به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، شهرنشینی سریع شریان‌های طبیعی جریان سیلاب را از بین برده است؛ مناظر طبیعی جای خود را به جنگل‌های بتنی داده و سطوح خاکی با پوشش گیاهی تبدیل به جاده‌های آسفالت و بتنی غیرقابل نفوذ شده است که تعادل ظریف سیستم‌های هیدرولوژیکی را بر هم می‌زند. این موضوع در کنار بحران‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، خطر وقوع سیل در شهرها را افزایش داده است و راهکارهایی را برای مقاوم‌سازی می‌طلبد.
وقوع سیل در سال‌های اخیر بسیار شدت گرفته است، برای مثال انگلستان در سال گذشته از طوفان‌های سیاران و بابت ضربه شدیدی خورد؛ باران‌های شدید و مداوم دو ماه طول کشید و منجر به آب‌گرفتگی بیش از ۲۲۰۰ خانه شد. ویرانی حاصل از وقوع سیلاب علاوه‌بر خسارات مالی و تلفات جانی، تأثیر عمیقی بر اقتصادهای محلی و خدمات بهداشتی دارد و مسئولیت برنامه‌ریزان شهری را در برابر ارائه راهکارهای محافظتی از شهر و شهروندان سنگین کرده است.
مقاوم‌سازی به معنای آماده‌سازی زیرساخت‌ها، سیستم‌های مدیریت آب و اکوسیستم‌های طبیعی برای تحمل فشار ناشی از سیلاب‌ها است که شامل افزایش ظرفیت آبراه‌ها، بهبود شبکه‌های فاضلاب و ایجاد فضاهای سبز همچون پارک‌ها و تالاب‌ها به‌عنوان موانع طبیعی در برابر آب می‌شود. در حال حاضر بسیاری از شهرها با ضعف در زیرساخت‌ها و مدیریت نامناسب منابع آبی دست و پنجه نرم می‌کنند که موجب افزایش آسیب‌پذیری در برابر سیلاب‌ها شده است. فناوری‌های نوین همچون سیستم‌های پیش‌بینی و هشدار زودهنگام به شهرها در مواجهه با سیلاب‌ها کمک کند.
برنامه‌ریزی‌های مبتنی‌بر فناوری با تحلیل داده‌های اقلیمی و روند وقوع سیل می‌تواند زمان و شدت بارش‌ها را پیش‌بینی کند و اطلاعات لازم را برای اتخاذ تصمیمات مؤثر در اختیار مسئولان شهری قرار دهد. ارائه برنامه‌های آموزشی برای خانواده‌ها در مورد خطرات سیل و روش‌های ایمنی و همچنین بهره‌گیری از نظرات و تجربیات شهروندان در طرح‌های مقاوم‌سازی، می‌تواند به ایجاد حس مسئولیت و آماده‌سازی جامعه در برابر بلایای طبیعی کمک کند.
همکاری میان دولت‌ها، نهادهای محلی و جامعه راهکاری برای ایجاد محیطی ایمن‌تر و پایدارتر برای ساکنان امروز و آینده شهرها است که نه‌تنها به حفظ زندگی و دارایی‌ها کمک می‌کند، بلکه شهرها را در برابر چالش‌های آینده مقاوم‌تر می‌سازد.
تاب‌آوری در برابر سیل
تاب‌آوری در برابر سیل یک رویکرد پیچیده، پویا و چندوجهی برای برنامه‌ریزی، مهندسی و مدیریت شهری است که پایه آن بر افزایش توانایی جامعه برای مقاومت در برابر حوادث ناشی از طوفان و سیل استوار است. اقدامات تاب‌آوری در برابر سیل طیفی از استراتژی‌ها و برنامه‌های طراحی‌شده برای کاهش آسیب‌پذیری، افزایش ظرفیت سازگاری و تقویت پایداری بلندمدت در مواجهه با خطرات سیل را در نظر می‌گیرد.
استراتژی‌های تاب‌آوری شامل موارد بسیاری ازجمله ملاحظات خطر سیل، کاربری زمین، مقررات منطقه‌بندی، اصول ساخت‌وساز و طراحی زیرساخت‌هایی است که بتواند در برابر حوادثی نظیر سیل مقاومت کند. اجرای راهکارهای زیرساخت سبز برای جذب و مدیریت آب طوفان و برنامه‌های واکنش اضطراری و تخلیه فوری از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید در این استراتژی‌ها گنجانده شود.
استراتژی‌های تاب‌آوری در برابر سیل
سه مفهوم کلیدی مقاومت، وابستگی و قابلیت بازیابی نقش مؤثری در شکل‌دهی به استراتژی‌ها و مداخلات هدفمند برای تقویت تاب‌آوری در برابر سیل در محیط‌های شهری ایفا می‌کند. مقاومت به توانایی زیرساخت‌ها و سیستم‌ها در برابر نیروهای ناشی از رویدادهای سیلابی اشاره دارد تا بتواند بدون آسیب جدی دوام بیاورد. برای دستیابی به مقاومت مؤثر، می‌توان سازه‌هایی همچون سیل‌بندها، سدها و دیوارهای دریایی را برای محافظت از مناطق آسیب‌پذیر ساخت، طراحی ساختمان‌ها و زیرساخت‌های حیاتی را به‌گونه‌ای انجام داد که بالاتر از سطح پیش‌بینی‌شده سیلاب باشد و برای ساخت زیرساخت‌های مقاوم از مواد و تکنیک‌های جدید استفاده کرد.
بسیاری از شهرها، به‌ویژه مناطق زیر سطح دریا همچون نیواورلئان، از سیستم‌های خاکریز گسترده برای جلوگیری از طغیان رودخانه استفاده می‌کنند. سد تیمز در لندن و سازه‌های مشابه در ونیز و سن پترزبورگ نیز نمونه‌ای از اقدامات سدسازی برای محافظت از مناطق آسیب‌پذیر است.
منظور از وابستگی این است جوامع شهری عملکرد و خدمات شهری را بدون اتکا به مناطق مستعد سیلاب ارائه دهند، واقعیت این است که دستیابی به تاب‌آوری در برابر سیلاب نیازمند کاهش وابستگی به مناطق با خطر بالا است که از روش‌های گوناگونی همچون برنامه‌ریزی زمین‌شناسی استراتژیک، تنوع در شبکه‌های حمل‌ونقل و خدمات عمومی و ترویج سیستم‌ها و شبکه‌های غیرمتمرکز و پشتیبان حاصل می‌شود.
جابه‌جایی زیرساخت‌ها و خدمات آسیب‌پذیر به دور از مناطق پرخطر، ایجاد مسیرها و سیستم‌های متنوع به‌منظور اطمینان از دسترسی به خدمات ضروری، حتی در زمان بروز سیلاب و پیاده‌سازی سیستم‌ها و شبکه‌ها به‌صورت مستقل در نهایت منجر به کاهش نقاط ضعف طراحی شهری می‌شود.
قابلیت بازیابی، به توانایی جامع، سریع و مؤثر در بازگشت به وضعیت نرمال پس از وقوع سیلاب‌ها اشاره دارد، عناصر کلیدی قابلیت بازیابی عبارت از توسعه طرح‌های اضطراری و بازیابی مؤثر، ایجاد سازوکارهایی برای ارزیابی وضعیت پس از سیلاب و کمک به بازیابی و تقویت همبستگی اجتماعی و شبکه‌های حمایتی است. این مفاهیم اساس یک رویکرد جامع برای تاب‌آوری در برابر سیل را شکل می‌دهد و اطمینان حاصل می‌کند که شهرها و جوامع بتوانند به‌طور مؤثر برای مواجهه با سیل، پاسخ به چالش‌ها و بازیابی آماده شوند
استفاده از راه‌حل‌های هوشمند و پایدار در فضاهای شهری از بام‌های سبز گرفته تا سیستم‌های حفظ زیستی، منجر به انعطاف‌پذیری طراحی می‌شود و می‌تواند با ترکیب روش‌های کارامد مدیریت آسیب را به حداقل برساند. سیستم‌های هوشمند زهکشی شهری نیز از فناوری نانو تا سیستم‌های مدیریت نوآورانه با الگوریتم‌های پیش‌بینی‌کننده که از داده‌های بزرگ استفاده می‌کند، با بهینه‌سازی مدیریت آب و کاهش اثرات سیل، انعطاف‌پذیری در برابر سیل را افزایش می‌دهد.
باغ‌های بارانی و مناطق ذخیره زیستی رواناب طوفان را قبل از ورود به سیستم‌های زهکشی جذب و فیلتر می‌کند و حجم آبی را که می‌تواند منجر به سیل شود، کاهش می‌دهد. روسازی‌های نفوذپذیر اجازه نفوذ به آب را به زمین می‌دهد و درنتیجه رواناب را کاهش می‌دهد و به مدیریت مؤثرتر آب طوفان کمک می‌کند. بام‌های آبی که برای نگهداری موقت آب باران طراحی شده است نیز راهکاری است که می‌تواند سرعت تخلیه آب پس از طوفان را کنترل کند و فشار بر سیستم‌های زهکشی را کاهش دهد.
رویکردهای مبتنی‌بر اکوسیستم همچون احیای تالاب‌ها می‌تواند به‌عنوان حائل طبیعی در برابر طوفان‌ها، جذب آب اضافی و کاهش خطرات سیل عمل کند. مدیریت مؤثر حوزه‌های آبخیز شامل حفظ مناظر طبیعی است که منجر به افزایش تغذیه آب‌های زیرزمینی و کاهش رواناب می‌شود.
سیستم‌های هشدار اولیه و طرح‌های آمادگی اضطراری برای تاب‌آوری شهری در برابر سیل بسیار مهم است، زیرا پاسخ به‌موقع را امکان‌پذیر می‌کند و تلفات را به حداقل می‌رساند. ایجاد کانال‌های ارتباطی با مردم شامل آژیرها، پیام‌های متنی، رسانه‌های اجتماعی، اعلان‌های رادیویی و برنامه‌های تلفن همراه منجر به اقدامات فوری برای تخلیه مناطق مستعد خطر و کاهش آسیب‌پذیری می‌شود. از جمله ملاحظاتی که برای پیاده‌سازی سیستم‌های مؤثر وجود دارد می‌توان به نصب حسگرها برای سنجش سطح آب و شدت بارندگی اشاره کرد.
سیستم‌های پیش‌بینی آب‌وهوا و مدلسازی‌های هیدرولوژیکی نحوه تأثیر بارندگی بر دبی رودخانه‌ها نیز نقش مؤثری در بهینه‌سازی برنامه‌های تاب‌آوری دارد. افزایش آگاهی در مورد خطرات سیل و اهمیت توجه به هشدارها، مشارکت جامعه را افزایش می‌دهد و فعالیت امدادگران و نهادهای اجتماعی را تسهیل می‌کند. همکاری بین سازمان‌های دولتی، خدمات هواشناسی، مؤسسات تحقیقاتی و سازمان‌های غیردولتی (NGO) دستیابی به اهداف مقاوم‌سازی و تاب‌آوری را سرعت می‌بخشد.
نمونه موفق شهر مقاوم در برابر سیل، کپنهاگ
کپنهاگ، پایتخت دانمارک به دلیل تغییرات اقلیمی به‌شدت در معرض باران‌های سیل‌آسا قرار دارد و در تلاش برای طراحی زیرساخت‌های غول‌پیکر به‌منظور افزایش آمادگی در برابر بارندگی‌های شدید و ارتقای انعطاف‌پذیری است. این شهر در دوم ژانویه ۲۰۱۱ طوفانی موسوم به طوفان هزارساله را تجربه کرد که در عرض چند دقیقه، آب همه خیابان‌ها و ساختمان‌ها را فراگرفت و نزدیک به یک میلیارد یورو به شهر خسارت وارد کرد.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که میزان این بارش‌ها تا ۳۰ درصد افزایش خواهد داشت و طوفان‌های بارانی چندبرابری در انتظار کپنهاگ است. مسئولان شهری یک طرح جامع برای مدیریت رگبارهای ویرانگر اجرا کرده است که شامل مجموعه‌ای از راه‌حل‌های کوچک و بزرگ فنی و مبتنی‌بر طبیعت، در سطح و زیر زمین است.
برای افزایش ظرفیت آبی سیستم شهر، چندین تونل در حال احداث است که قرار است دریاچه‌های داخلی را به بندر متصل کند. هنگام بارش باران، تونل‌ها به‌عنوان مخزن پر می‌شود و آب را به تصفیه‌خانه‌ها می‌فرستد و در صورت بارش شدید، آب جمع‌آوری‌شده به بندر منتقل و تخلیه می‌شود. هزینه ساخت یکی از این تونل‌ها به طول ۱.۳ کیلومتر، ۴۳ میلیون یورو برآورد شده است و در ۲۰۲۶ راه‌اندازی خواهد شد.
استفاده از سطح شهر برای مدیریت رواناب
شهر کپنهاگ به‌منظور مدیریت رواناب حاصل از طوفان و جلوگیری از سیلاب، اقداماتی را روی سطح زمین اجرا کرده است که از جمله این اقدامات، ساخت بسترهای باران در مناطق مسکونی و استفاده از آسفالت‌های با نفوذپذیری بیشتر است تا از جاری شدن آب در خیابان‌ها و معابر جلوگیری کند. بعضی از پارک‌ها نیز به‌طور کامل بازطراحی شده است تا با شرایط آب‌وهوایی طوفانی سازگار شود. به‌عنوان مثال، پارک تاریخی انگهاوه (Enghave) به یک مخزن آب با ظرفیت ۲۲ هزار و ۶۰۰ مترمکعب تبدیل شده که معادل هشت استخر شنای المپیک است.
برای اجرای این پروژه مطالعات دقیقی پیرامون جریان آب در مناطق مختلف شهر انجام شده است؛ پارک انگهاوه در پایین‌دست منطقه کارلسبرگ واقع شده و می‌تواند سه هزار مترمکعب آب ذخیره کند. مواقعی که رواناب بیش از حد باشد، به سمت این پارک هدایت می‌شود و در صورت نیاز، دروازه‌های پارک بسته می‌شود تا تمام پارک پر از آب شود. طراحی این پارک به‌گونه‌ای است که همچنان بخشی از مناظر شهری باقی بماند، زمین فوتبال، باغ‌ها و دریاچه تاریخی مانع از این می‌شود که ظاهری شبیه به یک زیرساخت شهری داشته باشد.
آب ذخیره‌شده در پارک انگهاوه برای تأمین انرژی پمپ‌های تمیزکاری خیابان‌ها نیز استفاده می‌شود. مقامات شهر کپنهاگ بر این باور هستند که تلاش‌های آنها تنها شروعی برای رویارویی با بارش‌های آینده است و نیاز به ادامه این تلاش‌ها برای مدیریت هرچه بهتر رواناب در آینده وجود دارد. این شهر تجربیات خود را درباره سازگاری با شرایط آب‌وهوایی از طریق سازمان C۴۰ و سایر سازمان‌ها در اختیار شهرهای دیگر قرار می‌دهد.
نیاز به رویکردی سیستماتیک در برابر تغییرات اقلیمی
بر اساس گزارش ۲۰۲۴ آژانس محیط زیست اروپا (EEA) که در آوریل منتشر شد، شهرها باید اقدامات بیشتری برای محافظت در برابر بحران‌های اقلیمی انجام دهند و در تاب‌آوری شهری سرمایه‌گذاری کنند. کارشناس سازگاری با تغییرات اقلیمی در EEA معتقد است که بسیاری از اقدامات امروز شهرها مبتنی‌بر پروژه‌های منفرد است و نیاز به رویکردهای سیستماتیک به‌شدت احساس می‌شود. گسترش فضاهای سبز در شهرها راهکاری برای افزایش نفوذپذیری است و می‌توان از رواناب جمع‌آوری‌شده در فواره‌ها و کانال‌های شهری استفاده کرد.
طبق گزارش EEA، طی دهه گذشته سال‌های ۲۰۲۱، ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ بیشترین خسارات اقتصادی ناشی از حوادث آب‌وهوایی شدید، به‌ویژه سیلاب‌ها را رقم زدند. عملیات زیادی برای مقابله با این حوادث در شهرهای بزرگ به مرحله اجرا درآمده است و اکنون زمان آن رسیده است که شهرهای کوچک‌تر نیز این برنامه‌ها را پیاده‌سازی کنند.
نظر شما