به گزارش خبرگزاری ایمنا، یک شرکت دانش بنیان نخستین تولید کننده و عرضه کننده انواع بذرهای هیبرید گلخانه‌ای و فضای باز در سطح کشور است این شرکت دانش بنیان پس از چندین سال تحقیق و مطالعات اولیه، در سال ۱۳۹۰ به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. فعالیت و تمرکز اصلی اصلاح و بهبود نژاد بذر صیفی‌جات شامل خیار، گوجه فرنگی، فلفل دلمه، فلفل شمشیری، هندوانه و ملون است. این مجموعه در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان) مستقر است و گواهی دانش بنیان خود را دریافت کرده و در طول فعالیت‌های خود از حمایت معاونت علمی و فناوری، سازمان جهاد کشاورزی و مؤسسه ثبت و صدور گواهی بذر و نهال بهره برده است.
هدف اصلی این شرکت تولید بذرهای هیبرید با عملکرد بالا، کیفیت مطلوب، مقاومت در برابر بیماری‌ها و آفات و سازگاری با شرایط اقلیمی ایران است. اعضای شرکت شامل متخصصان در زمینه ژنتیک گیاهی، بیوتکنولوژی، بیماری‌های گیاهی، کشاورزی هستند. روش‌های اصلی بهبود بذرها شامل روش‌های اصلی تلقیح طبیعی و تکنیک‌های دابل هاپلوئیدی برای توسعه خطوط مناسب برای هیبریداسیون در داخل شرکت است.
در همین راستا با احمد ورد، مدیر عامل این شرکت دانش بنیان درباره محصولاتی که با استفاده از بذرهای هیبریدی تولید می‌کنند به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه حاصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
ایمنا: ایده اولیه برای ورود به حوزه تولید بذر در این شرکت دانش بنیان چگونه شکل گرفت و فرآیند تحقیق و تولید بذر هیبریدی خیار در ایران به چه صورت انجام شد؟
ورد: ایده اولیه برای ورود به حوزه تولید بذر در این شرکت، توسط مرحوم دکتر اقتداری مطرح شد زیرا بسیاری از بذرهای هیبریدی در گلخانه‌های ایران وارداتی بودند. این نقطه آغاز تحقیقاتی بود که با آزمون و خطا آغاز شد و چون تولید بذر هیبریدی فرایندی کاملاً تجاری و پیچیده است و پروتکل‌های آن به‌راحتی در دسترس نیست، ما مجبور بودیم روش‌هایی را با تکیه بر دانش خود و بدون الگوهای از پیش‌تعیین‌شده پیاده‌سازی کنیم. این تحقیقات از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ ادامه پیدا کرد و در نهایت در سال ۱۳۸۹، نخستین گام برای تولید بذر هیبریدی خیار گلخانه‌ای برداشته شد. طی پنج سال تلاش پیوسته در سال ۱۳۹۴ نخستین رقم هیبریدی ما برای عرضه به بازار آماده شد.
ایمنا: چه مزیت‌ها و ویژگی‌های خاصی برای بذرهای هیبریدی تولید شده در این شرکت وجود دارد و چگونه این بذرها با شرایط آب و هوایی و نیازهای بازار ایران سازگار شده‌اند؟
ورد: فرآیند اصلاح گیاه بسیار زمان‌بر است و بسته به نوع گیاه و محل کاشت، ممکن است بین پنج تا ۱۰ سال زمان ببرد. امروز ما بر روی ۱۵ محصول مختلف کار می‌کنیم و بذرهای هیبریدی ما مزیت‌های خاصی دارند. این بذرها عملکرد بالاتر و محصولاتی با کیفیت‌تر تولید می‌کنند. در گلخانه بذرهای هیبریدی خیار، می‌توانند به‌ازای هر هزار مترمربع تا ۳۵ تن محصول تولید کنند، در حالی که بذرهای معمولی چنین بازدهی ندارند و کیفیت و یک‌دستی محصول نیز به مراتب پایین‌تر است. برای مثال، ما در حال کار بر روی خیاری هستیم که با حفظ تیپ خیار گلخانه‌ای، طعم و عطر خیار اصفهانی را داشته باشد. این خلاقیت و دقت در انتخاب مشخصات موجب می‌شود که محصولات ما به‌طور مطلوبی با سلیقه و نیاز بازار مطابقت داشته باشند.
از نظر فنی، ما روش‌های اصلاحی مختلفی را همچون اصلاح انتخابی، تلاقی برگشتی و روش‌های دیگر برای دستیابی به نتایج بهتر به کار می‌بریم. این روش‌ها با دقت و بر اساس هدف مشخصی برای هر پروژه تعریف می‌شوند و هر کدام با توجه به شرایط آب‌وهوایی و نیازهای بازار بومی‌سازی شده‌اند. شرایط خاص آب‌وهوایی ایران و به‌ویژه اصفهان، ما را وادار کرده تا بذرهایی را تولید کنیم که بتوانند در محیط‌های سخت و با محدودیت آب، کارایی خود را حفظ کنند. به‌عنوان مثال، گونه‌هایی از خیار که در استان‌های دیگر کشت شده‌اند، حتی پس از گذشت چند هفته بدون آبیاری و کوددهی، همچنان زنده و پربار باقی مانده‌اند. این ویژگی نتیجه آزمایش‌های فراوان و استفاده از شرایط تنش خشکی در گلخانه‌ها و آزمایشگاه‌های ماست که برای توسعه بذرهایی مقاوم به خشکی طراحی شده‌اند. این فعالیت‌ها در سایت‌های تحقیقاتی شرکت و در همکاری با آزمایشگاه‌ها و گلخانه‌های مختلف به اجرا درمی‌آید.
ایمنا: در بحث تأمین منابع کشاورزی بذرهای هیبریدی چه نقشی در امنیت غذایی کشور دارند و چرا تولید آن‌ها اهمیت دارد؟
ورد: در بحث تأمین منابع کشاورزی، بارندگی عامل مهمی است که تا حد زیادی خارج از کنترل انسان است. با این حال، اقدامات و تکنولوژی‌هایی همچون ساخت سدها و ایجاد سیستم‌های انتقال آب می‌توانند تا حدودی در این زمینه کمک کنند. اما مسئله آب به‌طور کلی به اقلیم وابسته است و محدودیت‌های زیادی دارد. از سوی دیگر، نیروی انسانی کافی در کشور وجود دارد، بنابراین برای دستیابی به امنیت غذایی، توجه بیشتری به منابع دیگر همچون بذر و کود لازم است. در این میان، بذر نقش اساسی‌تری در امنیت غذایی دارد. بذرهای با کیفیت و به خصوص بذرهای هیبریدی، با بهترین شرایط آب و هوایی و منابع موجود، می‌توانند به حداکثر بازدهی برسند. به همین دلیل است که بذرهای هیبریدی اهمیت فوق‌العاده‌ای پیدا کرده‌اند و توانسته‌اند به تغذیه جمعیت جهان کمک کنند. کشور ما نیز برای دستیابی به امنیت غذایی و تأمین نیازهای جمعیت، نیازمند خودکفایی در تولید بذرهای هیبریدی است.
ایمنا: وضعیت کنونی تولید بذرهای هیبریدی در کشور چگونه است و چه چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
ورد: وضعیت کنونی به این صورت است که ۹۵ درصد بذرهای هیبریدی مورد نیاز کشور وارداتی هستند و تنها ۵ درصد آن در داخل تولید می‌شود. شرکت ما، به همراه یکی دو شرکت دیگر، توانسته‌ایم تنها بخشی از نیاز کشور را تأمین کنیم، اما این ظرفیت تولید باید افزایش یابد و برای رسیدن به خودکفایی در این حوزه نیازمند حمایت‌های جدی و سرمایه‌گذاری در تولید انبوه بذر هستیم. فرآیند تولید بذر هیبریدی بسیار زمان‌بر است و ممکن است برای رسیدن به نتایج مطلوب، سال‌ها زمان ببرد.
ایمنا: بذرهای تولیدی در شرکت چگونه با شرایط آب‌وهوایی ایران سازگار هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟
ورد: در شرکت ما، این مسیر از پنج سال پیش شروع شده و هر سال نیز پیشرفت کرده است. اگرچه ما توانسته‌ایم به بخشی از نیاز کشور پاسخ دهیم، اما هنوز برای تأمین کامل نیازهای کشور و کاهش وابستگی به واردات بذرهای هیبریدی راه درازی در پیش داریم. بذرهایی که ما تولید می‌کنیم دارای کیفیتی مناسب و سازگار با شرایط آب و هوایی ایران هستند. از آنجا که این بذرها در داخل کشور و در شرایط اقلیمی بومی اصلاح شده‌اند، توانایی مقاومت به خشکی، بیماری‌ها و تنش‌های محیطی را دارند. به‌عنوان مثال، بذرهای ما در گلخانه‌های دیگر استان‌ها حتی با آبیاری کم نیز توانسته‌اند محصولات قابل توجهی تولید کنند که این نتیجه تست‌های فراوان ما در شرایط مختلف است.
ایمنا: چرا تولید داخلی بذرهای هیبریدی اهمیت دارد و چه مزایایی برای کشور دارد؟
ورد: در فرآیند اصلاح بذر، ما از روش‌هایی همچون انتخاب ژنتیک، تلاقی برگشتی و دیگر روش‌های علمی بهره می‌بریم و تلاش می‌کنیم که بهترین ویژگی‌ها از لحاظ کیفیت و عملکرد در بذرها ایجاد شود. این اصلاحات به گونه‌ای است که علاوه بر حفظ تنوع ژنتیکی، با شرایط خاص ایران نیز سازگار باشند. توجه به این نکته ضروری است که اگر بذرهای هیبریدی در داخل تولید نشوند، با توجه به تحریم‌ها و وابستگی به واردات، امنیت غذایی کشور با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد. تولید داخلی بذر می‌تواند کشور را از تهدیدهای احتمالی در آینده محافظت کند و به همین دلیل است که تولید بذر باید در کنار امنیت دفاعی کشور قرار گیرد. فرآیند اصلاح بذر شامل استفاده از ژن‌های متنوع و انتخاب بهترین ویژگی‌ها است. البته باید توجه داشت که این فرآیند شامل دستکاری ژنتیکی به‌صورت تراریخته نمی‌شود. بلکه از ویژگی‌های طبیعی و ژنتیکی گیاهان استفاده می‌شود تا بذرهایی با کیفیت و مقاومت بالا به دست آیند. در نهایت، بذرهایی که در داخل کشور تولید می‌شوند به دلیل سازگاری با شرایط اقلیمی ایران، عملکرد بهتری نسبت به بذرهای خارجی دارند و این مسئله موجب می‌شود که کشاورزان ترجیح دهند از بذرهای داخلی استفاده کنند. این امر نه تنها به تأمین نیازهای کشور کمک می‌کند، بلکه از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه‌تر است و وابستگی به واردات بذر را کاهش می‌دهد.
ایمنا: چرا کشاورزان در ایران به بذرهای با کیفیت و مناسب روی می‌آورند و چه چالش‌هایی در استفاده از لاین‌های خارجی وجود دارد؟
ورد: کشاورزان برای دستیابی به محصولات با کیفیت، به‌طور معمول به بذرهای با کیفیت و مناسب روی می‌آورند و به هیچ عنوان به دلیل ارزان بودن بذرهای بی‌کیفیت، سرمایه‌گذاری در این حوزه را نادیده نمی‌گیرند. از آنجا که کشاورز تمام سرمایه‌اش را برای یک سال کار و تلاش در دست دارد، به دنبال بهترین گزینه‌هاست تا از تلاش‌های خود نتیجه مطلوبی بگیرد. ما نمی‌توانیم به سادگی به اقلیم هلند نگاه کنیم و ادعا کنیم که شرایط کشت در آنجا به‌خوبی جواب می‌دهد، زیرا با وجود آنکه شرایط اقلیمی متفاوتی دارند، ما از وضعیت آب و خاک ایران به‌خوبی آگاهیم. در واقع، استفاده از لاین‌های خارجی برای کشت و تولید در ایران، در واقع با چالش‌هایی روبرو خواهد شد. این واقعیت وجود دارد که اگر ما پنج لاین از بهترین شرکت‌های اروپایی را وارد کنیم و در ایران تولید انبوه کنیم، نمی‌توانیم به خودکفایی واقعی برسیم.
در حقیقت، بهترین لاین‌های اروپایی باید با نژادهای بومی سازگار شوند تا عملکرد بهتری داشته باشند. به همین دلیل، یک یا دو سال طول می‌کشد تا از این بذرها به بازدهی مطلوب برسیم. نکته دیگر این است که فرایند تحقیق و توسعه هرگز متوقف نمی‌شود. به عبارت دیگر، بذرهایی که امروزه انتخاب می‌کنیم، سال آینده بهتر خواهند شد و به مرور زمان مقاوم‌تر خواهند شد. اگر لاین‌های خارجی را وارد کنیم، در سال‌های آینده نیز همین شرکت‌ها باز هم به تولید بذرهای بهتر خواهند پرداخت. به همین خاطر، ما در حالت ایده‌آل به فرایند تحقیق و توسعه نیاز داریم که در آن، بذرها با توجه به نیازهای محلی اصلاح و به‌روز شوند. با وجود تحریم‌ها و مشکلات تجاری، هیچ تضمینی وجود ندارد که شرکت‌های خارجی، به‌ویژه در حوزه بذر، بتوانند به ایران خدمت کنند. در واقع، شرکت‌هایی همچون رکس وان به دلیل نبود اعتماد به بازار ایران، به کشورهایی دیگر همچون ترکیه و کشورهای اروپای شرقی به‌جای ایران بذر می‌فروشند. به همین دلیل این نگرانی وجود دارد که ما از مزایای بالقوه بذرهای باکیفیت بین‌المللی محروم شویم.
ایمنا: چه اقداماتی برای تأمین بذرهای هیبریدی با کیفیت و توسعه بازارهای بین‌المللی در ایران انجام شده است؟
ورد: ما در حال حاضر ۹۰۰ لاین هیبرید آزمایشی برای گوجه‌فرنگی و دیگر محصولات داریم که به دلیل حجم وسیع تحقیقات و توسعه، توانسته‌ایم در این زمینه دستاوردهای ارزشمندی داشته باشیم. ما تنها به زیرساخت‌های مناسب برای تولید انبوه نیاز داریم تا بتوانیم نیاز کشور را تأمین کنیم. در مورد سایت‌های تولید بذر، ما پنج سایت اصلی داریم، که یکی از آن‌ها در شهرک مجلسی قرار دارد و دارای یک گلخانه بزرگ است. این تنوع در محل‌های تولید به این دلیل است که بحران آب در ایران یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است و اگر تمام بذرها در یک مکان تولید شوند و آن مکان دچار بحران شود، تولید کل کشور متوقف می‌شود. به همین دلیل، ما نیاز به تنوع در محل‌های تولید داریم. اکنون بذرها در سراسر کشور، به‌خصوص در اصفهان که یکی از قطب‌های تولید گلخانه‌ای ایران است، کشت می‌شوند. ما نه تنها در ایران بلکه به کشورهای همسایه همچون افغانستان و شمال عراق نیز بذر صادر می‌کنیم. این نشان‌دهنده موفقیت ما در بازاریابی و توسعه محصولات است. ما به‌دنبال توسعه بیشتر در بازارهای بین‌المللی هستیم و معتقدیم که پتانسیل تولید ما می‌تواند ۲۰ برابر نیاز داخلی باشد. با این حال، برای رسیدن به این هدف، نیاز به زمان و تلاش مستمر داریم تا بتوانیم در این مسیر پیشرفت کنیم.
ایمنا: چه عواملی موجب افزایش تعداد گلخانه‌ها و تمایل کشاورزان به استفاده از بذرهای هیبریدی و معرفی بذرهای جدید شده است؟
ورد: در سال‌های اخیر، شاهد افزایش قابل توجهی در تعداد گلخانه‌ها بوده‌ایم که کشاورزان را به سمت استفاده از بذرهای هیبریدی سوق داده است. بازار به سرعت در حال تغییر است و نیاز به توسعه بیشتر در این زمینه احساس می‌شود. در کنار تولید بذرهای هیبریدی، هنوز هم باید به معرفی بذرهای جدید و متنوع بپردازیم تا پاسخگوی نیازهای متنوع بازار باشیم. سال گذشته، نزدیک به ۳۰ تا ۴۰ رقم جدید از محصولات مختلف ثبت شد. این تغییرات به دلیل پیشرفت‌های تحقیقاتی بوده که به تدریج به ثمر نشسته‌اند، از جمله خیار، هندوانه، ملون و فلفل. به‌عنوان مثال، یک شرکت معتبر توانسته است در سال گذشته ۱۰ رقم مختلف ثبت کند. جالب است بدانید که فروش خیار ما به ۱۰۰ هزار دانه در یک سال رسید، و این شروعی بود برای بازاریابی و به تدریج فروش به ده‌ها میلیون در سال افزایش یافت.
ایمنا: چه عواملی موجب افزایش اعتماد کشاورزان به بذرهای ایرانی و تغییر رویکرد آن‌ها به سمت استفاده از این بذرها شده است؟
ورد: کشاورزان به تدریج اعتماد بیشتری به بذرهای ایرانی پیدا کردند و این کار به هیچ وجه ساده نبود. با وجود رقابت شدید با بذرهای خارجی، کشاورزانی که فقط بذرهای سوئیسی، آمریکایی و هلندی را می‌کاشتند، حالا به کشت بذرهای ایرانی روی آورده‌اند. این تحول نشان‌دهنده تغییرات مثبت در دیدگاه کشاورزان است. افزایش تعداد شرکت‌ها در این حوزه نیز به وضوح محسوس است. بسیاری از این شرکت‌ها به دلیل موفقیت‌های ما انگیزه یافته‌اند که در این زمینه فعالیت کنند و به همین دلیل، جسارت تولید در کشور افزایش یافته است. موفقیت در پروژه‌های تحقیقاتی قبلی، به سایرین نشان داد که امکان‌پذیر است.
ایمنا: چگونه حمایت‌های دانشگاهی و تحقیقاتی به رشد و توسعه بذرهای ایرانی کمک کرده است؟
ورد: تجربه ما از آغاز این فعالیت‌ها نشان‌دهنده اهمیت حمایت‌های دانشگاهی و تحقیقاتی بوده است. احمدعلی فروغی، رئیس دانشگاه در آن زمان، با حمایت‌های خود ما را ترغیب کردند که به سمت تولید بذر برویم و ترس اولیه ما را کاهش دهند. این حمایتی که از سوی دانشگاه صورت گرفت، موجب شد تا ما قدرت ریسک بیشتری پیدا کنیم. در این راستا، برای جلب اعتماد کشاورزان، تعداد زیادی بذر رایگان توزیع کردیم و جلسات آموزشی در مراکز تحقیقاتی استان‌ها برگزار کردیم. این اقدامات به کشاورزان کمک کرد تا با کیفیت بذرهای ایرانی آشنا شوند و اعتماد به نفس بیشتری برای کاشت آن‌ها پیدا کنند. خوشبختانه، ارقام ما در این مدت به خوبی نتیجه داده و به تدریج کشاورزان به خرید بذرهای ما ترغیب شدند. به مرور زمان، با افزایش کیفیت بذرها و ایجاد اعتماد در میان کشاورزان، شاهد رشد و توسعه این بخش بوده‌ایم. این تغییرات نشان‌دهنده توانمندی‌های موجود در کشور و نیاز به حمایت و سرمایه‌گذاری در این زمینه است. ما همچنان به دنبال توسعه و بهبود محصولات خود هستیم تا بتوانیم به نیازهای بازار پاسخگو باشیم و به کشاورزان کمک کنیم تا در این مسیر موفق شوند.
نظر شما