به گزارش خبرگزاری ایمنا از کرمان، کاروانسراها بزرگترین ساختمان‌های ایرانی هستند که شمار آنها در کرمان به عنوان یکی از مهمان‌نوازترین استان‌های کشور کم نیست، مسافرخانه‌هایی که دارای حیاط بزرگ برای شب‌مانی مهمانان بوده‌اند و به مهمان‌خانه نیز معروف هستند.
مراکز مهم عبور کاروان‌ها در گذشته که در حال حاضر از جاذبه‌های گردشگری و دیدنی به شمار می‌روند و برخی از آنها نیز در فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران ثبت شده‌اند و فراوانی آنها در جمع آثار ثبت جهانی، میراث فرهنگی کرمان را پربارتر و غنی‌تر کرده است.
کاروانسراها گنجینه‌های ارزشمندی هستند که عمده آنها در شهرهای کرمان، رفسنجان، سیرجان و راور قرار گرفته‌اند و از میان آنها می‌توان به کاروانسرای وکیل در کرمان، کاروانسرای کبوترخان در رفسنجان، کاروانسرای سعادت‌آباد سیرجان و کاروانسرای انار اشاره کرد.
قدمت کاروانسراهای کرمان به دوران سلجوقیان برمی‌گردد
نادر علیدادی سلیمانی، کارشناس باستان‌شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به قدمت کاروانسراهای کرمان به دوران سلجوقیان و پس از آن می‌گوید: شواهد نشان می‌دهد که پیشینه کاروانسراها در استان کرمان با نام رباط به سده‌های نخست اسلامی می‌رسد که در دوره سلجوقیان و بعد از آن در دوران صفویه و قاجاریه تداوم پیدا کرده است.
وی ادامه می‌دهد: در دوره صفویه، گنجعلیخان حاکم عصر صفوی کرمان، هم‌زمان با اقدامات عمرانی و امنیتی که شاه عباس در سراسر ایران انجام می‌داد، خدمات ارزنده‌ای در گستره استان امروزی کرمان و شرق انجام داد، احداث کاروانسراها و امنیتی که در محورهای مواصلاتی برقرار شده بود، سبب رشد و رونق تجارت و بازرگانی کالا شده بود و خطر هجوم راهزنان را از بین برده و رنج سفر را هموار می‌کرد.
این کارشناس باستان‌شناسی اضافه می‌کند: شمار فراوانی از کاروانسراها مربوط به دوره قاجاریه و در زمان حکومت محمداسماعیل‌خان وکیل‌الملک نوری، وکیل‌الملک ثانی یا ابراهیم خان ظهیرالدوله که از حاکمان مقتدر و توانمند وقت بوده‌اند، احداث می‌شود که امنیت و توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی را برای ساکنان به ارمغان آورد.
کاروانسرای وکیل، از بزرگترین کاروانسراهای جهان
وی می‌گوید: کاروانسرای وکیل کرمان جزو کاروانسراهای بزرگ جهان محسوب می‌شود که با برخورداری از ۱۲۰ حجره در دو طبقه به فرمان محمد اسماعیل‌خان وکیل‌الملک والی کرمان در سال‌های ۱۲۸۴–۱۲۷۷ ه.ق شروع به ساخت کرد و در زمان مرتضی قلی‌خان نوری وکیل‌الملک ثانی فرزند وی در سال ۱۲۸۷ پایان پیدا کرد.
علیدادی‌سلیمانی ادامه می‌دهد: این کاروانسرا از مجموعه کاروانسراهای درون‌شهری است که در مجموعه وکیل در حاشیه خیابان شریعتی و سه‌راهی شمال جنوبی شهر کرمان قرار دارد و دارای ۸۱ باب حجره در طبقه اول و ۳۱ باب حجره در طبقه دوم است و دو ورودی به سمت بازار وکیل دارد که سر در ورودی‌ها را با گچ‌بری و کاشی‌کاری تزئین کرده‌اند.
کاروانسرای گنجعلیخان، بیست و هفتمین اثر جهانی در ایران
وی اضافه می‌کند: کاروانسرای گنجعلیخان در دوره صفویه بنا شده و از جمله کاروانسراهای شاه عباسی است که در عهد شاه عباس صفوی به دستور گنجعلیخان حاکم وقت آن زمان در مجموعه‌ای به همین نام ساخته شد و در مجاورت کاروانسرای وکیل قرار دارد، این اثر تاریخی جزو مدارس علمیه کرمان بوده است که در جریان لشکرکشی آقا محمدخان قاجار به کرمان تخریب و پس از مدتی بلااستفاده ماندن، در اواسط قرن سیزدهم احیا و به کاروانسرا تبدیل شد.
این کارشناس باستان‌شناسی ادامه می‌دهد: طبق اسناد تاریخی مندرج در کتیبه سردر کاروانسرای گنجعلی خان کرمان، ساخت این بنا توسط سلطان محمد معمار یزدی به سال ۱۰۰۷ هجری قمری می‌رسد، کاروانسرای گنجعلی خان از آجر ساخته شده و کتیبه‌های بنا توسط علیرضا عباسی از خطاطان معروف و هنرمند آن زمان نوشته شده است، نمای خارجی آن با کاشی‌کاری معرق طراحی شده و همراه با مقرنس کاری، کاربندی و گچ بری‌های زیباست.
شناسایی و ثبت ۹۵ درصد کاروانسراهای استان کرمان
وی با بیان اینکه در قدیم هر مسافت روزانه یک منزل راه محسوب می‌شد و کاروانسراها به طور معمول یک منزل راه یعنی معادل ۲۴ کیلومتر مسافت از یکدیگر فاصله داشتند، گرچه در نواحی کوهستانی و برف‌گیر این فاصله، به دلیل صعب‌العبور بودن راه، به کمتر از این کاهش پیدا می‌کرد، می‌گوید: شمار در خور توجهی از کاروانسراهای تجاری در مسیر سیرجان به کرمان و کرمان به رفسنجان و یزد و به منظور تجارت کالا از جنوب و بندرعباس به سیرجان وکرمان بنا شده‌اند و تعدادی از آنها علاوه بر جنبه تجاری، جنبه زیارتی داشته و در مسیر زیارتی کرمان به خراسان بنا شده‌اند که تدوام این دسته از سازه‌های معماری را در خراسان‌جنوبی می‌توان سراغ گرفت.
وی در ادامه از ثبت ملی ۴۵ کاروانسرا در سراسر استان خبر می‌دهد و با اشاره به حضور کاوران‌سرای گنجعلیخان کرمان و کاروانسرای چاه کوران راور در فهرست میراث جهانی، می‌گوید: کرمان جزو سه استان برتر به شمار می‌رود که دارای بیشترین کاروانسرا در کشور است که تاکنون ۹۵ درصد کاروانسراها در آن شناسایی شده‌اند.
کارشناس باستان‌شناسی کرمانی با اشاره به لزوم احیای سایر آثار تاریخی از قبیل آب‌انبارها، قلعه‌ها، خانه‌های تاریخی، حمام‌ها، بازارها و مساجد تاریخی در کنار کاروانسراها، می‌گوید: بسیاری از کاروانسراها نیازمند مرمت هستند و رویه میراث فرهنگی برای احیای آنها، مشارکت افراد و بخش خصوصی و دستگاه‌های دولتی، صنعتی و معدنی است.
ورود دستگاه قضا در کرمان برای حفظ میراث گذشتگان
در حالی که نگرانی از تخریب کاروانسراها به دغدغه میراثی‌ها، کارشناسان و اغلب مردم تبدیل شده است، رها شدن برخی کاروانسراهای تاریخی و حضور اتباع مشکلات اجتماعی و فرهنگی زیادی را برای ساکنان ایجاد کرده و اقدام ثمر بخشی برای ساماندهی و احیای آنها صورت نگرفته است.
همین امر پای دادستانی کرمان را به موضوع تعیین تکلیف مکان‌هایی که در تملک شخصی قرار دارند، باز کرده است تا در اقدامی تحسین‌برانگیز دادستان کرمان با همراهی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان و نمایندگانی از ادارات مربوطه، به سراغ بناها و بافت تاریخی شهر کرمان از جمله کاروانسرای حاج مهدی چهار سوق بروند که در تملک اشخاص است.
مهدی بخشی دادستان کرمان می‌گوید: بافت‌های تاریخی شهری، میراثی گران‌بها و حلقه پیوند یک شهر با اصالت‌های تاریخی و فرهنگی آن در گذشته است که حفظ و امانتداری از آنها، علاوه بر رونق صنعت گردشگری، سبب حل مشکلات و آسیب‌های ایجاد شده در این مکان‌ها می‌شود.
وی اضافه می‌کند: دستگاه قضائی با حساسیت مضاعف و در راستای صیانت از حقوق عامه و رفع نگرانی‌های مردم در این عرصه ورود کرده و در تلاش است تا با ایجاد تمهیدات بازدارنده و پیشگیرانه از ادامه مشکلات و آسیب به این مکان‌ها جلوگیری کند.
دادستان کرمان همچنین از تشکیل هیئتی مرکب از سه کارشناس جهت تعیین بهای ملک برای پیگیری و انجام اقدامات لازم و به موقع به منظور احیا و مرمت این منطقه به عنوان میراث گذشتگان خبر می‌دهد.
به گزارش ایمنا، استان کرمان قطب گردشگری کشور است و وجود بسیاری از ظرفیت‌های ناشناخته در این خطه، لزوم توجه بیشتر متولیان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری را می‌طلبد تا به گفته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، دیار کریمان جزو پنج هدف نخست گردشگری کشور شود.
سهم بسزای آثار تاریخی به خصوص کاروانسراها که از دیرباز موجب رونق و تردد تجار و بازرگانان به این استان پهناور بوده است، بیانگر آن است که باید نگاه‌ها به سمت این سرزمین ناشناخته و معدنی جلب شود تا نتیجه آن حفظ و ماندگاری اصالت بناهای تاریخی در این منطقه باشد.
گزارش از بهناز شریفی، خبرنگار ایمنا در کرمان
نظر شما