به گزارش خبرگزاری ایمنا از یزد، شهر کویری یزد به واسطه موقعیت جغرافیایی و تدبیر گذشتگان میراث تاریخی و منحصربه‌فرد زیادی دارد که سبب شده است این شهر در سطح جهان شناخته شده باشد و بارها از طرف یونسکو مورد تمجید قرار گیرد.
یکی از بناهای خاص این شهر آب‌انبارها است که یکی از مظاهر حیات بشری در دوران گذشته محسوب می‌شود و بسیاری از آن‌ها به واسطه مردم خیر به صورت وقفی در گذشته احداث شده است تا نفع آن به مردم دیار کویر برسد.
مردم دارالعباده یزد طی سال‌های گذشته برای فرار از گرمای کویر آب انبارهایی را در محلات ایجاد می‌کردند تا مردم از گرمای کویر به خنکی آن پناه ببرند و از نعمت آب خنک برای آشامیدن و سایر مصارف بهره‌مند شوند.
تعدادی از این آب انبارها در بافت تاریخی شهر جهانی یزد وجود دارد که مرمت شده و مکانی گردشگری است، اما بسیاری از این بناها با توجه به به‌روز شدن جامعه و خطوط لوله‌کشی هیچ‌گونه کاربردی ندارد و به حال خود رها شده است.
شش بادگیری، دروازه مهریز، آب انبار میدان امیرچقماق، آب انبار رستم گیو از جمله آب انبارهای یزد هستند که بخش قابل توجهی از آب انبارهای یزد به دلیل نداشتن درآمد و نبود بودجه برای مرمت و امکان استفاده از آن‌ها، در معرض ویرانی قرار گرفته‌اند.
بیشتر آب‌انبارها در گذشته به صورت وقفی بنا شد و با توجه به اینکه هم یک بنای وقفی و هم یک بنای میراثی است، هر دو نهاد باید به حفظ این بنا توجه داشته باشند، اما هیچکدام توان مالی ندارند و در این بین مسئولان میراث فرهنگی وقفی بودن بنا و خلاءهای قانونی را عاملی برای رسیدگی نکردن می‌دانند.
حجت الاسلام رضا صادقی، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان یزد به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از حفظ و مرمت این بناها حمایت می‌کنیم و بسیار خواهان فعال شدن این مجموعه‌ها به هر نحوی داریم، از علاقمندان به حوزه گردشگری و میراثی دعوت می‌کنیم جهت سرمایه‌گذاری پیش قدم شوند و ما نیز مشوق‌هایی در نظر گرفته و همراهی می‌کنیم.
وی افزود: البته برای آب انبارهای تحت مالکیت خود با جذب سرمایه‌گذار و حمایت‌های میراث فرهنگی می‌توانیم اقدام کنیم، برخی از موقوفات و آب انبارها شخصی هستند و خودشان متولی دارند.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان با تأکید بر اینکه آماده واگذاری آب انبارهای موقوفه عام به اشخاص حقیقی و حقوقی است تصریح کرد: حفظ و نگهداری از این آثار تاریخی با تغییر کاربری آن امکان پذیر است و می‌تواند به یک جاذبه گردشگری مبدل شود.
از جمله اقداماتی که امروزه برای بهره‌وری از فضای آب‌انبارها استفاده می‌شود، ایجاد فضاهای اقتصادی، خدماتی، آموزشی و تفریحی، چایخانه سنتی، زورخانه و موزه در آن‌ها است و بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.
زحمات زیادی در رابطه با آب‌انبارها توسط میراث صورت گرفته است
حامد فرشی، معاون بهره‌وری اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان یزد در خصوص لزوم توجه اوقاف به حفظ و مرمت بناهای تاریخی اظهار می‌کند: درآمد و هزینه هر موقوفه مربوط به خود آن موقوفه است و هر موقوفه از منابع خودش می‌تواند برای حفظ عین هزینه کند، اگر موقوفه‌ای درآمدی نداشته باشد امکان تأمین اعتبار سازمانی غیردولتی وجود ندارد اما اعتبارات دولتی برای آب‌انبارها همه ساله در نظر گرفته می‌شود که در حوزه وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است.
وی می‌افزاید: طی سال‌های اخیر زحمات زیادی در رابطه با آب‌انبارها توسط میراث صورت گرفته است که قدردانی دارد، اما با توجه به تعداد و حجم این ابنیه ضرورت دارد تمهیداتی در خصوص تخصیص بودجه و اعتبار کافی برای مرمت و احیای آب‌انبارها و سایر ابنیه تاریخی و میراثی اندیشیده شود.
معاون بهره‌وری اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان یزد در خصوص اجرای نیت واقف آب انبار تصریح می‌کند: در حوزه اوقاف هر مقدار که موقوفه درآمد داشته باشد با اولویت حفظ عین موقوفه برای اجرای نیت واقف خیراندیش صرف می‌شود، اما اگر موقوفه درآمدی نداشته باشد به طبع آن دست اوقاف نیز کوتاه است.
فرشی عنوان می‌کند: در بحث اعتبارات دولتی به‌رغم وجود قانون حمایت از اماکن تاریخی، این قانون شامل مجموعه موقوفات به عنوان عمده مالک به واسطه دلایلی از جمله وثیقه بانکی، نمی‌شود، البته این اعتبارات دولتی هم به واسطه میراثی بودن بناها در اختیار میراث فرهنگی قرار می‌گیرد و به طور معمول اماکن وقفی به جز مکان‌های خاص از جمله مسجد جامع مشمول ردیف بودجه نیست.
۱۱ درصد مساحت ناحیه تاریخی شهر یزد وقفی است
وی در خصوص بناهای تاریخی و وقفی می‌گوید: در حال حاضر حدود ۷۰ درصد املاک شناسایی شده موقوفات شهر یزد در سامانه GIS ثبت شده که بیش از ۴۵۰۰ رقبه است.
معاون بهره‌وری اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان یزد ادامه می‌دهد: حدود ۶۰ درصد از تراکم موقوفات شهر یزد در محدوده شهرداری ناحیه تاریخی قرار گرفته است و می‌توان گفت که نزدیک به ۱۱ درصد از مساحت این ناحیه را اماکن وقفی تشکیل می‌دهد و بیش از ۲۰۰۰ رقبه وقفی است.
فرشی خاطرنشان می‌کند: بر اساس اطلاعاتی که در دست است، بیش از ۲۰۰ آب انبار در شهر یزد وجود دارد که از سوی این اداره موقعیت ۱۰۷ آب‌انبار جانمایی و در GIS ثبت شده است.
وی در خصوص هزینه‌های لازم برای حفظ و مرمت تأکید می‌کند: هرگونه هزینه‌کردی روی آب‌انبارها منوط به اخذ مجوز از اداره میراث فرهنگی است و هر آنچه که آن اداره میراث طبق ضوابط میراثی اعلام کند، اداره اوقاف تمام و کمال پذیرا است و به متقاضی سرمایه‌گذاری روی اماکن تاریخی نیز ابلاغ می‌کند؛ بنابراین میزان هزینه‌کرد بستگی به طرح تأیید شده توسط اداره میراث فرهنگی دارد.
معاون بهره‌وری اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان یزد در خصوص مشوق‌ها برای جذب سرمایه‌گذار خاطرنشان می‌کند: بسته تشویقی با عنایت به میراثی بودن این اماکن بیشتر متوجه اداره میراث فرهنگی و شهرداری ناحیه تاریخی است، در عین حال اداره اوقاف برای حفظ این اماکن تاریخی با رعایت قوانین وقفی به هر نحو که این دو اداره صلاح بدانند آماده مشارکت و واگذاری به شرط سرمایه‌گذاری در قالب قرارداد BOT است.
فرشی در خصوص اینکه نیت واقف در بعضی موارد که موقوفه کاربری ندارد چگونه انجام می‌شود، عنوان می‌کند: اجرای نیت واقفان براساس متن وقف‌نامه و نظر واقف است، اما موقوفاتی که وقفنامه‌ای از آن‌ها در دست نیست، اجرای نیت بر اساس شیاع محلی صورت می‌گیرد که این نظریه به صورت رسمی از سوی اداره تحقیق اداره کل اوقاف و امور خیریه استان صادر می‌شود.
وی اظهار می‌کند: در خصوص اجرای نیت واقفان آب‌انبارها نظر به نیت واقف و سازنده آب‌انبارها نسبت به خرید آب سردکن اقدام می‌شود، ضمن اینکه در شهرستان اردکان از محل درآمد آب انبارها با هزینه کرد بالغ بر ۲۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ لوله‌گذاری و تأمین آب آشامیدنی جبرای سه محله و مساجد این محله‌ها اقدام شده است.
معاون بهره‌وری اقتصادی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان یزد می‌گوید: اداره میراث فرهنگی و گردشگری به واسطه اینکه اوقاف را یک اداره غنی می‌داند اعتبار خاصی به این اماکن تخصیص نمی‌دهد و این در کمال بی انصافی و آشنا نبودن با قوانین وقفی است.
فرشی اضافه می‌کند: تفاهم‌نامه کشوری در این خصوص تنظیم شده است اما تاکنون اتفاق خاصی نیفتاده و امید است که در ادامه اقدامات بهتر و موثرتری را شاهد باشیم.
مجید شاکری، معاون فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد در گفت‌وگویی اظهار می‌کند: حدود ۱۹۰ آب انبار در شهر یزد وجود دارد که بالای ۹۰ درصد از آن‌ها موقوفه است و بخش عمده‌ای از این بنا در بافت تاریخی شهر واقع شده است.
خلأ قانونی منجر به تأخیر در نجات بناها و آب انبارهای تاریخی است
وی از جمله مشکلات موجود برای حفظ و مرمت آب انبارها و نجات این بناها از زباله‌دانی، متروکه بودن و بی‌توجهی‌ها را خلأ قانونی، شرایط خاص وقفی بودن، نبود هزینه کرد اوقاف برای حفظ کمترین نیازهای مرمتی و رغبت نداشتن سرمایه‌گذاران برای حضور در این گونه پروژه‌ها عنوان کرد.
به گزارش ایمنا، با توجه به نداشتن توانایی مالی و بودجه‌ای دستگاه‌ها بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران می‌توانند ناجی این تمدن باشند. ساماندهی آب انبارها مستلزم همکاری چند دستگاه و بخش است؛ امیدواریم با همدلی اوقاف، میراث فرهنگی و شهرداری شاهد چاره‌اندیشی برای سرپا ایستادن این بنای تاریخی باشیم.
نظر شما