به گزارش خبرگزاری ایمنا، ایران با داشتن حدود ۱۶ درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان، دومین کشور دارنده ذخایر گازی و سومین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان است. با این وجود، ناترازی گاز یکی از چالشهای اساسی حوزه انرژی است که از دهههای گذشته تاکنون بهطور مداوم بر اقتصاد و صنعت کشور تأثیرگذار بوده است. ناترازی به معنای نبود تعادل بین تولید و مصرف گاز طبیعی است که در فصول سرد سال به اوج خود میرسد.
ناترازی گاز از اوایل دهه ۹۰ بهطور جدی مطرح شد و از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر آن میتوان به افزایش نامتعارف مصرف داخلی گاز، رشد جمعیت، توسعه صنعتی و افت تولید گاز در میدان پارس جنوبی اشاره کرد. برای مدیریت ناترازی گاز، سیاستهای مختلفی از جمله افزایش تولید، بهینهسازی مصرف و توسعه انرژیهای تجدید پذیر در نظر گرفته شده است، با این وجود بسیاری از این سیاستها به دلایل مختلفی همچون مشکلات مالی، تحریمهای بینالمللی و نبود هماهنگی بین نهادهای اجرایی بهطور کامل اجرایی نشدهاند.
محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهور به تازگی اظهار کرده است: کشور با ناترازی روزانه حدود ۲۶۰ میلیون مترمکعب گاز روبهرو است، این وضعیت بهویژه در فصل زمستان و با افزایش مصرف خانگی و صنعتی، به یک مسئله بحرانی تبدیل میشود.
وی اضافه کرد: برای مقابله با این بحران، باید بهینهسازی مصرف از طریق آموزش و فرهنگسازی، سرمایهگذاری در توسعه میادین گازی جدید و نوسازی زیرساختهای موجود انجام شود، همچنین اصلاح سیاستهای قیمتگذاری و کاهش یارانههای انرژی میتواند به کاهش مصرف بیرویه کمک کند.
در این راستا، کارشناسان پیشنهاد میکنند که علاوه بر افزایش تولید و بهینهسازی مصرف، توسعه انرژیهای تجدید پذیر نیز بهعنوان یک راهحل پایدار مورد توجه قرار گیرد. استفاده از انرژیهای خورشیدی و بادی میتواند به کاهش وابستگی به گاز طبیعی کمک کند و در عین حال به حفظ محیط زیست نیز یاری رساند، همچنین نوسازی و بهروزرسانی زیرساختهای موجود، از جمله شبکههای انتقال و توزیع گاز، میتواند به کاهش هدر رفت انرژی و افزایش کارایی سیستم کمک کند.
همچنین توجه به این نکته ضروری است که مدیریت ناترازی گاز نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ بین تمامی نهادهای مرتبط است، تنها با همکاری و هماهنگی بین دولت، صنعت و جامعه میتوان به راهحلهای پایدار و مؤثر دست یافت و از بحرانهای انرژی در آینده جلوگیری کرد.
یکی از علل ناترازی، سیاست گاز محور بودن سبد انرژی کشور است
سید احسان حسینی، پژوهشگر انرژی در گفتوگو با ایمنا اظهار میکند: در فصل زمستان کشور روزانه با ۲۲۵ میلیون مترمکعب ناترازی گاز مواجه است، این کمبود باعث محدودیت گازرسانی به صنایع گاز محوری همچون نیروگاهها، پتروشیمیها و فولادیها میشود، برای جبران آن، سوختهای جایگزینی همچون گازوئیل و مازوت به نیروگاهها و برخی صنایع دیگر ارائه میشود، با این حال برخی صنایع همچون فولاد توانایی استفاده از این سوختها را ندارند و همین مسئله موجب توقف یا کاهش تولید میشود. برآوردها نشان میدهد ناترازی گاز سالانه خسارتی در حدود ۱۵ میلیارد دلار، معادل پنج ماه درآمد نفتی به کشور وارد میکند.
وی اضافه میکند: علت ناترازی، سیاست گاز محور بودن سبد انرژی کشور است، در حالی که دیگر کشورها برای تولید برق از منابع مختلفی همچون گازوئیل، مازوت یا زغال سنگ استفاده میکنند، اما ایران برای تولید انرژی خود به شدت به گاز وابسته است.
پژوهشگر انرژی ادامه میدهد: تولید گاز در فصل زمستان حدود ۸۳۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز است، اما میزان مصرف گاز بسیار بیشتر از مقدار تولید است و سالانه با رشد حدود چهار تا پنج درصد مواجه هستیم. از سوی دیگر، تولید گاز نیز با کاهش مواجه شده است و این شکاف مصرف و تولید هر سال بیشتر خواهد شد، همچنین پیشبینی میشود که در دو دهه آینده این ناترازی به یکسوم تولید فعلی برسد.
قیمت پایین انرژی یکی از دلایل اصلی مصرف بالای آن در کشور
حسینی میگوید: وابستگی بیش از حد، سبد انرژی کشور به گاز و مصرف غیر بهینه از مهمترین دلایل ناترازی در کشور هستند، مصرف انرژی خانگی، که شامل برق و گاز است، در مقایسه با کشورهای مشابه از نظر رفاه و دما، بسیار بالاتر است. این امر نه تنها در بخش خانگی، بلکه در صنایع نیز صادق است. صنایع ایران، بهویژه فولاد، دو برابر استانداردهای جهانی انرژی مصرف میکنند، به همین خاطر مصرف انرژی در ایران بهطور تقریبی دو برابر میانگین جهانی است.
وی ادامه میدهد: قیمت پایین انرژی یکی از دلایل اصلی مصرف بالای آن در کشور است، در حال حاضر میانگین قیمت گاز در ایران حدود ۶۰۰ تومان برای هر مترمکعب است که این مقدار بهقدری پایین است که در واقع رایگان به نظر میرسد. قیمتگذاری غیرواقعی منجر به شکلگیری رفتارهای مصرفی نادرست در میان مردم و صنایع شده است. افراد به دلیل ارزان بودن گاز، انگیزهای برای بهینهسازی مصرف ندارند، همچنین قیمت پایین گاز امکان توسعه و استفاده از تکنولوژیهای نوین برای بهینهسازی مصرف انرژی را نیز از بین میبرد.
اصلاح قیمتگذاری؛ راهکار کاهش ناترازی
پژوهشگر انرژی اظهار میکند: یکی از مهمترین راهکارها، اصلاح قیمتگذاری انرژی است، البته به معنای افزایش شدید قیمت نیست، چرا که جامعه ظرفیت تحمل آن را ندارد، از این رو با اعمال سیاستهای تعرفهگذاری پلکانی و نزدیک کردن قیمتها به هزینه واقعی تولید گاز، میتوان به کاهش ناترازی در بخش خانگی کمک کرد.
حسینی ادامه میدهد: از آنجایی که ۲۵ میلیون مشترک خانگی، تنها سهم ۲۷ درصدی از مصرف کل گاز کشور را دارند، اصلاح رفتار مصرفی صنایع و بخشهای بزرگتر با سهم ۷۳ درصدی، از اهمیت بیشتری برخوردار است، در بخش صنایع، بهویژه پتروشیمیها، فولاد و نیروگاهها، اصلاح قیمت انرژی و کمک به بهینهسازی مصرف میتواند به کاهش ناترازی کمک کند.
مدیریت ناترازی گاز در فصول سرد
وی عنوان میکند: ذخیرهسازی زیرزمینی در تابستان، به دلیل کاهش مصرف گاز و امکان ذخیرهسازی یکی از راهکارهای مهم مدیریت ناترازی گاز است، این در حالی است که کشور ظرفیت ذخیرهسازی روزانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب را دارد و اکنون در زمستان تنها حدود ۳۰ میلیون مترمکعب از این ذخیرهسازی به مصرف میرسد. با افزایش حجم ذخیرهسازی و مدیریت بهینه میتوان، بخشی از این ناترازی را جبران کرد همچنین یکی از بحثهای مهم، هوشمندسازی کنتورهای گاز مشترکان پرمصرف و صنایع است. به این صورت که اگر مصرف گاز در زمستان بالا برود، این سیستمها بهصورت هوشمند قادر به کنترل و قطع مصرف خواهند بود، در حال حاضر مأموران شرکت گاز هر ۴۰ روز یک بار برای بازدید کنتور اقدام میکنند در صورتیکه این فرآیند باید هوشمند و دقیق باشد.
کارشناس انرژی اظهار میکند: در اواخر سال ۱۴۰۱ وزارت نفت با اجرای طرحی به صنایع اجازه داد با سرمایهگذاری شخصی، سوخت موردنیاز خود را ذخیره و در زمستان از آن استفاده کنند، اکنون چند شرکت بزرگ با اقدام به ساخت مخازن در حال پیگیری این پروژه هستند همچنین صنایع به علت درآمد ارزی و سرمایهگذاری ریالی در داخل کشور، میتوانند در زمستان از این منابع استفاده و بخش بزرگی از ناترازی گاز کشور را برطرف کنند، بنابراین، دولت باید صنایع را به این مسیر هدایت کند.
حسینی در ادامه میگوید: جمعآوری گازهای فلر، یکی دیگر از راهکارهای مهم برای رفع ناترازی انرژی است، چرا که با جمعآوری این گازها، قادر خواهیم بود روزانه ۵۰ میلیون مترمکعب گاز به شبکه تزریق کنیم، هرچند اجرای این پروژهها نیازمند سرمایهگذاری زیادی است، اما اگر بر بهینهسازی مصرف انرژی تمرکز کنیم، این هزینه تنها یکششم پروژههای جدید تولیدی خواهد بود.
وی با اشاره به محدودیتهای مالی ناشی از تحریمها عنوان میکند: اولویت قرار دادن پروژههای کم هزینه، بهینه سازی مصرف گاز و ایجاد سازمان ملی بهینهسازی و بهرهوری باید از اولویتهای دولت چهاردهم باشد.
انرژیهای تجدید پذیر و نقش آن در کاهش ناترازی
کارشناس انرژی اظهار میکند: از مشکلات بهینهسازی، تقسیم جزیرهای بین وزارتخانهها است و همین موضوع مانع از پیشرفت این حوزه شده است، کشاورزی، صنعت و دیگر بخشها هرکدام بهطور مستقل عمل میکنند و نتیجهای حاصل نمیشود، با ایجاد یک سازمان ملی با اختیارات بالا و هماهنگی با تمام وزارتخانهها، میتوان این موضوع را بهدرستی مدیریت کرد، این سازمان میتواند مرکزی برای بررسی، راهبرد و اجرای برنامههای انرژی باشد.
حسینی درباره انرژیهای تجدید پذیر و نقش آنها در کاهش ناترازی میگوید: انرژیهای تجدید پذیر در کاهش ناترازیها نقش بسیار بالای دارند، اما وضعیت ایران در این زمینه چندان خوب نیست. در حال حاضر، تنها نیم درصد از کل تأمین برق کشور از طریق انرژیهای تجدید پذیر انجام میشود، در حالی که پتانسیل کشور در حوزه انرژی خورشیدی و بادی بسیار بالاست.
وی در ادامه میگوید: ایران ظرفیت نصب ۱۲۰ گیگاوات انرژی تجدید پذیر را دارد که دو برابر توان عملیاتی فعلی تولید برق کشور است اما به دلیل قیمتگذاری اشتباه و نبود حمایت کافی، سرمایهگذاران رغبتی برای ورود به این حوزه ندارند، به همین خاطر باید مدلهای مالی متنوع و حمایتهای دولتی برای جذب سرمایهگذاران در این بخش ایجاد شود.
کارشناس انرژی در پایان متذکر میشود: اصلاح رفتار مصرفی نیاز به برنامهریزی بلندمدت دارد، چرا که رفتارهای مصرفی در طول ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته شکل گرفته و اصلاح آن نیازمند زمان و برنامهریزی تدریجی است و نمیتوانید بهطور ناگهانی تغییرات بزرگی ایجاد کرد. این فرآیند باید بهصورت مرحلهبهمرحله پیش برود و در کنار اصلاح قیمتها، راهکارهای جایگزین برای مصرفکنندگان ایجاد شود. بهطور کلی، مشکلاتی که سال گذشته با آن مواجه بودیم، همچنان پابرجاست و ممکن است امسال نیز با این چالشها دستوپنجه نرم کنیم. در حال حاضر، مصرف انرژی در کشور همچنان رو به افزایش است و اگر راهکارهای مناسبی اتخاذ نشود، وضعیت در سالهای آینده بدتر خواهد شد.
ناترازی، شکاف میان میزان تولید و نیاز
محمد صادق مهرجو، کارشناس ارشد نفت و انرژی در گفتوگو با ایمنا اظهار میکند: اگر بخواهیم درباره "ناترازی" صحبت کنیم و یک تعریف مشخص، جامع و قابللمس از این موضوع ارائه دهیم، باید بگوییم ناترازی به شکاف میان میزان تولید یک حامل انرژی و میزان نیاز یا مصرف آن اشاره دارد. در واقع، فاصله بین این دو به عنوان "ناترازی" شناخته میشود و بهطور کلی «تراز شدن» به معنای همراستا شدن تولید و مصرف است، یعنی زمانی که بتوانید به اندازه نیاز یا مصرف خود در یک روز، ماه یا سال همان مقدار انرژی تولید کنیم، میتوان گفت که تراز برقرار شده است.
وی درباره ناترازی گاز ایران اضافه میکند: بهطور تقریبی از اوایل دهه ۷۰ و با پایان جنگ تحمیلی ناترازی در کشور به دلیل بازسازی صنایع و گسترش رفاه و عدالت اجتماعی افزایش پیدا کرد، چرا که دولت در راستای خدمات رسانی بهتر علاوه بر کلانشهرها و شهرهای بزرگ، نوبت گازرسانی به شهرهای کوچکتر و روستاها رسید، بدین ترتیب شبکه گازرسانی در کشور بهشدت گسترده شد و با توجه به قیمتهای پایین گاز، مصرف این حامل انرژی بهطور بیرویه و خارج از الگو افزایش پیدا کرد.
کارشناس ارشد نفت و انرژی میگوید: در حال حاضر میتوان گفت که ضریب نفوذ گاز در بخش خانگی کشور بیش از ۹۸ درصد است. سهم گاز در سبد انرژی کشور حدود ۷۲ درصد، نفت و فرآوردههای نفتی نزدیک به ۲۶ درصد و انرژیهای تجدید پذیر تنها حدود یک درصد است، این وضعیت نشاندهنده وابستگی بالای کشور به حاملهای فسیلی و منابع تجدید ناپذیر است که بیش از ۹۸ درصد سبد انرژی را تشکیل میدهند، که این موضوع در آینده باعث بروز مشکلاتی خواهد شد.
آهنگ رشد مصرف گاز در کشور سریعتر از رشد تولید است
مهرجو عنوان میکند: با آنکه ایران دومین دارنده منابع گاز در دنیا است اما تولید از این منابع بسیار هزینهبر و زمانبر است و بهصورت ناگهانی نمیتوان تمامی منابع را وارد مدار عملیاتی کرد، از طرف دیگر آهنگ رشد مصرف در کشور سریعتر از رشد تولید است. یکی از راهکارهای اصلی برای تراز کردن تولید و مصرف، جلوگیری از رشد بیقاعده مصرف گاز است. راهکارهای مختلفی همچون مشارکت مردم در مدیریت و بهینهسازی مصرف از سوی کارشناسان پیشنهاد شده است، چرا که بهنظر میرسد نسبت به طرحهای تشویقی که امکان دارد دولت توانایی تأمین هزینههای آن را نداشته باشد، مؤثرتر واقع شود.
وی ادامه میدهد: تنوعبخشی به سبد سوختی کشور دیگر راهکار تراز انرژی است و از آنجایی که زیرساخت برق کشور وابسته به گاز است و حدود ۸۵ درصد نیروگاههای حرارتی با سوخت گاز هستند، این نیروگاهها از فرآوردههای نفتی مانند گازوئیل و مازوت بهعنوان سوخت جایگزین استفاده میکنند همچنین راندمان پایین نیروگاههای برق موجب هدر رفت حدود ۷۰ درصد گاز مصرفی نیروگاهها بهصورت گرما میشود.
کارشناس ارشد نفت و انرژی میگوید: در سالهای اخیر، سهم انرژی برقآبی و همچنین انرژیهای تجدید پذیر به دلیل مشکلات و سیاستهای قیمتگذاری دستوری کاهش یافته و استقبال از سرمایهگذاری در این زمینه بسیار کم شده است.
دولت باید از سیاست قیمتگذاری دستوری در بخش انرژیهای تجدید پذیر اجتناب کند
مهرجو عنوان میکند: تمرکز بر تصمیمگیری، یکی از مهمترین پیشنهادها برای مدیریت انرژی در کشور است، با توجه به اینکه ما وزارتخانههای تولیدکننده انرژی همچون وزارت نفت، نیرو و وزارتخانههای مصرفکننده انرژی همچون وزارت صمت و جهاد کشاورزی داریم، نیاز به هماهنگی بین این نهادها ضروری است، به همین خاطر تشکیل معاونتی در سطح فراوزارتخانهای که تحت نظارت ریاستجمهوری قرار داشته و وظایف سیاستگذاری، هماهنگی و تنظیمگری را برعهده بگیرد پیشنهاد شده است. خوشبختانه، در برنامه هفتم توسعه تشکیل چنین نهادی برای بهینهسازی و مدیریت مصرف انرژی پیشبینی شده و این نهاد میتواند هماهنگیهای لازم بین وزارتخانهها را انجام دهد و به توسعه انرژیهای تجدید پذیر کمک کند.
وی اظهار میکند: در بخش انرژیهای تجدید پذیر، دولت باید از سیاست قیمتگذاری دستوری اجتناب کند، چرا که قیمت تمامشده انرژیهای تجدید پذیر مشخص است و سرمایهگذاران نمیتوانند برق تولیدی خود را به قیمتی کمتر از آن بفروشند.
کارشناس ارشد نفت و انرژی ادامه میدهد: ایران از نظر جغرافیایی دارای ظرفیتهای بسیار خوبی همچون بیش از ۳۰۰ روز آفتاب مستقیم، بادهای دائمی و موسمی ۱۲۰ روزه سیستان، انرژی زمینگرمایی، وجود دو دریا در شمال و جنوب و بهرهمندی از انرژی باد و امواج برخوردار است و میتوان از تمامی این امکانات خدادادی برای توسعه انرژیهای تجدید پذیر استفاده کنیم.
مهرجو اضافه میکند: در کوتاهمدت نیز میتوان از معادن زغالسنگ کشور بهرهبرداری بیشتری کرد و نیروگاههای بخاری مبتنی بر زغالسنگ احداث نمود. کشورهای همچون چین و آمریکا حدود ۴۰ درصد از انرژی خود را از طریق زغالسنگ تأمین میکنند، ایران نیز میتواند از این منبع انرژی بهعنوان تنوعبخشی در سبد انرژی کشور استفاده کند؛ از دیگر اقدامات لازم، کاهش تلفات در شبکه انتقال و توزیع برق است که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد انرژی برق در این شبکهها از بین میرود، همچنین میتوان راندمان نیروگاههای گازی را با استفاده از توربینهای جدید و تبدیل آنها به نیروگاههای سیکل ترکیبی افزایش داد.
وی در ادامه میگوید: کاهش اتکا به گاز طبیعی از دیگر راه حلهای کاهش ناترازی است، از آنجایی که در زمستان، میزان مصرف برق کشور در بخش خانگی و وسایل سرمایشی کاهش مییابد و همچنین نیمه جنوبی کشور در زمستان آبوهوای بهاری و معتدلی دارد، نیاز چندانی به استفاده از گاز طبیعی برای گرمایش منازل وجود ندارد، پس میتوان با یک سیاستگذاری درست، مردم را به استفاده از برق بهجای گاز تشویق کرد، همانطور که در سالهای گذشته نیز انجام شده است، این کار میتواند به ما کمک کند که زمستانهای راحتتری را پشت سر بگذاریم و از فشار مصرف گاز در چهار ماهه انتهایی سال کاسته شود و به این ترتیب میتوانیم گاز بیشتری در اختیار صنایع، پتروشیمیها و حتی صادرات قرار دهیم، همچنین این منابع گازی موجب درآمدزایی و تولید GDP کشور خواهند شد.
کاهش ناترازی با ذخیرهسازی انرژی
کارشناس ارشد نفت و انرژی با اشاره به ذخیرهسازی گاز که یکی از راهحلهای مهم غلبه بر ناترازی انرژی است، میگوید: مصرفکنندگان عمده گاز در کشورهای اروپایی، استانداردهای دارند که بر اساس آن، به طور معمول بین ۱۰ تا ۱۴ درصد از میزان پیک مصرف خود را از طریق ذخیرهسازی در تابستان انجام میدهند، که این رقم در کشور حدود سه درصد است، بنابراین نیاز است که پروژههای ذخیرهسازی را بهطور جدی پیگیری کنیم، اگر تمامی شرایط به خصوص تأمین سرمایه بهموقع فراهم شود، پروژهها تا سال ۱۴۰۵ به بهرهبرداری خواهند رسید.
مهرجو ادامه میدهد: برخی از مخازن پیشنهادی ذخیرهسازی گاز گرین فیلد (مخازن توسعه نیافته) هستند، این مخازن در مرحله اول باید از سیال خالی شوند تا بتوان در آنها گاز ذخیره کرد. جانمایی مخازن ذخیرهسازی در نقاط مختلف کشور پیشبینی شده است.
وی در پایان با تاکید بر موضوع کاهش ناترازیها میگوید: مدیریت تقاضا و مصرف با مشارکت مردم، افزایش تولید و ظرفیت تولید، بهویژه در میادین گازی مستقل از دیگر راهحلهای مؤثر است. از سال ۱۳۹۹ برنامههایی برای توسعه این میادین در دستور کار قرار گرفته است. با این حال، در سالهای اخیر به دلیل کمبود سرمایهگذاری در این بخش و همچنین کندی اجرای پروژهها، توسعه مخازن گازی مستقل آنچنان که باید، پیش نرفته است. در نتیجه، نیاز به سرعت بخشیدن به پروژههای توسعهای در خصوص این میادین بیش از هر زمان دیگری احساس میشود.
به گزارش ایمنا، ناترازی گاز در ایران بهعنوان یکی از چالشهای اساسی حوزه انرژی، نیازمند توجه و مدیریت جدی است. با توجه به ذخایر عظیم گاز طبیعی کشور، عدم تعادل بین تولید و مصرف گاز نه تنها بر اقتصاد و صنعت کشور تأثیرگذار است، بلکه میتواند به بحرانهای انرژی در فصول سرد سال منجر شود. عوامل متعددی از جمله افزایش مصرف داخلی، رشد جمعیت، توسعه صنعتی و افت تولید در میدان پارس جنوبی به این ناترازی دامن زدهاند، برای مقابله با این بحران، سیاستهای مختلفی از جمله افزایش تولید، بهینهسازی مصرف و توسعه انرژیهای تجدید پذیر پیشنهاد شده است، با این حال اجرای کامل این سیاستها به دلیل مشکلات مالی، تحریمهای بینالمللی و نبود هماهنگی بین نهادهای اجرایی با چالشهایی مواجه بوده است.
برای دستیابی به راهحلهای پایدار، نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ بین تمامی نهادهای مرتبط هستیم. بهینهسازی مصرف از طریق آموزش و فرهنگسازی، سرمایهگذاری در توسعه میادین گازی جدید و نوسازی زیرساختهای موجود از جمله اقداماتی است که میتواند به کاهش ناترازی کمک کند، همچنین اصلاح سیاستهای قیمتگذاری و کاهش یارانههای انرژی میتواند به کاهش مصرف بیرویه و افزایش کارایی سیستم کمک کند. در نهایت، توسعه انرژیهای تجدید پذیر بهعنوان یک راهحل پایدار و محیطزیستی باید مورد توجه قرار گیرد. استفاده از انرژیهای خورشیدی و بادی میتواند به کاهش وابستگی به گاز طبیعی کمک کند و در عین حال به حفظ محیط زیست نیز یاری رساند. تنها با همکاری و هماهنگی بین دولت، صنعت و جامعه میتوان به راهحلهای مؤثر و پایدار دست یافت و از بحرانهای انرژی در آینده جلوگیری کرد.
نظر شما