حساسیت دارویی؛ واکنش‌هایی غیرمنتظره در مسیر درمان

به گزارش خبرگزاری ایمنا، حساسیت‌های دارویی یا واکنش‌های آلرژیک به داروها، زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن داروی مصرف شده را به عنوان یک تهدید می‌شناسد و به آن واکنش نشان می‌دهد، این واکنش‌ها می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد و به اشکال مختلفی مانند خارش، راش‌های پوستی، تنگی نفس، تورم و در موارد نادر، آنافیلاکسی ظاهر شوند، آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک شدید و بالقوه مرگبار است که نیاز به درمان فوری دارد.

علل حساسیت‌های دارویی به طور معمول به ترکیبات شیمیایی موجود در داروها مرتبط است؛ بعضی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (پنی‌سیلین‌ها)، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و داروهای شیمی‌درمانی، به دلیل ترکیبات خاص خود احتمال بیشتری برای ایجاد حساسیت دارند، همچنین بعضی از عوامل ژنتیکی و سابقه‌های پزشکی شخصی می‌تواند فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به حساسیت‌های دارویی قرار دهد.

تشخیص حساسیت‌های دارویی اغلب نیازمند بررسی‌های دقیق پزشکی است، پزشکان ممکن است از تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های پوستی و خون استفاده کنند تا نوع دارو و میزان حساسیت را تعیین کنند، آزمایش‌های پوستی به طور معمول شامل تزریق مقدار کمی از دارو در پوست و مشاهده واکنش بدن به آن است.

درمان حساسیت‌های دارویی بستگی به شدت واکنش دارد؛ در موارد خفیف ممکن است استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) کفایت کند، اما در موارد شدیدتر، به ویژه در صورت بروز آنافیلاکسی، ممکن است نیاز به استفاده از اپی‌نفرین و مراجعه فوری به بیمارستان باشد، پس از درمان فوری، پزشکان ممکن است داروی حساسیت‌زا را تغییر دهند و به بیمار توصیه کنند که از مصرف آن دارو خودداری کنند.

پیشگیری از حساسیت‌های دارویی نیازمند آگاهی و احتیاط است؛ افراد باید هرگونه سابقه حساسیت دارویی خود را به پزشکان اعلام و از مصرف داروهای شناخته شده حساسیت‌زا پرهیز کنند، همچنین استفاده از جایگزین‌های دارویی و پایش دقیق توسط پزشک می‌تواند به کاهش خطر حساسیت کمک کند.

تحقیقات در زمینه حساسیت‌های دارویی همچنان ادامه دارد و دانشمندان به دنبال راه‌های جدیدی برای تشخیص و درمان بهتر این واکنش‌ها هستند، شناسایی عوامل ژنتیکی و محیطی مرتبط با حساسیت‌های دارویی می‌تواند به پیشگیری و مدیریت بهتر این مشکل کمک کند، همچنین توسعه داروهای جدید با پروفایل‌های آلرژیک کمتر می‌تواند به کاهش موارد حساسیت دارویی منجر شود.

واکنش‌های ناخواسته دارویی از عوارض جانبی داروها است

علی حسینی، داروساز و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به مسمومیت‌ها و حساسیت‌های دارویی اظهار کرد: به مواد شیمیایی که جهت درمان، تشخیص و پیشگیری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، دارو گرفته می‌شود و بر خلاف آنچه بیشتر افراد تصور می‌کنند که دارو تنها برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود، بسیاری از داروها به منظور پیشگیری و تشخیص بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه استفاده از دارو برای درمان بعضی از بیماری‌ها نیز این مفهوم را ندارد که به طور حتم قرار است بیماری درمان شود، افزود: در بیشتر موارد، دارو می‌تواند بیماری‌های موقت و بیماری‌هایی که وخیم نیستند را رفع یا درمان کند، اما گاهی اوقات استفاده از دارو به منظور کاهش دادن علائم بعضی بیماری‌ها، عقب انداختن سیر بیماری یا افزایش کیفیت زندگی بیماران است.

داروساز و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه درمان قطعی برای بیماری پارکینسون تاکنون شناخته نشده است، اما داروهایی برای این بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد که هدف استفاده از این داروها، به تأخیر انداختن سیر پیشرفت بیماری و افزایش کیفیت زندگی افراد درگیر با این بیماری است، تصریح کرد: داروها هنگام استفاده برای رسیدن به اهداف مذکور، ممکن است واکنش‌های ناخواسته دارویی به همراه داشته باشند.

حساسیت‌های دارویی چه علائمی دارد؟

حسینی با بیان اینکه واکنش‌های ناخواسته دارویی، مد نظر پزشکان نیست و به عنوان عوارض جانبی داروها شناخته می‌شود، ادامه داد: بخشی از عوارض جانبی ایجاد شده از مصرف بعضی داروها در برخی افراد را می‌توان به عنوان حساسیت‌های دارویی در نظر گرفت که این حساسیت‌های دارویی با توجه به دارو، ساختار دارو و ویژگی‌های فرد ممکن است در افراد بروز کند و اتفاق بیفتد.

وی با بیان اینکه حساسیت دارویی بخشی از عوارض جانبی داروها به شمار می‌رود، گفت: هنگامی که فرد دارویی استفاده می‌کند، دارو ماده‌ای خارجی محسوب می‌شود و بدن به گونه‌ای عمل می‌کند که نسبت به ورود مواد خارجی واکنش نشان می‌دهد؛ بدن دارو را به عنوان ماده خارجی محسوب می‌کند و سیستم ایمنی بدن تلاش می‌کند نسبت به آن واکنش نشان دهد.

داروساز و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اضافه کرد: هنگامی که سیستم ایمنی بدن با واکنش آنتی‌بادی‌ها فعال شود، حساسیت به دارو اتفاق می‌افتد و به ویژه در مصارف بعدی دارویی این حالت پیش می‌آید؛ در واقع ممکن است افراد هنگام استفاده از یک دارو برای نخستین بار هیچ علائمی از حساسیت تجربه نکنند، اما هنگام استفاده برای دفعات بعدی، علائم حساسیت‌های دارویی با تظاهرات بالینی متفاوت بروز کند.

حسینی افزود: قرمزی، خارش، کهیر، تورم، تب، تورم لب‌ها از جمله علائم رایج و شایع حساسیت‌های دارویی محسوب می‌شود که در بعضی موارد به ویژه در حساسیت‌های دارویی نسبت به آنتی بیوتیک‌ها مانند پنی‌سیلین‌ها، این علائم می‌تواند بسیار وخیم باشد و به سرعت باید اقدامات درمانی برای افراد صورت گیرد، از همین رو توصیه می‌شود آنتی بیوتیک‌ها به ویژه فرم‌های تزریقی، در مراکزی مورد استفاده قرار گیرد که فرد تحت نظر باشد.

حساسیت دارویی می‌تواند برای داروهای ضدحساسیت نیز رخ دهد

وی تصریح کرد: احتمال بروز علائم حساسیت دارویی با مصرف تمام داروها وجود دارد که این موضوع ارتباط نزدیکی با ساختار دارو و ژنتیک فرد دارد، از همین رو نمی‌توان گفت تنها بعضی داروها ایجاد حساسیت می‌کنند؛ شیوع حساسیت با بعضی داروها بیشتر از سایر داروها است که آنتی‌بیوتیک‌ها از این گروه داروها هستند.

داروساز و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه حساسیت دارویی حتی ممکن است برای داروهای شناخته شده به عنوان داروهای ضدحساسیت نیز در برخی افراد ایجاد شود، ادامه داد: بروز حساسیت‌های دارویی ممکن است به دلیل خود ماده مؤثر باشد یا در فرم‌های تزریقی به دلیل مواد جانبی که در کنار ماده مؤثر وجود دارد، ایجاد شود.

حسینی با بیان اینکه هنگامی که فردی بیمار است و از دارویی استفاده می‌کند، به دلیل نوع و علائم بیماری گاهی اوقات ممکن است مشخص نباشد که شرایط ایجاد شده برای فرد مربوط به سیر بیماری است یا از علائم حساسیت‌های دارویی محسوب می‌شود، گفت: در صورتی که فرد با شروع مصرف یک دارو متوجه واکنش‌هایی در بدن به ویژه پوست خود شد یا علائمی از جمله تنگی نفس و تب را تجربه کرد و با قطع دارو علائم از بین رفت، به احتمال زیاد فرد حساسیت دارویی نسبت به داروی مذکور تجربه کرده است.

وی اضافه کرد: در صورت تشخیص حساسیت افراد نسبت به یک دارو، پزشک مصرف دارو را قطع می‌کند یا از داروهای دارای ساختاری متفاوت استفاده می‌کند که احتمال ایجاد حساسیت به آن داروها کمتر باشد.

در نهایت، از دیگر رویکردهای مهم در پیشگیری از حساسیت‌های دارویی، آموزش و آگاهی‌بخشی به افراد و کادر پزشکی است، اطلاعات دقیق و مشاوره‌های پزشکی می‌توانند به افراد کمک کنند تا بهترین تصمیمات را در مورد مصرف داروها بگیرند و از واکنش‌های حساسیتی جلوگیری کنند، همچنین آموزش کادر پزشکی در مورد شناسایی و مدیریت حساسیت‌های دارویی می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات درمانی کمک کند.

اهمیت توجه به حساسیت‌های دارویی نباید نادیده گرفته شود؛ این واکنش‌ها می‌تواند به شدت کیفیت زندگی افراد را تحت تأثیر قرار دهد و در موارد شدید، تهدیدی جدی برای سلامت و زندگی باشند و با افزایش آگاهی عمومی و توسعه روش‌های تشخیصی و درمانی بهتر، می‌توان به کاهش موارد حساسیت دارویی و بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کرد.