تواند باعث کاهش سطح کورتیزول، فشار خون و ضربان قلب شود. تماس با طبیعت می‌تواند به بهبود تحمل درد و افزایش سرعت بهبودی بیماران پس از جراحی کمک کند.

به‌کارگیری سیستم‌های نوری بیوفیلیک می‌تواند از استرس نور آبی ناشی از منابع نوری مصنوعی جلوگیری کند و الگوهای خواب و بیداری طبیعی بدن را حفظ کند. استفاده حداکثری از نور طبیعی در طول روز و کاهش نور آبی در شب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و افزایش بهره‌وری در روز کمک کند.

بهبود پایداری

طراحی بیوفیلیک نیازمند ادغام عناصر و مواد طبیعی است که با اهداف پایداری هم‌سو است. این طراحی می‌تواند کمک کند تا کیفیت هوا، آسایش دمایی، مدیریت آب و طول عمر ساختمان‌ها بهبود یابد و این موارد با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل سازگار است. توجه نکردن به مفاهیم و اصول پایداری در طراحی بیوفیلیک می‌تواند منجر به متهم شدن به «سبزشویی (greenwashing)» شود.

ایجاد دیوارهای سبز در ساختمان‌ها به‌عنوان تنظیم‌کننده‌های حرارتی و صوتی عمل می‌کند. این دیوارها می‌تواند در زمستان گرمای محیط داخلی را به‌خوبی حفظ کند و در تابستان به خنک نگه داشتن فضا کمک کنند.

حفاظت از تنوع زیستی

طراحی بیوفیلیک منجر به ایجاد زیستگاه‌های شهری برای گونه‌های بومی می‌شود که به حفظ تنوع زیستی در محیط‌های شهری کمک می‌کند و شرایطی را فراهم می‌آورد تا شهروندان بتوانند بدون اینکه باعث از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی شوند، از طبیعت لذت ببرند.

چالش‌های طراحی بیوفیلیک در شهرهای پرجمعیت

یکی از افسانه‌های رایج درباره طراحی بیوفیلیک این است که این نوع طراحی یک سرمایه‌گذاری غیرمولد است، اما شواهد فزاینده نشان می‌دهد که محیط‌های بیوفیلیک در واقع بازده سرمایه‌گذاری بسیار بالایی در پی خواهند داشت. طراحی‌های بیوفیلیک به صرفه‌جویی‌های زیادی برای کسب‌وکارها در سراسر جهان منجر شده است که شامل هزینه‌های انرژی و افزایش رضایت کارمندان است که نتیجه آن حفظ بیشتر نیرو و کاهش هزینه‌های جابه‌جایی است.

اگرچه هزینه‌های ساخت محیط‌های بیوفیلیک ممکن است بیشتر از محیط‌های معمولی باشد اما هزینه‌های اولیه به راحتی قابل جبران و با محیط‌های عادی قابل مقایسه است. با وجود این نکته مثبت که بسیاری از مناطق شهری در حال تجربه رشد معماری سبز و طراحی بیوفیلیک هستند، هنوز هم مجموعه‌ای از چالش‌ها وجود دارد که مانع از پیشرفت سریع در این زمینه می‌شود.

یکی از این چالش‌ها مشکل کمبود فضاهای عمومی در مناطق پرجمعیت است. با وجود اینکه بخش وسیعی از شهرها تحت پوشش گیاهی قرار دارد، اکثر فعالیت‌های روزمره شهروندان تنها در بخش کوچکی از آن‌ها انجام می‌شود. در حالی که بعضی از شهرها شاهد توسعه فضاهای عمومی منحصربه‌فرد همچون پارکلت‌ها و باغ‌های شهری هستند، این فضاها هنوز نتوانسته‌اند به یک روند پایدار تبدیل شوند که از دلایل عمده آن می‌توان به کمبود انگیزه برای ایجاد فضاهای باز عمومی اشاره کرد.

پیش‌بینی می‌شود که جمعیت شهرها در سال‌های آینده به‌شدت افزایش یابد و به همین دلیل برنامه‌های توسعه بیشتر بر پروژه‌های مسکونی تمرکز دارند و کمتر به کیفیت این توسعه‌ها اهمیت می‌دهند، درنتیجه فضاهای عمومی نیز از اولویت پایین‌تری در تخصیص زمین برخوردار هستند.

یکی از چالش‌های مهم، موضوع کیفیت طراحی فضاهای عمومی است. بسیاری از فضاهای عمومی به دلیل طراحی‌های ضعیف و کاربری مناسب مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این موضوع که شیوه‌های پایدار در برنامه‌ریزی شهری در حال افزایش است، به این معنی نیست که طراحی بیوفیلیک نیز به‌راحتی پذیرفته شده است. در بسیاری از شهرهای بزرگ، آشنایی با گونه‌های زیستی محلی و اکوسیستم‌های شهری هنوز به‌طور عمومی رواج پیدا نکرده است.

تغییر در تصورات افراد از طبیعت و فضاهای شهری

طراحی بیوفیلیک این امکان را فراهم می‌کند که تصورات افراد را از مکان طبیعی و دوگانگی‌های سنتی بین طبیعت و محیط شهری به چالش کشاند. طبیعت و شهر دو جامعه مقابل یکدیگر نیستند، بلکه می‌توانند در کنار هم قرار بگیرند و منافع فراوانی را برای رفاه انسان‌ها و حیوانات به ارمغان آورند. سبک زندگی شهری در طراحی بیوفیلیک می‌تواند با تمایل ذاتی ارتباط انسان و طبیعت در یک راستا قرار بگیرد. با این تغییر در نحوه تفکر، می‌توان شهرهایی را توسعه داد که برای ساکنان سودمند باشند و منافع طبیعت و گونه‌های طبیعی را نیز برآورده کنند.

در ادامه نمونه‌هایی از طراحی‌های بیوفیلیک برتر و پیشگام در شهرهای جهان معرفی می‌شود که توانسته‌اند مزایای بسیاری را برای جوامع خود و ارتقای کیفیت زندگی شهری به همراه داشته باشند.

Barbican Centre، لندن | انگلستان

مرکز باربیکن (Barbican Centre) یکی از قدیمی‌ترین و مشهورترین نمونه‌های معماری بیوفیلیک است که در دهه ۱۹۸۰ به‌عنوان یک ملک خصوصی در لندن افتتاح شد و به‌دلیل طراحی چشمگیر خود در جهان مشهور شد. این مرکز فرهنگی‌هنری با رویکردی هوشمندانه به ادغام عناصر طبیعی در معماری، فضای داخلی و خارجی را با عناصر زنده و طبیعی به هم پیوند می‌دهد. این مرکز دارای یک باغ مخصوص است که بیش از ۱۵۰۰ گونه گیاهی و درختی را در خود جای داده است.

ویژگی‌های معماری باربیکن شامل باغ‌های معلق، مسیرهای سبز و دریاچه است که همگی به ایجاد فضایی آرام و متعادل کمک می‌کنند. این مرکز با استفاده از نور طبیعی و تهویه مطبوع، احساس راحتی و نزدیکی به طبیعت را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد. ترکیب معماری مدرن با فضاهای سبز و طبیعی در باربیکن تجربه‌ای دلپذیر برای کاربران ایجاد می‌کند و به تقویت سلامت روانی و اجتماعی جامعه کمک می‌کند.

Khoo Teck Puat، سنگاپور

بیمارستان Khoo Teck Puat در سنگاپور یک نمونه برجسته از معماری بیوفیلیک است که با هدف ارتقای سلامت و راحتی بیماران و کارکنان طراحی شده است. این بیمارستان با طراحی مبتنی بر اصول طبیعت شامل فضاهای سبز وسیع، باغ‌ها و حیاط‌های داخلی است که در سراسر مجموعه گسترش یافته‌اند و به ایجاد یک محیط آرام و دلپذیر کمک می‌کنند. نور طبیعی به‌طور مطلوب در فضاهای داخلی جریان دارد که به کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. استفاده از مواد دوستدار محیط زیست و پوشش گیاهی متنوع احساس نزدیکی به طبیعت را میان بیماران و کارکنان تقویت می‌کند و به افزایش سلامت جسمی و روانی افراد در این مرکز درمانی می‌انجامد.

Apple Park، نیویورک | ایالات متحده آمریکا

اپل پارک (Apple Park) در نیویورک، مقر اصلی شرکت اپل است و نمونه‌ای از طراحی بیوفیلیک مدرن به شمار می‌رود که به‌طور خاص برای ترویج ارتباط انسان با طبیعت طراحی شده است. این ساختمان با پلان دایره‌ای خود، به‌گونه‌ای طراحی شده است که فضای داخلی و خارجی را به‌طور هم‌زمان در بر می‌گیرد و با استفاده از پنجره‌های بزرگ و شفاف، نور طبیعی به داخل ساختمان وارد می‌شود. محوطه‌سازی وسیع با درختان، زمین چمن وسیع و نهرهای طبیعی در اطراف ساختمان، تجربه‌ای نزدیک به طبیعت را برای کارکنان فراهم می‌آورد و به تقویت احساس آرامش و خلاقیت آنها کمک می‌کند.

اپل پارک با استفاده از مصالح پایدار و فناوری‌های بر پایه نوآوری در زمینه انرژی، اصول پایداری و حفاظت از محیط زیست را اجرا کرده است. ساختمان به‌صورت خودگردان انرژی خود را تأمین می‌کند و مدیریت منابع آبی را به شیوه‌ای مؤثر انجام می‌دهد. این ویژگی‌ها الگویی نوین از مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی را به نمایش می‌گذارد.

The Jewel، سنگاپور

The Jewel (به معنای جواهر) ساختاری در سنگاپور است که به‌عنوان یک مرکز خرید و تفریحی در فرودگاه چانگی سنگاپور، طراحی بیوفیلیک را به‌طور شگفت‌انگیزی در فضای شهری ادغام کرده است. یکی از ویژگی‌های بارز این ساختمان طراحی منحصر به‌فرد و ارگونومیک آن است که با فضاهای سبز ادغام شده است. یک آبشار سرپوشیده به ارتفاع ۴۰ متر در این مرکز وجود دارد که به‌عنوان نقطه کانونی فضای داخلی عمل می‌کند و با صدای آرامش‌بخش آب و نور طبیعی حاصل از سقف شیشه‌ای، فضایی آرامش‌بخش و طبیعی را برای کاربران و بازدیدکنندگان ایجاد می‌کند.

The Jewel با تأکید بر اهمیت فضای سبز، مجموعه‌ای از باغ‌های داخلی را در سراسر سالن و طبقات مختلف تعبیه کرده است که شامل مسیرهای پیاده‌روی و مکان‌های استراحتی است که علاوه بر زیبایی‌شناختی ساختمان، تأثیری مثبت بر سلامت ذهنی و فیزیکی بازدیدکنندگان دارد. این رویکرد به یک نمونه موفق از ادغام عوامل طبیعی در معماری مدرن تبدیل شده است که می‌تواند الگویی برای پروژه‌های مشابه در سایر شهرهای جهان باشد.

The Spheres، سیاتل، ایالات متحده آمریکا

The Spheres (به معنای کُره) یک مجموعه معماری بیوفیلیک است که به‌عنوان بخشی از مقر شرکت آمازون در سیاتل طراحی شده و هدف آن ایجاد فضایی طبیعی و الهام‌بخش برای کارمندان و بازدیدکنندگان است. این مجموعه از دو سازه به شکل کره شفاف شیشه‌ای تشکیل شده که با گیاهان متنوع و محیط‌های سبز داخلی پر شده است. قرار دادن عناصر طبیعی از قبیل درختان، گل‌ها و گیاهان گرمسیری در داخل فضای بسته یک تجربه بصری جذاب ارائه می‌دهد و احساس نشاط و ارتباط نزدیک با طبیعت را میان افراد ایجاد می‌کند.

نور طبیعی به‌خوبی به داخل این کره‌ها نفوذ و فضا را روشن و آرامش‌بخش می‌کند. یکی دیگر از ویژگی‌های بارز The Spheres طراحی فضاهای مشترک، مکان‌های ناهارخوری و اتاق‌های مختلف برای ارتقای همکاری در این مجموعه است. طراحی بیوفیلیک این مجموعه با هدف فراهم کردن محلی برای تفکر خلاقانه و تبادل ایده‌ها، این امکان را برای کارمندان فراهم می‌کند تا در یک محیط طبیعی و به دور از استرس‌های زندگی شهری کار کنند.