به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، هنوز آفتاب سایه سنگینش در این روزهای گرم مردادی را بر سر شهر نینداخته است که راهی بازار قدیم آمل می‌شوم، بهانه این بازارگردی، پرداختن به سوژه گزارشی است که پیشنهاد آماده کردن آن را در معرفی جاذبه‌های باستانی و تاریخی یکی از شهرهای قدیمی مازندران داده بودم.
کرکره مغازه‌ها یکی یکی بالا می‌رود و جریان زندگی در این بازار رخ می‌نمایاند، بازاری که قدمتش را به دوران ساسانی نسبت می‌دهند و قدم گذاشتن در آن، تو را به اعماق تاریخ فرو می‌برد، به روزگاری که مصالح روی هم گذاشته می‌شد تا بازاری شکل بگیرد که رکن و هسته اصلی و اولیه سازمان دهنده یک شهر به حساب آید.
نگاهم که به پیراهن‌های یک مغازه لباس‌فروشی می‌افتد از دوران گذشته بیرون می‌آیم و پس از پرسیدن قیمت یکی از پیراهن‌ها که حسابی چشمم را گرفته است، آدرس یکی از فروشنده‌های قدیمی بازار را از فروشنده می‌پرسم تا از یکی از مردانی که گرد روزگار بر موهایشان نشسته است و تجربه یک عمر زندگی، هم‌زیستی و دادوستد را با مردم بر دوش خود حمل می‌کند از گذشته این بازار بپرسم.
حاج‌رمضان که چهارپایه‌اش را بیرون مغازه گذاشته و به سبک قدیمی‌ترها با آب و جارویی به استقبال یک روز کاری رفته است تا برکت خدا را طلب کند با خوش‌رویی جواب سلامم را می‌دهد و مرا به نشستن دعوت می‌کند.
امروز خبری از نمدمال و سفال‌فروشی در این بازار نیست
از او می‌خواهم تا درباره بازار قدیم آمل معروف به پایین بازار یا همان بازار چهارسوق که از مکان‌های دیدنی شهر آمل برایم بگوید و حاج‌رمضان با لبخندی که بر لبانش نقش بسته است، می‌گوید: مغازه‌های این بازار با سقف سفالی شیب‌دار و جلو آمده به خاطر محافظت از باران و آفتاب دارای فضاهای باز داخلی برای تشکیل بازارهای هفتگی در گذشته بوده و همچنان ارتباط خود را با محلات مسکونی مجاور به میزان قابل توجهی حفظ و به صورت مرکز تجمع و دادوستد مردم، دارای عملکردی ممتاز است.
وی می‌افزاید: این بازار نیز مانند بازارهای قدیمی دیگر، علاوه بر وظیفه اصلی خود یعنی مبادله کالا، نقش فرهنگی و مبادله افکار و عقاید، نشر اخبار و مرکز ارتباطات اجتماعی مردم را نیز داشته و در حال حاضر هم نقش بسیار مهمی را در زندگی اقتصادی - اجتماعی مردم ایفا می‌کند.
این فروشنده قدیمی با بیان اینکه ساختار فضایی، عناصر معماری و کالاهای صنایع دستی و محصولات بومی و مساجد و خانه‌های تاریخی آن از جاذبه‌های این بازار به حساب می‌آیند، ادامه می‌دهد: پایین بازار در گذشته با رشته‌های متعددی همچون «لمسو راسته یا نمدمال راسته»، «مشایی تکیه یا چهار سوق»، «کلی پیلکی یا بازار سفال»، «نو راسته» و «زرگری راسته یا راسته طلافروشان» شناخته می‌شد که البته امروز از نمدمال و سفال فروشی دیگر در این راستا خبری نیست.
در حال صحبت کردن هستیم که یکی از مشتری از راه می‌رسد؛ نوع مکالمه‌شان برایم شیرینی خاصی دارد، حاج‌رمضان با همان خوش‌رویی که پذیرای این گفت‌وگو شده بود از برکت خدا صبحت می‌کند و اینکه امیدوار است که «دست مشتری برایش به قول خودش آمد داشته باشد و روز خوبی را در این اوضاع و احوال اقتصادی پشت سر بگذارد.»
مشتری هم که از اخلاق خوش حاج‌رمضان و از دعاهای خوب او به وجد آمده است، به من می‌گوید: «بیخود نیست که از قدیم‌الایام گفته‌اند اخلاق خوش روزی رسان است» و با خداحافظی گرمی آنجا را ترک می‌کند.
حاج‌رمضان در حالی که مرا به یک استکان چای دعوت می‌کند، می‌گوید: خاصیت مهم این بازار در گذشته این بود که دسترسی همه محلات شهری به آن آسان بود و به دلیل وجود مساجد آقاعباس و جامع و همچنین قهوه‌خانه‌های سنتی، مهم‌ترین محل دادوستد روستاییان شهرستان آمل و اطراف آن در گذشته‌های دور بوده است.
احیای رشته‌های صنایع‌دستی فراموش شده در بازار قدیم آمل
با مهدی بهمنی، رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آمل برای انجام یک مصاحبه هماهنگی کرده بودم و با نزدیک شدن به زمان گفت‌وگو از حاج‌رمضان خداحافظی می‌کنم تا در حالی که در حال قدم زدن در بازار پایین آمل هستم، این مکالمه تلفنی را برقرار کنم.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آمل، ثبت این بازار قدیمی واقع در منطقه قدیمی شهر آمل را در فهرست ملی را مربوط به ۲۵ سال پیش می‌داند و می‌گوید: این بازار در بافت قدیمی شهر واقع شده و از قدمت بالایی برخوردار است.
وی با بیان اینکه بازار در گذشته از هنرها و صنایع دستی قدیمی نمدمال، صنایع چوب، سفال مملو بود، می‌افزاید: امروزه با توجه به مالکیت شخصی این مغازه‌ها در بازار نمی‌توان اجباری بر ایجاد و توسعه این شغل‌ها داشت چرا که این حرفه‌ها به مانند گذشته رونق اقتصادی ندارند.
پایین بازار آمل، بزرگترین مکان تأمین معیشت مردم
سعید سلیمانی، کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، میراث فرهنگی مازندران نیز درباره این بازار قدیمی می‌گوید: بازار قدیم آمل یا همان پایین بازار معروف به چهارسوق برخلاف امروز در گذشته اصلاً سرپوشیده و سقفی نداشته و در حال حاضر تغییر اساسی کرده است.
وی با بیان اینکه بازار به لحاظ شهرسازی به دو ستون معمول فقرات محور نیاکی محله و محور تجاری بازار تقسیم شده بود، می‌افزاید: این ستون با نوع ساخت متفاوت از مسکونی و تجاری جدا بوده و مردم از این بازار برای دادوستد استفاده می‌بردند.
سلیمانی با اشاره به اینکه قدمت بازار به قرن هشتم و نهم برمی‌گردد، ادامه می‌دهد: ورودی بازار با پل ۱۲ چشمه است که به دوره صفوی برمی‌گردد و مسجد جامع دل بازار که به سال ۱۰۱ هجری قمری برمی‌گردد، نشان از قدمت زیاد پایین بازار دارد، بازاری که بزرگترین مکان تأمین معیشت مردم بوده است.
این کارشناس باستانی میراث فرهنگی نام بازار را به نام «چهار سوق» را به دلیل وجود میدان‌گاه معروف آن با عنوان «مشایی تکیه» می‌داند و می‌گوید: بازار به رسته یا راسته شناخته شده است که اصناف راسته خاص خود را داشتند و امروزه فقط راسته طلافروشی حفظ مانده هست.
وی با تاکید بر اینکه یکی از ویژگی‌های مهم این بازار، ایجاد رقابت بین کسبه‌ها در گذشته بود تا مشتری دایره انتخاب بیشتری را داشته باشد، اضافه می‌کند: مشتری علاوه بر خرید مسافتی را در راسته‌های بازار طی می‌کرد و از همه جای بازار دیدن می‌کرد که الان هم به همین شکل است.
کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، میراث فرهنگی مازندران با انتقاد از ایجاد سقف در این بازار تصریح می‌کند: ایجاد سقف در بالای بازار، نور را در فضای پایین بازار کم کرد و این کار می‌توانست بهتر انجام داد.
تداوم در احیا و بازآفرینی بافت قدیم آمل
با توجه به موقعیت این بازار و اجرای طرح بازآفرینی بافت قدیمی شهر به سراغ سیدعلی رضا موسوی رئیس سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری آمل می‌روم تا پس از یک نیم روز حضور در بازار قدیمی آمل که گذشته را به امروز پیوند زده است، صحبت‌های این مسئول شهری تکمیل‌کننده این گزارش باشد.
رئیس سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری آمل با بیان اینکه برای این بازار حدود ۸۷۰۰ متر سنگفرش در راسته‌های علافان، نوراسته، چهارسوق، نمدمالان، تیمچه‌های اول و دوم، بازار ضلع‌های شرقی و غربی شهرداری همچنین راسته زرگرها انجام شد، می‌گوید: سقف سنتی با اقتباس از معماری بومی مازندران به طول حدود ۲۰۰۰ متر در راسته‌های چهارسوق، نوراسته، نمدمالان، زرگرها، بازار ضلع شرقی و غربی شهرداری انجام شد و اجرای طرح یکسان‌سازی تابلوهای معرف کاربری تجاری در لبه بازار قدیم آمل به طول ۱۲۰۰ متر نیز صورت گرفت.
وی با اشاره به اینکه سیستم روشنایی بازار قدیم در راسته‌های چهارسوق، نوراسته و نمدمالان به طول ۸۰۰ متر به‌روزرسانی شد، می‌افزاید: این پروژه‌ها در راستای بازآفرینی هسته مرکزی و بازار قدیم آمل صورت گرفته است و این کار برای سایر راسته‌ها نیز این حرکت ادامه دارد.
موسوی با تاکید بر اینکه این کار، ارتقای رونق بازار قدیم آمل را به دنبال داشته است، ادامه می‌دهد: ایجاد زیرساخت برای ایمنی و مهار حریق نیز بخشی از این کار بود و قرار است در سال آینده سقف سنتی راسته برنج‌فروشان انجام شود.
رئیس سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری با اشاره به طراحی المان ورودی بازار چهارسوق به شکل سنتی اضافه می‌کند: بازآفرینی یک امر پویایی است که بسته به شرایط احیا و حفظ محدوده پروژه‌های متعددی تعریف می‌شود و بازار هم در این مجموعه قرار می‌گیرد.
به گزارش ایمنا، گزارش تکمیل می‌شود و من به یاد صحبت‌های حاج‌رمضان افتاده‌ام که می‌گوید بازار پایین آمل پرده نمایشی از جریان زندگی در این شهر قدیمی است، از کسب‌وکارهایی که برخی از آنها رو به فراموشی گذاشته شده‌اند، از فروشنده‌هایی که قبل از هر معامله‌ای خدا را در نظر می‌گرفتند تا ضمن کسب رضایت مشتری‌ها روزی حلالی نیز برای خانواده خود ببرند، از روضه‌هایی که در این بازار برگزار می‌شد و از حال‌های خوش و دل‌هایی که از همین بازار روانه کربلا و حرم سیدالشهدا (ع) می‌شدند.
نظر شما