نقش جهان یک بنای برخاسته از اندیشه هنری است

وی با بیان سه توصیف از اصفهان افزود: توصیف اول «اصفهان نصف جهان» است و دو توصیف دیگر این بار، به‌طور خاص درباره نقش جهان مطرح می‌شود و هر دو منفی است.

استاد فلسفه دانشگاه اصفهان بیان کرد: این دو توصیف برگرفته از اذهانی است که نگاه خاصی به اصفهان داشته‌اند، نخستین توصیف مربوط به دکتر شریعتی است که نقش جهان را چون نمود زر و زور و تزویر می‌داند و متأسفانه این توصیف‌های منفی هنوز زنده است. دومی نیز برخاسته از یک نگرش چپ است که می‌گوید نقش جهان به مثابه سه قطب قدرت برای سرکوب خلق است که در حال حاضر از نگاه فلسفی به تشریح این توصیف نمی‌پردازیم.

وی تصریح کرد: این توصیفات سخن مبتذل است و از انحطاط شم زیباشناسی خبر می‌دهد و به هر لحاظ که به آن بنگریم بی‌اعتبار است.

بینای‌مطلق با بیان اینکه از این دیدگاه نقش جهان فرقی با یک بنای عادی ندارد، گفت: زمانی که سمبولیسم نابود می‌شود، بنا فرو می‌ریزد، بنابراین حفظ سمبولیسم مهم است؛ اگر بزرگان هنر سنتی بر این امر تاکید دارند نیز به همین علت است؛ در مورد نقش جهان نیز باید همین‌گونه رفتار کنیم، یعنی آنچه با ساختار این بنا ناسازگار نیست را حفظ کنیم تا به حفظ این سمبولیسم دست پیدا کنیم.

وی ادامه داد: در خصوص این توصیف‌های دوگانه چند نکته را می‌توان بیان کرد، نخست اینکه چه بنایی را تخریب کنیم چه آن را با داوری‌های نادرست بی‌اعتبار گردانیم در واقع یک کار کرده‌ایم و هر دو اقدام یک اثر مشترک دارد.

این استاد فلسفه دانشگاه گفت: برای شناخت این تعریف باید بپرسیم آیا هر بنایی یک اثر محسوب می‌شود؟ در اینجا می‌توان بنایی به نام جهان‌نما را مثال زد که در ۷۰۰ متری نقش جهان ساخته شده است؛ باید تفاوت این دو بنا را بررسی کنیم و سوال این است که جهان‌ما چه چیز را برای ما آشکار می‌کند؟، این ساختمان یک مرکز تجاری است و همه جا شبیه آن وجود دارد، پس یگانه نیست و سوال دیگر این است که جهان‌نما چه چیزی از فرهنگ غنی، اسلامی بودن و ایرانی بودن ما را نشان می‌دهد؟، بنابراین نمی‌توان آن را یک اثر هنری دانست.

وی افزود: در مقابل اثری به نام نقش جهان وجود دارد که یگانه است و دیگر شبیه آن را نمی‌توان ساخت؛ این اثر دارای هویت و فلسفه است، بنابراین رویارویی ما با نقش جهان به مثابه یک اثر است و با آن همچون دیگر ساختمان‌هایی که از نظر ما اثر و دارای سمبولیسم نیستند، رفتار نمی‌کنیم.

بینای‌مطلق با بیان اینکه آنچه به ما اجازه می‌دهد در مورد نقش جهان به‌عنوان یک بنای برخاسته از اندیشه هنری صحبت کنیم، سنت و هویت است، گفت: هنر مدرن به نسبت میان موضوع و ساختار اثر، اعتنایی ندارد و بر اساس آن هر موضوعی را می‌توان به دلخواه بسازیم، اما هنر سنتی به این تناسب پایبند است و از آنجا که نقش جهان یک اثر هنری سنتی است، اجازه داریم که از آن یک تحلیل سمبولیک ارائه دهیم.

وی خاطرنشان کرد: برای این تحلیل به فلسفه سیاسی افلاطون مراجعه کرده‌ایم؛ در این تحلیل به ساختاری پی می‌بریم که به ساختار فعلی نقش جهان نزدیک است و در این فلسفه، از عدالت سخن به میان می‌آید و گفته می‌شود که عدالت هم در جامعه و شهر و هم در فرد وجود دارد.

استاد دانشگاه تصریح کرد: در نظر افلاطون این تحلیل وجود دارد که همان ساختاری که در فرد مشاهده می‌کنیم، در شهر نیز وجود دارد، بنا بر این دیدگاه، نسبتی بین آدم و عالم در اندیشه قدیم وجود داشته است که اثر آن در بنا نیز دیده می‌شود و ما نقش جهان را به عنوان یک بنای سمبولیسم دارای چنین اثری می‌دانیم.

وی تصریح کرد: افلاطون معتقد است که جست‌وجو در جامعه به جست‌وجو در نفس منتهی می‌شود؛ از دیدگاه او، در نفس انسان سه قوه وجود دارد که شامل «اپیتومیا» (تمنا) که مرکز توجه به خواسته‌های معیشتی و زندگی انسان است، قوه «ثوموس» (به معنای خشم ولی دقیق‌تر هوی جنگندگی) که ترکیبی از همت و غیرت و خشم است و به کسب قدرت و افتخار می‌پردازد و قوه «لوگیستیکون» (قوه خرد) که دنبال شناخت تمام حقیقت است، می‌شود.

بینای‌مطلق ادامه داد: قوای نفس در جامعه مابازا دارد و جامعه را نیز می‌توان انعکاسی از نفس انسان دانست، همان‌طور که اگر در انسان قوه خرد حاکمیت پیدا کند، انسان فیلسوف می‌شود و اگر قوه خشم برتری پیدا کند، انسان جنگجو می‌شود و اگر قوه تمنا غالب شود، انسان پیشه ور می‌شود.

وی گفت: این سه مؤلفه را در نقش جهان نیز می‌توان تسری داد؛ به این صورت که بازار قیصریه متناسب با پیشه‌وران، کاخ عالی‌قاپو به عنوان حکومت و جنگجویی و مسجد مرکز دانایی و دانش و حکمت است و اینجاست که باید گفت اصفهان نصف جهان نیست، بلکه نقش جهان است.