به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، شهر قم یک عاشورای پرتلاطم را گذرانده و کوچه‌ها و خیابان‌ها هنوز از پرچم‌های عزا سیاه‌پوش بود، اما گویا در و دیوار شهر نشان از واقعه‌ای نزدیک داشت.
طنین فریادهای سخنرانی کوبنده امام خمینی (ره) که آن روزها او را با لفظ «آقا روح‌الله» خطاب می‌کردند، هنوز از مدرسه فیضیه جدا نشده بود که صبح روز پانزدهم خرداد فریاد دیگری در خیابان‌های شهر قم بلند شد که مردم را به میعادگاه فرامی‌خواند.
آقا روح‌الله شب گذشته دستگیر شده بود و هیچ زن و مردی توان تحمل دربند بودن مرادش را نداشت. مردها سراسیمه به دنبال ندای دعوت کننده رفتند و پس از اطلاع از ماجرا با چهره‌ای برافروخته، عده‌ای دست خالی و عده‌ای با سلاح سرد به مبارزه با رژیم رفتند.
مریم آن زمان هشت ساله بود؛ پدرش را به یاد می‌آورد که چگونه بی تاب وارد حیاط مرکزی خانه شد و از پله‌های تمام ایوان‌ها بالا رفت. یک سمت خانه عمو زندگی می‌کرد و سمت دیگر پدربزرگ.
مردهای دیگر را فراخواند و ماجرای دستگیر شدن «آقا روح الله» را شرح داد. حالا همه سراسیمه و خشمگین با قدم‌هایی استوار به خیابان رفتند. کمی بعدتر مریم صداهای گلوله و فریاد را از کوچه شنید. عمو با لباس خونین به خانه آمد و سرگردان در حیاط به دنبال چیزی می‌گشت.
با تکه چوبی دوباره به سمت خیابان روانه شد. مادر، مادربزرگ و عمه‌ها با دل‌شوره چادرها را سر کردند و خود را به در اصلی خانه رساندند. ساعتی گذشت تا پدربزرگ و عمو با لباس خونین برگشتند، اما پدر هیچ وقت نیامد.
دستگیری امام خمینی (ره) ساعت ۴ بامداد رخ داده بود و جو امنیتی عجیبی در شهر قم حکم‌فرما بود.
حسین کشوری از شاهدان عینی ماجرا از رؤیت صدها کُماندو از ساعات اولیه صبح در خیابان سخن می‌گوید، اینکه در هر نقطه‌ای از مرکز شهر، مردان با هر سلاحی که در دست داشتند به سمت حرم می‌آمدند. شعار همه یک چیز بود «یا مرگ یا خمینی»
روایت‌های کودکانه‌ای که در تاریخ ماندگار شد
فرشته اعرابی، در زمان وقوع قیام ۱۵ خرداد یک کودک خردسال بود که پدرش را در این قیام از دست داد. او که آن روزها در محله خاک فرج قم زندگی می‌کرده از شنیدن فریاد «یا مرگ یا خمینی» سخن می‌گوید، اینکه پدرش پس از شنیدن خبر دستگیری آقا روح‌الله بدون درنگ به جمعیت پیوست و در گوشه خیابانی که بعدها به نام امام خمینی (ره) نام‌گذاری شد، به شهادت رسید.
سیدمحمد حسین آل طه در آن ساعات در حرم مطهر حضرت معصومه (س) مشغول نیایش بود که حرکت هواپیماهای جنگی و شکستن دیوار صوتی او را متوجه وقوع حادثه‌ای کرد.
وی وقایع آن زمان را اینگونه توصیف می‌کند؛ دیری نگذشت که عده‌ای با لباس شخصی، اما مسلح وارد صحن حرم شدند و به مردم یورش بردند. مردم از هر جهت به دنبال فرار بودند. بیرون حرم در پل آهنچی بسیاری از نیروهای ارتشی مستقر بودند که ناگهان شروع به تیراندازی کردند. همزمان از کوچه‌های اطراف هم صدای تیراندازی و فریاد مردم آمد. جمعیت خیلی زود شروع به گریختن کرد و متفرق شد و مردم مجروحان را به بیمارستان‌ها منتقل کردند.
سیداحمد کوثری از دیگر شاهدان عینی معتقد است که «اولین شهدای پانزدهم خرداد از پل آهنچی به سمت خاکفرج تا داخل کوچه آبشار شهید شدند. چند صد نفر در آنجا به شهادت رسیدند یا زخمی شدند. یک عده هم به طرف خیابان امام خمینی کنونی یا خیابان تهران آن زمان رفتند و در آنجا باز مورد حمله قرار گرفتند و عده‌ای در آنجا به شهادت رسیدند، به نحوی که در جوی‌های خیابان آبشار و خیابان امام، خون جاری بود.»
نخستین شهید که بود؟
چنانچه اسناد آن روز را جست‌وجو کنیم، صحبت‌های حجت‌الاسلام عبدالحسین چهل اخترانی از روحانیان مبارز، روایتگری خوبی برای این واقعه است.
«پس از شنیدن خبر دستگیری امام همراه با هیئتی‌ها با شعار (یا مرگ یا خمینی) به سمت حرم حضرت معصومه (س) حرکت کردیم، وارد صحن حرم که شدیم، حاج‌آقا مصطفی فرزند امام خمینی (ره) سخنرانی کوتاهی کرد، پس از آن عده‌ای از مردم از در قبله حرم به مسجد اعظم رفتند و اینجا بود که ما رفته رفته متوجه شدیم ساواک است که دارد جمعیت را به سمت چهارراه غفاری، جایی که کُماندوها منتظر هستند هدایت می‌کند و جمعیت ناخواسته با شعارهای خود در حال حرکت به سمت قتلگاهی بود که شاه برای حفظ تاج و تخت آن را تدارک دید».
این روحانی مبارز می‌افزاید: «کماندوها به سمت مردم آتش گشودند، درگیری آغاز شد، من و ابراهیم فخار در کنار هم بودیم که برای در امان ماندن به سمت کوچه آبشار فرار کردیم، اما گلوله سرعتش از فرار ابراهیم بیشتر بود و به وی اصابت کرد؛ من حتی نتوانستم جنازه او را با خود ببرم و ابراهیم فخار اولین شهید ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شد».
اگر نگاهی به سلسله وقایع تاریخی منجر به قیام ۱۵ خرداد مردم قم بیندازیم، متوجه می‌شویم که وقوع چنین حرکت بزرگی در متن جامعه اسلامی به تدریج در حال زمینه‌سازی بود و مجموعه‌ای از رفتارها و اقدامات به این مسئله منجر شد.
نگاهی به سلسله وقایع تاریخی
مهر ۱۳۴۱ بود که با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و برداشته شدن شرط سوگند به قرآن برای نمایندگان و رأی‌دهندگان در این قانون، امام خمینی (ره) رهبری اعتراضی بزرگ به مدیریت غَرب‌زده و سرسپرده پهلوی بر کشور را به صورت علنی بر عهده گرفت.
ماه آذر بود که با پافشاری امام بر لغو این طرح، هیئت وزیران به لغو آن رأی داد، با این حال آتش اعتراض به سیاست‌های کلی رژیم پهلوی در میان اقشار مختلف مردم و متدینان رقم خورد.
شاه اعلام کرد که می‌خواهد اصول شش‌گانه یا «انقلاب سفید» را به رفراندوم بگذارد؛ امام از مخالفان سرسخت این اصول بود.
ششم بهمن که روز رأی‌گیری این اصول شش‌گانه بود، علما و طلاب به رهبری امام خمینی (ره) در مساجد تجمع کردند. هفتم اسفند سال ۱۳۴۱، امام خمینی با صدور بیانیه‌ای نوروز را عزای عمومی اعلام کرد و در عصر دوم فروردین ۱۳۴۲ نیروهای رژیم به مدرسه فیضیه حمله کردند.
چهلم این مراسم هم مورد تعرض رژیم پهلوی قرار گرفت و در نهایت سیزدهم خرداد امام خمینی در مدرسه فیضیه سخنرانی کوبنده‌ای علیه شاه انجام داد که سرآغاز تحولات بسیاری شد.
شب پانزدهم خرداد نیروهای رژیم ایشان را در منزل‌شان دستگیر کردند و به پادگان قصر بردند. با انتشار خبر این دستگیری، صبح روز بعد قیام خونین پانزدهم خرداد در شهر قم رقم خورد.
قیام پانزدهم خرداد تنها در قم نبود و همان روز از طریق شخصیت‌های بزرگ سیاسی و مذهبی به اطلاع مردم تهران نیز رسید و در تهران نیز غوغایی برپا شد. حرکت‌های مردمی در ورامین و تبریز و دیگر شهرها در ادامه حرکت مردم قم و تهران، در نهایت این واقعه را به نقطه‌ای اثرگذار در تاریخ معاصر کشور تبدیل کرد.
هرچند قیام خونین مردم قم کاملاً مردمی بود و همه اقشار در آن شرکت کردند، اما نقش علما و روحانیت در قیام پانزدهم خرداد قم بسیار پررنگ و مشهود است. همان روز هم بسیاری از طلاب از حرم مطهر یا مدرسه فیضیه به سمت خیابان‌های اطراف حرم مطهر آمدند و در بیوت مراجع تجمع کردند.
لزوم ترویج ارزش‌های قیام
آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعیان درباره اهمیت قیام ۱۵ خرداد طی سخنانی با تأکید بر اینکه باید ارزش‌ها و زوایای تاریخی این روز برای نسل جوان تشریح شود، اظهار می‌کند: این قیام بر اساس نیاز جامعه به ایجاد یک حرکت بزرگ الهی منجر شد.
وی با اشاره به اینکه ۱۵ خرداد سال ۴۲ زمینه‌ساز پیروزی‌های بزرگ انقلاب اسلامی است که دنیا را متحول کرد، اضافه می‌کند: پیروزی انقلاب اسلامی نشانه اخلاص و اصالت امام خمینی (ره) بود.
این مرجع تقلید شیعیان با تاکید بر اینکه باید زوایای تاریخی و ارزش‌های معنوی قیام ۱۵ خرداد در کتب درسی جلوه بیشتری پیدا کند، می‌گوید: همه مسئولان و مردم باید نسبت به ترویج این فرهنگ بزرگ اسلامی کوشا باشند و رسانه‌های جمعی نباید نسبت به اطلاع‌رسانی کامل از این قیام خونین کوتاهی نکنند.
آیت‌الله مکارم شیرازی با اشاره به اینکه وی در روز قیام ۱۵ خرداد سال ۴۲ توسط مزدوران شاهنشاهی دستگیر شده است، ادامه می‌دهد: نام جاوید امام خمینی (ره) انقلاب اسلامی ایران را زنده کرده باید نام و یاد این حکیم بزرگ تاریخ اسلام را به هر نحوی که شده است، زنده نگه داشت.
چهار رکن قیام
آیت‌الله العظمی عبدالله جوادی آملی دیگر مرجع تقلید، قرین بودن با عاشورا را از ارکان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و موضوعی معنادار تفسیر می‌کند.
وی می‌افزاید: سخنرانی امام در عصر عاشورا زمینه این قیام را که در دوازدهم محرم رخ داد فراهم کرد، این سخنرانی در مدرسه فیضیه که مهد فقاهت بود اتفاق افتاد و همین به یکی از ارکان قیام تبدیل شد.
این مرجع تقلید شیعیان راجع رکن سوم این قیام خاطرنشان می‌کند: بنگرید که شهدای پانزدهم خرداد از چه گروه بودند؛ آیا جز این است که تمام این افراد از مریدان اهل بیت (ع) بودند، در مرحله بعد زندگی این افراد را بررسی کنید. آیا از قشر مُسرِف و مُترَف بودند یا از طبقه محروم و مستضعف؟
آیت‌الله جوادی آملی عنوان می‌کند: با بررسی این اضلاع چهارگانه مشخص می‌شود که پانزدهم خرداد برای همیشه روز عزای عمومی است، یعنی روزی است که عاشورا جلوه کرد؛ فیضیه ظهور کرد؛ مسلمان‌ها عمل کردند و محرومان به پا خاستند؛ همه این‌ها یعنی ما وامدار مکتب و مَدرَس مسلمانان و محرومان هستیم.
نظر شما