به گزارش خبرگزاری ایمنا، «ریسباف» تنها بازمانده صنعت نساجی و تنها کارخانه‌ای است که از زمان‌های دور در اصفهان به یادگار مانده است و به لحاظ تاریخی قدمت زیادی دارد؛ با نگاهی به سرگذشت این کارخانه می‌توان گفت از زمان تصمیم‌گیری برای تبدیل این کارخانه قدیمی به موزه و تغییر کاربری آن زمان زیادی گذشته است.
این کارخانه به لحاظ جغرافیایی در سمت جنوب‌شرقی سی‌وسه‌پل، در سمت شرق چهارباغ بالا که آن زمان محور هزار جریب نامیده می‌شد و در محل باغ‌های «اعتمادالدوله» و «حاتم بیگ» قرار داشت و از غرب به محور اصلی چهارباغ بالا، از شمال به محور فرعی «یحیی‌خان»، از جنوب به محور فرعی «هفت‌دست»، و از شرق، به بافت مسکونی، محدود می‌شود، کارخانه‌ای که در زمینی به مساحت بیش از ۶۹ هزار متر مربع و با سرمایه‌ای حدود ۳۱۴ هزار تومان و در قالب شرکت سهامی ساخته شد و تیر ۱۳۱۳ نیز فعالیت خود را شروع کرد.
طراحی کارخانه ریسباف توسط استاد معماری به نام «معتمدی» و زیر نظر مهندس آلمانی «ماکس شونمان» انجام شد که البته تأثیر مستقیم آثار پیتر بهرنز، معمار آلمانی، در معماری این کارخانه مشهود است؛ البته باید یادآور شد که کارخانه ریسباف با حمایت‌های حکمران اصفهان به نام «افشار» تأسیس شد که معتقد بود «دولت تاجر بدی است و دولت باید تسهیلات به‌وجود آورد و وسایل کار را حاضر کند و مردم باید با سرمایه‌های خود کارخانه ایجاد کرده و آن را اداره کنند.» بر اساس سندهای برجا مانده از این شرکت سهامی، این حکمران عده‌ای تجار گمنام اما سرمایه‌دار را تشویق کرد تا شرکت ریسندگی ریسباف را با «سرمایه پانصدهزار تومان» تأسیس کردند و به‌سرعت ماشین‌آلات آن را به‌وسیله برادران کورس از انگلستان خریدند.
کارخانه ریسباف در زمان آغاز به کار خود در زمینه تولید ریسمان نخی، پارچه پنبه‌ای و پارچه پشمی فعالیت می‌کرد، تا سال ۱۳۲۰ فعالیت ۹ کارخانه نساجی در اصفهان آغاز شده بود که اسامی آن‌ها به ترتیب زمان تأسیس، وطن، ریسباف، شهرضا، زاینده‌رود، رحیم‌زاده، نور، نختاب، پشم‌باف و صنایع‌پشم بوده است، اما بسیاری از کارخانه‌های هم‌عصر ریسباف به دلایلی همچون دریافت وام‌های بانکی سنگین، بدهی، کمبود مواد اولیه و نداشتن توانایی در پرداخت حقوق کارگران تعطیل شدند و بعد از مدتی دست و پنجه نرم کردن با مشکلات دوباره جان گرفتند، ریسباف نیز از سایر کارخانه‌ها مستثنی نبود و بارها دستخوش تغییر و تحول شد.
کارخانه ریسباف بارها به‌علت بدهی، کمبود مواد اولیه، ناتوانایی در پرداخت حقوق کارگران و مواردی دیگر، تعطیل و مجدد افتتاح شد؛ بانک ملی یکی از طلبکاران اصلی ریسباف بود، این کارخانه که آخرین و یکی از زیباترین مجموعه‌های صنعتیِ دوره پهلویِ اول بود توسط این بانک تملّک شد و به‌نام «شرکت ملی ریسباف» به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در دهه ۸۰ خورشیدی به‌طور کامل تعطیل و بسیاری از ماشین‌آلات ریسندگی و بافندگی این کارخانه منحصربه‌فرد در مزایده فروخته شد.
در حال حاضر این ماشین‌آلات که بخشی از تاریخ نساجی اصفهان به‌شمار می‌رود، در کارگاه‌های کوچک ریسندگی و بافندگیِ شهر اصفهان استفاده می‌شود و همچنان فعال است.
نخستین‌بار در دولت نهم، استاندار وقت اصفهان اعلام کرد که قصد خرید این کارخانه و تبدیل آن به موزه بزرگ اصفهان را دارد، اما به نظر می‌رسد به‌دلیل توافق نکردن با یکی از بانک‌ها، این اتفاق عملیاتی نشد.
در این مورد شهردار اصفهان در آذر سال ۹۳ اعلام کرد که شهرداری برای احداث موزه صنایع‌دستی در کارخانه ریسباف در سال جاری بودجه‌ای تعیین کرده است، اما به‌دلیل پیشنهادی از سوی وزارت راه و شهرسازی در این ارتباط فعالیت خود را متوقف کرد.
رسانه‌ها همچنان پیگیر موضوع کارخانه ریسباف بوده‌اند و مدیران وقت اصفهان هر کدام در زمان مسئولیت خود جلسات مختلفی را برای رفع مشکل آن تشکیل دادند تا در نهایت در دی سال ۹۵ قرارداد واگذاری کارخانه ریسباف اصفهان از سوی یکی از بانک‌ها به وزارت راه و شهرسازی با حضور عباس آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی، رسول زرگرپور استاندار اصفهان و مدیرعامل این بانک امضا شد تا واگذاری این کارخانه و اجرای عملیات تغییر کاربری و تبدیل آن به موزه در شکل رسمی به حرکت خود ادامه دهد.
در سال‌های اخیر میراث فرهنگی، شهرداری و استانداری اصفهان پیگیری‌های مکرری انجام دادند تا این کارخانه را به موزه بزرگ اصفهان تبدیل کنند و سرانجام این طلسم پس از سال‌ها با توافق و تعامل میراث فرهنگی، استانداری و شهرداری با بانک ملی شکسته شد تا رؤیای زنده شدن ریسباف و تبدیل کاربری آن به فضای فرهنگی محقق شود.
همزمان با روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، آئین بازگشایی کارخانه ریسباف و آغاز مرمت این بنای ارزشمند برای تأسیس موزه اصفهان با حضور مسئولان و مدیران کشوری، استانی و شهری اصفهان برگزار شد.
احیای ریسباف بزرگترین طرح احیای میراث فرهنگی پس از انقلاب
مهران زینلیان، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: کارخانه ریسباف از مجموعه باغ‌های به جا مانده از عصر صفوی است که به‌عنوان نخستین پارک صنعتی کشور بنا نهاده شده و در حال حاضر یکی از میراث صنعتی ماندگار کشور است.
وی تصریح می‌کند: آغاز به‌کار این مجموعه به سال ۱۳۱۱ بازمی‌گردد و پس از آن این مجموعه ارزشمند فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان می‌افزاید: این مجموعه در جنگ جهانی اول در تولیدات کشور نقش‌آفرینی کرده و در خودکفایی کشور در آن بازه زمانی مؤثر بوده است، اما با گذشت زمان و ورود تکنولوژی‌های جدید به‌روز نشده و به دلیل طلب‌هایی که بانک ملی داشته به تملک این مجموعه درآمده است و از دهه ۸۰ این مجموعه زمین‌گیر و تعطیل شد.
در ریسباف یکی از بزرگترین مراکز تولید و عرضه صنایع دستی جهان ایجاد خواهد شد
زینلیان با اشاره به بی‌مهری‌های بی‌شمار به کارخانه ریسباف اصفهان اظهار می‌کند: بخش‌هایی از این مجموعه ویران و بعضی تجهیزات نیز خارج شده است، اما سال ۱۳۹۰ با مصوبه دولت و کمیسیون‌های مربوطه از جمله کمیسیون ماده ۵ به‌عنوان موزه ثبت شد، اما این مسیر نیز برای ریسباف اصفهان تا خرداد ۱۴۰۲ هموار نمی‌شود، با ورود و پیگیری‌های استانداری اصفهان با مصوبه هیئت وزیران مالکیت این مجموعه به میراث فرهنگی منتقل شد تا به‌عنوان موزه منطقه‌ای اصفهان پذیرای گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی باشد.
وی با اشاره به مختصات این مجموعه می‌گوید: احیای ریسباف را می‌توان بزرگترین طرح احیای میراث فرهنگی کشور پس از انقلاب دانست.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان ادامه می‌دهد: در این مجموعه یکی از بزرگترین مراکز تولید و عرضه صنایع دستی جهان ایجاد خواهد شد و در صورت ایجاد موزه قابل رقابت با بزرگترین موزه‌های تاریخی جهان خواهد بود.
اجرای برنامه‌های رویداد محور در ریسباف
محمدعلی صرامی، مدیر بهره‌برداری ریسباف به خبرنگار ایمنا می‌گوید: توافق سه‌گانه میان کارخانه ریسباف، استانداری و میراث فرهنگی مبنی بر این بود که شهرداری برای مرمت اضطراری و رفع خطر ریسباف اقدام کند و طرح محتوایی تهیه شود.
وی تصریح می‌کند: به این منظور برای تهیه شرح خدمات دقیق جهت تهیه طرح محتوایی و در ادامه طراحی ریسباف پیش‌بینی رویدادهایی متناسب با ظرفیت‌های آن داشته‌ایم، بنابراین بهره‌برداری از ریسباف را به دو گروه مخاطبان، ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان تقسیم‌بندی کردیم.
وی می‌افزاید: در بخش ذی‌نفوذان از ظرفیت‌های داخلی استان استفاده می‌شود، به همین دلیل جلسات برنامه‌های جامع شهر اصفهان را که هدف اصلی آن تدوین توسعه شهری است، در مجموعه ریسباف برگزار کردیم.
مدیر بهره‌برداری ریسباف با بیان اینکه این جلسات با حضور تمام دستگاه‌های مرتبط با حوزه توسعه شهری اصفهان برگزار می‌شود، ادامه می‌دهد: این حلقه در واقع جزو مهم‌ترین گروه‌های ذی‌نفوذ ریسباف به حساب می‌آید؛ موزه و تأثیر آن بر شهر اصفهان و محیط پیرامون آن نیز یکی از موضوعات اصلی تدوین توسعه و برنامه جامع شهری است.
صرامی با بیان اینکه قبل از برگزاری این جلسات باید بخش اداری ریسباف را تجهیز و ساختمان را مرمت می‌کردیم که این اقدام نیز در حال انجام است، تصریح می‌کند: در بخش دوم مخاطبان که ذی‌نفعان ریسباف هستند، از جمله هنرمندان، مورخان، معماران و شهرسازان، مطالعات و طراحی سه بخش رویداد کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را انجام می‌دهند.
وی با بیان اینکه نخستین اقدام، طراحی برنامه جامع تاریخ شفاهی ریسباف است، می‌گوید: در برنامه تاریخ شفاهی ریسباف سعی کردیم به روایت افراد مطلع، مجری، قانون‌گذار و تأثیرگذار در مورد شکل‌گیری فعالیت ریسباف، تداوم و تعطیلی آن بپردازیم، همچنین تلاش شد انتقال تجربیاتی که طی بسترهای زمانی در ریسباف شکل گرفته است، ثبت شود و انتقال تجربه در حوزه مدیران و افرادی که در این حوزه تأثیرگذار بودند انجام شود که این برنامه تیر سال جاری آغاز می‌شود.
مدیر بهره‌برداری ریسباف با اشاره به اینکه اقدام دومی که در حال برنامه‌ریزی برای اجرا هستیم، مستندسازی، عکاسی و فهرست‌برداری از وضعیت اموال منقول، نازک‌کاری و تزئینات معماری کارخانه ریسباف است، خاطرنشان می‌کند: هدف اصلی از این کار ارائه اطلاعات برای انجام خدمات ذکر شده است، هدف دوم دسته‌بندی و فهرست‌نویسی اطلاعات لازم برای اقدامات حفاظتی و مرمتی است و برگزاری نمایشگاه که در پاییز صورت می‌گیرد.
مرمت‌های اضطراری برای رفع خطر ریسباف توسط سازمان نوسازی در حال انجام است
صرامی با بیان اینکه اقدام سوم برگزاری یک رویداد بلندمدت با عنوان مسئله ریسباف است، تصریح می‌کند: هدف از اجرای این رویداد بررسی نمونه‌های مشابه این فضا در سایر کشورها یا ایران است تا بتوانیم از تجربه آن‌ها استفاده کنیم و تا حد ممکن از عموم ذی‌نفعان ریسباف بهره ببریم و متوجه شویم که پیشنهاد سیاست‌گذاری آن‌ها برای آینده مجموعه چیست.
وی اظهار می‌کند: این رویداد بلندمدت از پاییز آغاز و تابستان سال آینده تمام می‌شود، البته این برنامه به شکل رویدادمحور از پوسته بیرونی ریسباف یعنی از چهارباغ بالا آغاز می‌شود و تا لایه‌های درونی که گذرهای میان سالن‌ها است، ادامه پیدا می‌کند.
مدیر بهره‌برداری ریسباف با بیان طراحی برنامه کوتاه‌مدت دیگری می‌افزاید: هدف از این رویداد این است تا در کوتاه‌مدت بتوانیم نمونه‌های متفاوت که در بازسازی و نوآوری فضاهای صنعتی قدیمی وجود داشته است را بازسازی کنیم و از فرصت‌های پیشنهادی برای بازسازی ریسباف استفاده کنیم.
صرامی ادامه می‌دهد: در نظر داریم تا پس از تمام این رویدادها و نشست‌ها به احصای نظام پیشنهادی در رابطه با ریسباف برسیم تا با برنامه‌ریزی‌های بعدی بتواند به‌عنوان اسنادی برای شرح خدمات طراحی ریسباف مورد استفاده قرار بگیرد.
وی می‌افزاید: می‌توانیم کارشناسان بیشتری را وارد مجموعه کنیم و همگرایی میان شبکه‌های مختلف نیروی انسانی و طبقات متخصص را در جامعه ایجاد کنیم و پس از گذشت حدود ۱۰ ماه به جمع‌بندی به نسبت کامل از فضاهای مورد نیاز برای مرمت و طراحی ریسباف برسیم.
مدیر بهره‌برداری ریسباف با بیان اینکه همزمان اقدامات مرمتی توسط سازمان نوسازی در حال انجام است، می‌گوید: آتلیه طراحی توسط این سازمان راه‌اندازی شده است و طبق توافق صورت گرفته، مرمت‌های اضطراری برای رفع خطر ریسباف توسط سازمان نوسازی در حال انجام است.
به گزارش ایمنا، مجموعه تاریخی کارخانه ریسباف از جمله آخرین بازمانده‌های کارخانه‌های ریسندگی پشم اصفهان در محور تاریخی چهارباغ بالای اصفهان واقع شده است؛ این بنا سال ۸۱ به ثبت آثار ملی ایران رسید و آذر سال گذشته به طور رسمی به اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان تحویل داده شد.
به گفته علی‌اصغر شالبافیان، معاون گردشگری کشور، مرکز بین‌المللی صنایع‌دستی در محل کارخانه ریسباف اصفهان، به مرکزی برای حضور هنرمندان صنایع‌دستی از مناطق مختلف دنیا تبدیل خواهد شد که این هنرمندان با هدف توسعه، ترویج و تحقیقات کاربردی در حوزه صنایع‌دستی کشورهای مختلف به فعالیت خواهند پرداخت.
نظر شما