به گزارش خبرگزاری ایمنا، سنین کودکی و نوجوانی از مهم‌ترین دوره‌های زندگی افراد است که در آن می‌تواند آجرهای بنای شخصیت افراد، روی هم گذاشته شود؛ به همین دلیل یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای آموزش مسائل مختلف، آن هم به طور صحیح و به زبان کودک، استفاده از کتاب‌های مناسب است؛ هر چند در این حوزه، موانعی وجود دارد اما به دلیل اهمیت زیاد آن بر زندگی نسل آینده این سرزمین، بر خود دانستیم که زوایای مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم؛ آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی ایمنا با یوسف قوجق، نویسنده حوزه کودک و نوجوان است.
یوسف قوجق در خرداد ۱۳۴۷ به دنیا آمده و در سال ۱۳۶۵ در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی (تهران) تحصیلاتش را ادامه داد و در سال ۱۳۷۰ فارغ‌التحصیل شد و بعدها در رشته مردم‌شناسی تحصیلات تکمیلی خود را ادامه داد؛ کتاب «تاریخ با طعم ذغال‌اخته» این نویسنده به‌عنوان برگزیده بخش داستان کودک و نوجوان جشنواره «قلم زرین» شناخته شده است.
ایمنا: به نظر شما مهم‌ترین مشکلات و دغدغه موجود در حوزه ادبیات کودک و نوجوان چیست؟
قوجق: مهم‌ترین مشکلات و دغدغه‌ها در این زمینه، کمبود کتاب‌های مناسب برای مخاطبین است زیرا بسیاری از کتاب‌های کودک و نوجوان کیفیت و محتوای ارزشمند و لازم را ندارند و نمی‌توانند توجه این گروه سنی را جلب کنند؛ همچنین عدم وجود تنوع موضوعی برای مخاطبین موضوعی مهم است، زیرا کتاب‌های کودک و نوجوان غالباً محدود به موضوعات خاصی می‌شوند و از تنوع کافی برخوردار نیستند؛ تعداد نویسندگان حرفه‌ای و با تجربه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هم یکی از دلایل مهم است که باعث شده کیفیت کتاب‌ها پایین‌تر باشد و نتواند نیازهای مخاطبان را برآورده کند.
البته مشکلات اقتصادی هم باعث شده تا بسیاری از خانواده‌ها، قادر به خرید کتاب‌های مناسب برای کودکان و نوجوانان خود نباشند و این موضوع می‌تواند به کاهش علاقه‌مندی به مطالعه منجر شود؛ البته عدم توجه به نیازها و علایق کودکان و نوجوانان هم عامل مهم دیگری است و به همین خاطر بسیاری از نویسندگان و ناشران به نیازها و علایق واقعی کودکان و نوجوانان توجه نمی‌کنند و کتاب‌هایی منتشر می‌کنند که با خواسته‌ها و نیازهای این گروه سنی، هماهنگ نیست.
باید به این موضوع، نبود برنامه‌های ترویج کتابخوانی و تبلیغاتی در کشور را هم اضافه کرد چراکه باعث می‌شود تا بسیاری از کتاب‌های خوب و با کیفیت به دست مخاطبان نرسد؛ کمبود منتقدین حرفه‌ای در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هم باعث شده تا نویسندگان و ناشران و مخاطبان نتوانند نقاط ضعف و قوت آثار را به درستی بشناسند و در جهت بهبود آنها تلاش کنند؛ با توجه به این مشکلات، توجه بیشتر به کیفیت و تنوع کتاب‌های کودک و نوجوان، حمایت از نویسندگان و تصویرگران حرفه‌ای، و اجرای برنامه‌های ترویجی و تبلیغاتی می‌تواند به بهبود وضعیت ادبیات کودک و نوجوان کمک کند.
ایمنا: فکر می‌کنید چه موانعی پیش پای فعالان حوزه کتاب کودک و نوجوان وجود دارد؟
قوجق: به عنوان یک نویسنده، می‌گویم که برخی از این موانع عمومی هستند و در همه جوامع وجود دارند و برخی دیگر شاید مختص به شرایط خاص کشوری مانند کشورمان ایران باشند؛ به طور مثال بازار نشر در عرصه جهانی بسیار رقابتی است و نویسندگان باید با تعداد زیادی از نویسندگان دیگر رقابت کنند تا بلکه آثارشان دیده شود، علاوه بر این، یافتن ناشری که به آثار شما علاقه‌مند باشد و توانایی حمایت از انتشار آن را داشته باشد، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
اگرچه صندوق حمایت از نویسندگان و هنرمندان در کشورمان سال‌هاست تأسیس شده اما چون تمامی هنرمندان اعم از اهالی تئاتر و سینما و تصویرگران را شامل می‌شوند و مختص اهالی داستان‌نویسان و شاعران نیست و به یک معنی خیلی فربه است، حمایت‌های مالی و دولتی کافی برای نویسندگان وجود ندارد تا بتواند بر توانایی آنها در پیشبرد پروژه‌هایشان تأثیر مثبت بگذارند.
نویسندگان می‌توانند با حمایت از یکدیگر و تشویق به همکاری و هم‌افزایی، موانع موجود را کاهش دهند؛ تلاش برای ایجاد و تقویت سیاست‌های حمایتی از سوی دولت و نهادهای مرتبط می‌تواند به بهبود وضعیت نویسندگان کمک کند؛ همچنین استفاده از تجربیات نویسندگان سالخورده و پیشکسوت و برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی به کمک نویسندگان پیشکسوت می‌تواند به نویسندگان کمک کند تا مهارت‌های نوشتاری و بازاریابی خود را بهبود بخشند؛ با توجه به این موانع و راهکارها، نویسندگان می‌توانند با پشتکار و تلاش مستمر، بر این چالش‌ها غلبه کنند و به پیشرفت در حرفه خود ادامه دهند.
ایمنا: به نظر شما، استقبال خانواده‌ها از محتواهای کودک و نوجوان به چه اندازه است؟
قوجق: استقبال خانواده‌ها از محتواهای کودک و نوجوان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد و می‌تواند متفاوت باشد؛ کتاب‌ها و محتواهای با کیفیت و جذاب می‌توانند توجه بیشتری را جلب کنند خانواده‌ها به دنبال محتوایی هستند که هم آموزنده هم برای کودکان سرگرم‌کننده باشد؛ البته وضعیت اقتصادی خانواده‌ها نیز نقش مهمی در میزان خرید و مصرف محتواهای کودک و نوجوان دارد.
قیمت‌های بالا می‌تواند مانعی برای دسترسی به کتاب‌ها و محتوای با کیفیت باشد؛ وجود کتابخانه‌ها، فروشگاه‌های کتاب، و برپایی نمایشگاه‌های کتاب و برنامه‌های ترویجی و تبلیغاتی همچون معرفی کتاب‌ها و محتواهای جدید از سوی صدا و سینما و حضور نویسندگان در رویدادهای ادبی و فرهنگی می‌تواند به افزایش آگاهی و استقبال کمک کند. همچنین میزان اهمیت و توجه خانواده‌ها به مطالعه و کتابخوانی می‌تواند تأثیر زیادی بر استقبال کودکان و نوجوانان از محتواها داشته باشد.
علاوه بر این‌ها، با رشد فناوری و دسترسی به اینترنت، بسیاری از خانواده‌ها به محتوای دیجیتال مانند کتاب‌های الکترونیکی، اپلیکیشن‌های آموزشی، و ویدئوهای آموزشی علاقه‌مند شده‌اند؛ کتاب‌هایی که به آموزش مهارت‌های زندگی، اخلاقی و تربیتی کودکان می‌پردازند، مورد توجه اکثر خانواده‌ها قرار دارند؛ کتاب‌ها و محتواهایی که فرهنگ و هویت ایرانی و اقوام ساکن در نقاط مختلف کشور را ترویج می‌کنند، نیز مورد استقبال خانواده‌ها قرار دارند.
در مجموع، خانواده‌های ایرانی به محتوای کودک و نوجوان اهمیت می‌دهند و به دنبال محتوای با کیفیت و آموزنده هستند. با این حال، چالش‌هایی نظیر مشکلات اقتصادی و دسترسی محدود به منابع مناسب ممکن است بر استقبال آنها تأثیرگذار باشد.
ایمنا: در حال حاضر، بیشتر موضوعات کتب کودک و نوجوان درباره چیست و درباره چه باید باشد؟
قوجق: پاسخ بسیاری از کتاب‌ها بر روی آموزش مهارت‌های زندگی، اخلاقیات، و تربیت صحیح کودکان تمرکز دارند؛ این کتاب‌ها به موضوعاتی مانند دوستی، احترام به دیگران، مسئولیت‌پذیری و دیگر مباحث تربیتی می‌پردازند؛ داستان‌های کهن ایرانی و اسطوره‌ها در کتاب‌های کودک و نوجوان جایگاه ویژه‌ای دارند و این کتاب‌ها اغلب شامل قصه‌های شاهنامه، افسانه‌های محلی و داستان‌های کهن ایرانی هستند.
داستان‌هایی هم که شخصیت‌های اصلی آنها حیوانات هستند، به نظرم بسیار محبوبند؛ این داستان‌ها معمولاً دارای پیام‌های اخلاقی و آموزنده‌ای هستند؛ داستان‌های ماجراجویی و تخیلی که تخیل کودکان را به کار می‌گیرند، نیز در ایران طرفداران زیادی دارند و این داستان‌ها اغلب به دنیای فانتزی، ماجراهای هیجان‌انگیز و شخصیت‌های خارق‌العاده می‌پردازند.
همچنین در دو دهه اخیر برخی از کتاب‌های کودک و نوجوان در ایران به موضوعات مذهبی و دینی اختصاص دارند و داستان‌هایی را با محوریت شخصیت‌های دینی و آموزه‌های مذهبی روایت می‌کنند. البته در این کتاب‌ها تخیل نقش کمتری دارند مگر برخی از آنها که ازسوی نویسندگان باتجربه و حرفه‌ای نوشته شده‌اند.
کتاب‌هایی هم که به مسائل اجتماعی و مشکلات روزمره کودکان و نوجوانان می‌پردازند، می‌توانند بسیار مفید باشند؛ موضوعاتی مانند طلاق والدین، فقر و فاصله طبقاتی و رمان‌ها و داستان‌هایی که در قالب طنز نوشته می‌شوند، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
معرفی و احترام به فرهنگ‌ها و اقوام مختلف ایران نیز می‌تواند به ترویج تنوع فرهنگی و افزایش فهم و احترام به هموطنان را میان کودکان کمک کند؛
کتاب‌هایی که کودکان و نوجوانان را با مفاهیم علمی و فناوری آشنا می‌کنند، می‌توانند علاقه آنها را به علوم و تکنولوژی افزایش دهند؛ داستان‌هایی درباره اکتشافات علمی، تکنولوژی‌های نوین، و محیط زیست می‌توانند جذاب و آموزنده باشند.
ایمنا: مسائل روانشناسی و حتی حقوق شهروندی را چطور می‌توان به کمک کتاب به کودک و نوجوان یاد داد؟
قوجق: یکی از موضوعاتی که به نظر من در سایه مانده و کار زیادی نشده، موضوع کودکان کار و آموزش حقوق کودکان و اصول شهروندی از طریق داستان‌هاست؛ این موضوع می‌تواند به پرورش نسل‌های آگاه و مسئول کمک کند؛ البته موضوعاتی مانند حقوق بشر، عدالت اجتماعی، و اهمیت دموکراسی در کشور به نظرم موضوعات جدیدی هستند که باید بیشتر در کتاب‌ها مورد توجه قرار گیرند.
همچنین آموزش درک و مدیریت احساسات و عواطف می‌تواند به کودکان کمک کند تا بهتر با مشکلات و چالش‌های زندگی روبرو شوند؛ کتاب‌هایی که به مسائل بهداشت روانی مانند استرس، اضطراب، افسردگی و مهارت‌های مقابله با آنها می‌پردازند، بسیار مفید خواهند بود؛ همچنین کتاب‌هایی که کودکان را به خلاقیت و هنرهای مختلف تشویق می‌کنند، می‌توانند به توسعه استعدادهای هنری و خلاقیت آنها کمک کنند. داستان‌هایی درباره نقاشی، موسیقی، تئاتر و دیگر هنرها می‌توانند برای این گروه سنی الهام‌بخش باشند.
آموزش مهارت‌های اجتماعی و نحوه برقراری روابط سالم با دیگران از طریق داستان‌ها می‌تواند به کودکان کمک کند تا در ارتباطات خود موفق‌تر باشند. موضوعاتی مانند دوستی، همکاری، حل اختلافات و تحمل تفاوت‌ها می‌توانند در این زمینه مؤثر باشند.
کتاب‌هایی که در قالب داستان به کودکان کمک می‌کنند تا به توانایی‌ها و استعدادهای خود پی ببرند و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند، بسیار ارزشمند خواهند بود؛ داستان‌هایی که شخصیت‌های آنها بر چالش‌ها غلبه می‌کنند، می‌توانند الهام‌بخش باشند
ایمنا: چطور می‌توان به کمک کتاب، به افزایش علاقه کودک به علم و طبیعت کمک کرد؟
قوجق: آموزش اهمیت حفظ محیط زیست و پایداری از طریق داستان‌ها می‌تواند به کودکان کمک کند تا به محیط زیست احترام بگذارند و رفتارهای پایداری را در زندگی خود به کار گیرند؛ موضوعاتی مانند بازیافت، کاهش آلودگی، حفظ منابع طبیعی و حیوانات در معرض خطر می‌توانند در داستان‌ها مطرح شوند.
داستان‌هایی که به کودکان درک بهتری از علوم مختلف مانند فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، و نجوم می‌دهند، می‌توانند به افزایش علاقه آنها به این حوزه‌ها کمک کنند؛ معرفی دانشمندان بزرگ و اکتشافات علمی نیز می‌تواند الهام‌بخش باشد (نمونه بارزش، سری کتاب‌هایی که اخیراً با عنوان «نامداران» از کانون پرورش فکری منتشر شده است).
ترویج ارزش‌های اخلاقی مانند صداقت، شجاعت، احترام و همدلی از طریق داستان‌ها می‌تواند به تربیت کودکانی با اخلاق و ارزش‌های انسانی کمک کند. نمونه‌اش کتاب «خورشیدی در صحرای ترکمن» که درباره اهمیت صداقت و راستگویی است و در قالب داستانی مصور و بومی از سوی کانون به قلم این حقیر اخیراً منتشر شد و تصویرهایش که کار خانم مهدوی است، برگزیده جایزه بولونیا شد.
به نظرم بهترین کار، این است که ناشران و نویسندگان با انجام تحقیقات بازار و نیازسنجی، موضوعات و محتواهای مورد علاقه و نیاز کودکان و نوجوانان را شناسایی کنند. در این باره همکاری با روانشناسان، معلمان، و متخصصان کودک می‌تواند به تولید محتوای مناسب‌تر و کاربردی‌تر کمک کند.
ایمنا: اهمیت زیبایی شناسی تصاویر کتاب برای این مخاطبین کودک به چه اندازه است؟
قوجق: زیبایی‌شناسی تصاویر در کتاب‌های کودک نقش کلیدی در جذب و نگه‌داشتن توجه کودکان ایفا می‌کند؛ تصاویر زیبا و جذاب می‌توانند بلافاصله توجه کودکان را به خود جلب کنند؛ کودکان بیشتر از طریق تصاویر به کتاب‌ها علاقه‌مند می‌شوند و این علاقه می‌تواند آنها را به خواندن تشویق کند؛ همچنین تصاویر می‌توانند به کودکان کمک کنند تا داستان را بهتر درک کنند و به تخیل خود پر و بال دهند؛ تصویرگری علاوه بر اینکه می‌تواند مفاهیم پیچیده را ساده‌تر و قابل درک‌تر کند، به توسعه مهارت‌های بصری کودکان کمک کنند که شامل تشخیص اشکال، رنگ‌ها، و جزئیات بصری است که برای رشد شناختی آنها بسیار مهم است.
تصاویر می‌توانند احساسات و عواطف را به خوبی منتقل کنند و به کودکان کمک کنند تا با شخصیت‌ها و داستان ارتباط عاطفی برقرار کنند؛ این ارتباط می‌تواند تجربه خواندن را لذت‌بخش‌تر و معنادارتر کند؛ تقویت تخیل و خلاقیت در خلق ایده‌های جدید، ایجاد انگیزه برای مطالعه و درنتیجه افزایش دامنه واژگان، تقویت مهارت‌های ارتباطی ازجمله مزایای تصویرگری کتاب‌های کودکان است و البته نباید فراموش کرد که این تصاویر با متن باید هماهنگ باشند؛ در یک کلام، تصاویر در کتاب‌های کودک نه تنها به جذب و نگه‌داشتن توجه کودکان کمک می‌کند، بلکه به توسعه مهارت‌های شناختی، عاطفی و اجتماعی آنها نیز کمک می‌کند؛ بنابراین، نویسندگان و ناشران باید به اهمیت تصاویر و کیفیت آنها توجه ویژه‌ای داشته باشند.
ایمنا: با توجه به مواردی که ذکر کردید، در یک کتاب، نقش محتوا پررنگ‌تر باشد یا تصاویر؟
قوجق: به طور کلی، آنچه با مطالعه مقالات پژوهشی متوجه شده‌ام، اهمیت متن و محتوا در مقابل تصاویر روی جلد و داخل کتاب می‌تواند بر اساس گروه‌های سنی مختلف کودکان متفاوت باشد. برای گروه سنی پیش‌دبستانی به نظرم تصاویر نقش بسیار مهمی دارند و به عنوان ابزار اصلی برای جلب توجه و انتقال مفاهیم به کودکان استفاده می‌شوند؛ پس قاعدتاً ۸۰ درصد کتاب را تصاویر جذاب، رنگارنگ و خلاقانه دربرمی‌گیرند تا توجه کودکان را جلب کنند و به آنها کمک کنند تا متن و مفاهیم را بهتر درک کنند؛ البته متن در این کتاب‌ها باید ساده، کوتاه و قابل فهم باشد. جملات کوتاه و کلمات ساده استفاده می‌شوند تا کودکان بتوانند مفهوم داستان را بفهمند.
گروه سنی دبستان (۶ تا ۸ سال): در این گروه سنی، تصاویر هنوز هم بسیار مهم هستند، اما متن نیز شروع به گرفتن نقش پررنگ‌تری می‌کند؛ تصاویر در این کتاب‌ها ۵۰ تا ۶۰ درصد کتاب را دربرمی‌گیرند؛ این تصاویر می‌توانند جزئیات بیشتری داشته باشند و به کودکان کمک کنند تا داستان را بهتر تصور کنند؛ در این کتاب‌ها متن و محتوا ۴۰-۵۰ درصد از کتاب را دربرمی‌گیرند و متن باید همچنان ساده باشد، اما می‌تواند شامل جملات پیچیده‌تر و واژگان جدیدتر باشد. داستان‌ها می‌توانند طولانی‌تر باشند و موضوعات متنوع‌تری را پوشش دهند.
گروه سنی متوسط دبستان (۹ تا ۱۲ سال): در این گروه سنی، اهمیت متن به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد و تصاویر بیشتر به عنوان مکمل و تزئین به کار می‌روند؛ در این کتاب‌ها، می‌توان گفت که سهم تصاویر ۳۰ یا ۴۰ درصد یا کمتر باشند، اما هنوز هم مهم هستند؛ این تصاویر می‌توانند به شکل‌گیری تخیل کودکان کمک کنند و آنها را در درک بهتر مفاهیم پیچیده یاری دهند.
گروه سنی نوجوانان (۱۳ تا ۱۸ سال): در این گروه سنی، متن و محتوا بیشترین اهمیت را دارند و تصاویر نقش کمتری ایفا می‌کنند؛ یعنی تصاویر فقط ۱۰ تا ۲۰ درصد و به صورت معدود و بیشتر به عنوان تزئین و افزودنی در کتاب‌ها باشند اما متن و محتوا، ۸۰ تا ۹۰ درصد کتاب را دربرمی‌گیرند؛ فراموش نکنیم که نوجوانان به دنبال داستان‌هایی هستند که بتوانند با آنها ارتباط برقرار کنند و مفاهیم جدیدی بیاموزند.
ایمنا: آیا ذائقه کودک امروز با گذشته تغییر کرده است؟
قوجق: ذائقه کودکان امروز در مقایسه با گذشته تغییرات قابل توجهی داشته و این تغییرات به واسطه پیشرفت‌های فناوری، تغییرات فرهنگی و اجتماعی، و دسترسی به منابع جدید به وجود آمده‌اند؛ کودکان امروز به راحتی به محتوای دیجیتال از طریق تبلت‌ها، گوشی‌های هوشمند و کامپیوترها دسترسی دارند و در محیطی با تنوع فرهنگی بیشتر زندگی می‌کنند، در نتیجه با فرهنگ‌ها، زبان‌ها و آداب و رسوم مختلف آشنا هستند؛ این تنوع قطعاً در انتخاب‌ها و علاقه‌مندی‌های آنها تأثیرگذار است.
رسانه‌های اجتماعی نقش مهمی در شکل‌دهی به ذائقه و ترجیحات کودکان دارند؛ محتواهایی که در رسانه‌های اجتماعی ارائه می‌شوند، می‌توانند علاقه‌مندی‌های کودکان را تغییر دهند؛ کودکان امروزی نسبت به مسائل اجتماعی مانند محیط زیست، عدالت اجتماعی، و حقوق بشر آگاهی بیشتری دارند و به شخصیت‌هایی علاقه دارند که چندبعدی و پیچیده باشند؛ آنها به داستان‌هایی که شخصیت‌های متنوع و واقع‌گرایانه یا به دیدن فیلم‌هایی علاقمند هستند که به دنیاهای موازی می‌پردازند توجه بیشتری نشان می‌دهند و به محتوای تعاملی که بتوانند در آن نقش فعالی ایفا کنند علاقه‌مندند.
بازی‌های آموزشی و داستان‌های تعاملی، پیچیده با شخصیت‌های چند وجهی بین آنها بسیار محبوب هستند و جالب این است که به جای رمان‌های قطور، علاقمند به نوشتن و مطالعه داستانک، داستان مینیمال و فلش فیکشن هستند؛ ذائقه کودکان امروز به واسطه تغییرات فناوری، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی نسبت به گذشته تغییرات زیادی کرده است و این تغییرات نیازمند توجه و تطبیق نویسندگان، ناشران، معلمان و والدین با نیازها و ترجیحات جدید کودکان است تا بتوانند محتوای مناسب و جذابی برای آنها ارائه دهند.
ایمنا: آیا می‌توان ادبیات داستانی بومی و اقلیمی را در مقابل ادبیات آپارتمانی و شهری گذاشت؟ این گونه تقسیم بندی آیا معقولانه، درست و علمی است؟ چه نوع تقسیم بندی دیگری می‌توان برشمرد؟
قوجق: تقسیم‌بندی ادبیات به «بومی و اقلیمی» در مقابل «آپارتمانی و شهری» می‌تواند تا حدودی معقولانه و مفید باشد، اما این نوع تقسیم‌بندی‌ها همیشه به طور کامل منطبق با واقعیت‌های پیچیده ادبیات نیستند؛ این نوع تقسیم‌بندی بیشتر به عنوان یک ابزار تحلیلی برای بررسی تم‌ها و موضوعات مختلف در ادبیات استفاده می‌شود؛ بد نیست ابتدا به مزایا و محدودیت‌های این نوع تقسیم‌بندی بپردازیم و سپس به سایر تقسیم‌بندی‌های ممکن در ادبیات نگاهی بیندازیم؛ این نوع تقسیم‌بندی به ما کمک می‌کند تا تم‌ها و موضوعات مختلف را در ادبیات داستانی بهتر شناسایی کنیم.
به عنوان مثال، ادبیات بومی و اقلیمی ممکن است بیشتر به طبیعت، فرهنگ محلی، و چالش‌های جوامع روستایی بپردازد، در حالی که ادبیات آپارتمانی و شهری بیشتر به مسائل مدرن، زندگی شهری، و پیچیدگی‌های اجتماعی شهرهای بزرگ می‌پردازد.
همچنین این تقسیم‌بندی می‌تواند به ما کمک کند تا تفاوت‌های فرهنگی بین مناطق مختلف و تأثیر آنها بر ادبیات داستانی را بهتر درک کنیم؛ این تقسیم‌بندی ممکن است بیش از حد ساده باشد و نتواند پیچیدگی‌های واقعی ادبیات را به درستی منعکس کند؛ مثلاً یک نویسنده ممکن است عناصر هر دو نوع ادبیات را در آثار خود ترکیب کند و آثارشان تداخل و همپوشانی داشته باشند و به راحتی در یکی از این دو دسته جای نگیرند.
تقسیم‌بندی‌های دیگری نیز در ادبیات وجود دارد، ازجمله بر اساس ژانر (مانند رمان، داستان کوتاه، شعر، درام، و غیره) یا بر اساس دوره تاریخی که بر اساس آن، ادبیات می‌تواند بر اساس دوره‌های تاریخی مانند ادبیات کلاسیک، قرون وسطی، رنسانس، رمانتیک، مدرن، و پست‌مدرن تقسیم‌بندی شود یا بر اساس سبک و مکتب ادبی مانند رمانتیسیسم، رئالیسم، ناتورالیسم، سمبولیسم، سوررئالیسم، و غیره تقسیم‌بندی شود؛ این نوع تقسیم‌بندی‌ها هر کدام به نوبه خود می‌توانند مفید باشند و بستگی به هدف مطالعه و تحقیق دارد که کدام یک را انتخاب کنیم.
ادبیات یک پدیده پیچیده و چندوجهی است و هر تقسیم‌بندی باید با دقت و توجه به جزئیات انجام شود تا بتواند به درک بهتری از آثار ادبی کمک کند. آنچه مهم است، اینکه وقتی می‌گوئیم «داستان بومی و اقلیمی»، منظورمان به درونمایه اثر است.
ایمنا: مزیت داستان‌های بومی نسبت به دیگر داستان‌ها چیست؟
قوجق: داستان‌های بومی و اقلیمی دارای مزایای خاصی هستند که آنها را از دیگر داستان‌ها متمایز می‌کند؛ داستان‌های بومی از طریق انعکاس فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، و تاریخ مناطق مختلف به حفظ و انتقال میراث فرهنگی و هویتی آن منطقه کمک می‌کند؛ این نوع داستان‌ها از تجربیات و دیدگاه‌های مردمی که در آن منطقه زندگی می‌کنند الهام می‌گیرند و به این ترتیب تنوع و غنای بیشتری به ادبیات می‌بخشند؛ داستان‌های بومی به مخاطبان دیگر مناطق کشور کمک می‌کنند تا با فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی متفاوت آشنا شوند و از تنوع فرهنگی لذت ببرند. این داستان‌ها همچنین می‌توانند ارتباط عمیق‌تری با مخاطبان برقرار می‌کنند و مخاطبان می‌توانند به راحتی با شخصیت‌ها، مکان‌ها و موضوعات داستان‌ها همذات‌پنداری کنند؛ نکته مهم‌تر اینکه با استفاده از نمادهای محلی و بومی، نویسندگان می‌توانند جهان داستانی منحصر به فرد و اصیلی خلق کنند که در دیگر داستان‌ها کمتر پیدا می‌شود؛ به عبارتی باعث جلوگیری از موضوعات و طرح‌های کلیشه‌های و ایجاد تنوع در شخصیت‌ها فضای داستان می‌شوند.
ایمنا: نویسندگانی که آثارشان در فضای بومی و منطقه‌ای در نقاط مختلف ایران می‌نویسند، چگونه باید حمایت شوند؟
قوجق: نویسندگانی که آثارشان را در فضای بومی و منطقه‌ای در نقاط مختلف ایران می‌نویسند، می‌توان از طریق سازماندهی کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی مخصوص نویسندگان منطقه‌ای به منظور ارتقا مهارت‌های نویسندگی، ایجاد بسترهای مناسب برای انتشار و توزیع آثار نویسندگان بومی، از جمله حمایت از انتشارات محلی و ارائه تسهیلات مالی و تبلیغاتی برای چاپ و انتشار کتاب، برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات ادبی محلی و ملی که به نویسندگان بومی فرصت بدهد آثار خود را معرفی کنند و تقدیر شوند؛ همچنین ارائه تسهیلات مالی و اعتباری به نویسندگان بومی برای انتشار آثارشان و همچنین تأمین هزینه‌های مربوط به پژوهش و نگار، تقویت ارتباط نویسندگان با دانشگاه‌ها و مراکز علمی به منظور انجام پژوهش‌های مشترک و استفاده از منابع و امکانات علمی، معرفی آثار آنها از طریق رسانه‌های محلی و ملی به منظور افزایش شناخته شدن و فروش آثارشان و برگزاری جلسات دانش‌افزایی نویسندگان بومی در استان‌ها و برگزاری جلسات نقد و بررسی آنها به منظور دیده شدن بیشتر آثارشان و ارزیابی علمی و ادبی کارهایشان، کمک‌هایی است که دولت و نهادهای مرتبط می‌توانند به نویسندگان کمک کند تا آثار خود را به بهترین شکل ممکن تولید و معرفی کنند و همچنین با مخاطبان بیشتری ارتباط برقرار کنند.
نظر شما