به گزارش خبرگزاری ایمنا از فارس، باغ‌های ایرانی بیانگر رابطه تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی و نشانه‌ای از سازگاری و همسو کردن انسان و طبیعت است، شیراز از جمله شهرهای مهم گردشگری ایران است که علاوه بر وجود بناهای تاریخی ارزشمند که نشان از سابقه فرهنگی ما دارد، دارای باغ‌های تاریخی متعددی است، از این رو در فصل بهار و نوروز فضایی بسیار لذت‌بخش برای گردشگران فراهم می‌کند و هر ساله با فرا رسیدن بهار طبیعت و ایام نوروز در باغات، عطر بهار نارنج هر رهگذری را سرمست می‌کند.
باغ‌های جهان‌نما، ارم، دلگشا، عفیف‌آباد و باغ موزه نظر از باغات معروف و تاریخی شهر شیراز است که در طول سال میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است، در این گزارش همراه ما باشید تا در یک سفر مجازی در این باغ‌های بهشتی قدم بزنیم.
باغ جهان‌نما؛ کهن‌ترین باغ شیراز
باغ جهان‌نما از قدیمی‌ترین باغ‌های شیراز است که در ضلع شمالی چهار راه حافظیه و در ضلع شرقی خیابان حافظ واقع شده و مساحت آن ۴۰ هزار مترمربع است، این باغ در دوره‌های حکومتی آل مظفر و آل این جو و تا زمان صفویه بسیار سرسبز و آباد بود و جهانگردانی چون تاورنیه، شاردن، جان ملکم و ادوارد براون در سفرنامه‌های خود از آن نام برده‌اند، همچنین زرکوب شیرازی در شیراز نامه، محمدهاشم آصف رستم الحکما در رستم التواریخ، مهدی قلی خان هدایت در خاطرات و خطرات، فرصت الدوله شیرازی در آثار عجم و میرزا حسن فسایی در فارسنامه ناصری در ذکر زیبایی و آبادی این باغ از دوران آل این جو تاکنون مطالبی نگاشته‌اند.
پس از پایان حکومت افشاریان و تا زمان تشکیل حکومت زندیه، بر اثر کشمکش‌های داخلی، این باغ صدمات زیادی دید، تا اینکه در سال ۱۱۸۵ ه. ق کریم خان زند دستور مرمت و تجدید بنای آن باغ را داد، پس از آن درون باغ عمارتی هشت ضلعی با نمای آجری همانند عمارت کلاه فرنگی باغ نظر (موزه پارس) ساخته شد و در چهار گوشه آن چهار شاه‌نشین با اتاق‌های دو طبقه بنا شد.
شاه‌نشین اصلی دارای سقفی مرتفع با مقرنس کاری ساده گچی است و در وسط عمارت هشت‌گوشه باغ نیز حوضی هشت‌گوشه از سنگ مرمر یک‌پارچه ساختند که در وسط آن فواره سنگی وجود دارد و در شرق و غرب ساختمان نیز دو حوض با فواره سنگی در مقابل شاه‌نشین آن قرار دارد، دو خیابان طویل با جهت شمالی- جنوبی وشرقی-غربی در باغ ساخته شده است که اطراف آن را درختان کاج و سرو کاشته‌اند، دو ورودی پلکان‌دار در بخش‌های شمال‌شرقی و جنوب‌شرقی راه ارتباطی اصلی باغ به ساختمان را میسر می‌سازد، در سمت راست ورودی شمال‌شرقی راه پله‌ای پیچیده با خیز زیاد وجود دارد که به طبقه دوم و پشت بام متصل می‌شود.
در دوره قاجاریه نیز این باغ یکی از باغ‌های آباد و پرشکوه محسوب می‌شد و محلی برای پذیرایی میهمانان حکومتی بود، این باغ دارای چهار در بزرگ است که سه در آن روی محورهای اصلی قرار دارند، این سه در مستقیماً دسترسی به کوشک میانی باغ را که در مرکز باغ قرار دارد، فراهم و فرد را به درون باغ هدایت می‌کند.
باغ مربع‌گونه است و عمارت هشت وجهی دوران زندیه در مرکز آن قرار دارد و دو محور عمود بر این بنا، باغ را به «چهارباغ» تقسیم کرده است، باغ جهان‌نما در سال ۱۳۸۱ پس از تصویب شورای توسعه فرهنگی استان فارس توسط سازمان مسکن و شهرسازی تملک شد و جهت احیا و نیز ایجاد باغ موزه ادبیات ایران و اتصال به مجموعه حافظیه در اختیار شهرداری شیراز قرار گرفت.
باغ ارم، تکه‌ای از بهشت
باغ ارم که از زیباترین باغ‌های ایران در شمال‌غربی شیراز است، در خیابان ارم قرار دارد و از ضلع شمال‌غربی به بلوار دانشجو (خیابان آسیاب سه‌تایی) محدود می‌شود، مساحت این باغ ۱۱۰۳۸۰ متر مربع و زیربنای موجود در آن ۱۸۶۹ مترمربع است و تاریخ ساخت این باغ را مورخان به سده پنجم هجری قمری یعنی دوران حکومت اتابک قراچه سلجوقی رسانده‌اند.
برخی از حافظ پژوهان و مورخان نیز با استناد به ابیاتی از غزل‌ها و قصیده‌های حافظ شیرازی که در مدح شاه شیخ ابواسحاق این جو سروده است، این باغ را متعلق به شیخ و در دوران او آباد می‌دانند.
عمارت اصلی باغ ارم که رو به مشرق ساخته شده از لحاظ معماری، نقاشی، حجاری، کاشی کاری، گچ بری، خوشنویسی و آجرکاری از بناهای ماندگار دوره قاجاریه است. اگرچه سبک معماری این بنا آمیزه ای از سبک معماری صفویه، زندیه و قاجاریه با نگاهی به معماری و تزئینات تخت جمشید است.
این ساختمان دارای سه طبقه است که طبقه زیرین دارای حوض خانه‌ای برای استراحت در روزهای گرم تابستان است که در آن آب نمایی قرار دارد و طاق آن با کاشی‌های هفت رنگ مزیّن شده است. جوی آبی نیز از وسط آن می‌گذرد و سپس به آب‌نمای جلوی ایوان می‌ریزد.
طبقه دوم دارای ایوانی دو ستونی با سقف مسطح است که در پشت آن تالاری قرار دارد و دو طرف آن دو راهرو، چهار اتاق در دو طرف راهرو و دو ایوان کوچک و دو طبقه ساخته شده است و بر فراز این دو راهرو، دو گوشواره به عنوان طبقه سوم وجود دارد. قسمت جلویی ستون‌های این دو طبقه با کاشی‌های هفت رنگ مزیّن به مجالسی از سواران، زنان و گل‌ها شده است.
طبقه سوم دارای یک تالار بزرگ همانند تالار طبقه دوم است که پنجره‌های آن به ایوان اصلی باز می‌شود و در دو طرف آن نیز دو راهرو وجود دارد و دو ایوان کوچک نیز در دو طرف ایوان بزرگ همانند طبقه دوم قرار دارد. در پیشانی عمارت، هلال‌هایی وجود دارد که به سنتوری معروف است و دارای سه مجلس بزرگ و دو مجلس کوچک کاشی کاری با کاشی‌های لعاب‌دار رنگی است، در هلالی میانی که بزرگترین هلالی است، نقش ناصرالدین شاه، سوار بر اسب سفیدی دیده می‌شود که نیم تاجی نیز در جلو کلاه خویش دارد، در اطراف آن، سه نقش دیگر که برگرفته از داستان‌های فردوسی و نظامی است، دیده می‌شود.
باغ ارم همچنین دارای حمامی مربوط به دوران قاجاریه است که متشکل از سرویس‌های بهداشتی، خزینه های حمام، بی نه، نورخانه و گرمخانه می‌باشد، در سال ۱۳۴۰ فضای این حمام پر شده و به محل نگهبانی تبدیل شده بود و هم اینک فضای این حمام بر اساس طرح اصلی مرمت شده است.
باغ عفیف آباد؛ سفر به تاریخ
باغ عفیف آباد که آن را باغ گلشن نیز می‌نامند در جنوب خیابان قصردشت و در انتهای خیابان عفیف آباد واقع شده است، این باغ یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین باغ‌های شیراز است.
طول باغ بیش از ۵۰۰ متر و عرض آن ۲۵۰ متر و مساحت آن بیش از ۱۲۷ هزار متر مربع است، این باغ در دوره صفویه از جمله باغ‌های آباد شیراز و به باغ گلشن شهرت داشته و محل استراحتگاه پادشاهان و حاکمان دوران صفویه بوده است.
سازنده عمارت فعلی باغ با ۱۷۰۰ متر زیربنا، میرزا علی محمدخان قوام‌الملک دوم است که در سال ۱۲۸۴ ه. ق آن را احداث کرد و قنات «لیمک» را که در ۱۵ کیلومتری باغ و در محل قصر قمشه وجود داشت، برای مشروب کردن باغ خریداری کرد،
این باغ سرانجام به یکی از وارثین قوام به نام «غفیفه» رسید و بدین نام نیز شهرت یافت، در ورودی باغ در شمال آن قرار دارد، سر در باغ چهار ستون ساده است که دو به دو در دو سوی آن و بر فراز ازاره آن قرار گرفته است.
در پیشانی در ورودی، نقش دو شیر که گویی را در میان پنجه‌های خود گرفته‌اند دیده می‌شود، پس از گذر از در، دهلیزی وجود دارد که سقف آن را از چوب ساخته‌اند و با شکل‌های منظم هندسی مرتب کرده‌اند، در دیگر سوی در و پیشانی دهلیز، مجلس تاج‌گذاری پادشاه ساسانی وجود دارد که بر قالب نیم‌دایره‌ای به وسیله کاشی‌های رنگارنگ قرار دارد، پس از گذر از دالان کوتاهی به محوطه وسیعی می‌رسیم که عمارت اصلی در آن قسمت است.
ساختمان در وسط باغ قرار گرفته و از بنای دو طبقه تشکیل شده و نمای آن رو به مشرق است، طبقه اول محوطه وسیعی است که آب‌نمای زیبایی در آن ساخته شده و سمت شرقی آن با پنجره‌های مشبک و رنگینی پوشیده شده است، در فواصل میان پنجره‌ها سنگ‌های گندمک نصب شده که روی آنها نقوشی از گل و بته حجاری شده است، طبقه دوم که در واقع طبقه هم‌کف ساختمان است، تالار مجللی است که اطراف آن را ایوان فرا گرفته است.
در دو طبقه ساختمان حدود ۳۰ اتاق و تالار وجود دارد، تمام اتاق‌ها دارای سقف و درهای چوبی تزئین شده هستند، در شمال و جنوب تالار دو بخاری از سنگ مرمر تراشیده و نصب شده است، نمای شرقی عمارت شامل ایوان بزرگی است که در تمام طول بنا امتداد دارد. این نما از بیرون به وسیله ستون‌های آجری و گچی از هم جدا شده‌اند.
باغ دلگشا، اولین سازه کلاه فرنگی در ایران
باغ دلگشا شیراز یکی از زیباترین باغ‌های ایرانی در شهر شیراز، با عطر مسحور کننده بهار نارنج است، این باغ که در ضلع غربی بلوار بوستان و در نزدیکی آرامگاه سعدی واقع شده است و قدمت این باغ را به دوره ساسانی نسبت داده‌اند.
یکی از دلایل احداث آن را قرار گرفتن این باغ در نزدیکی مظهر قنات کهن و در حریم قلعه بسیار قدیمی مشهور به کهندژ یا فهندژ می‌دانند که برخی از بقایای آثار آن از جمله چاه قلعه بند چاه دختر هنوز بر فراز کوه مقابل باغ وجود دارد.
باغ دلگشا در دشت زیر پای این قلعه و در نزدیکی مظهر قنات سعدی که آب گازران هم نامیده می‌شود و از حوض ماهی می‌گذرد، واقع است، آب قنات سعدی از روزگار گذشته تا کنون، باغ دلگشا و چند باغ دیگر و کشتزارهای اطراف را آبیاری می‌کرده است، در دوره حکومت تیمور گورکانی بر فارس نیز این باغ آباد بوده و تیمور پس از دیدن این باغ، دستور ساخت باغی بزرگ به همین شیوه و همین نام را در سمرقند داده است.
باغ دلگشا با ۳۰۰ متر طول و ۲۵۰ متر عرض و مساحتی در حدود ۵/۷ هکتار و زیر بنایی در حدود ۱۲۵۱ متر مربع در دوره صفویه و افشاریه میز از باغ‌های آباد شیراز بوده و در دوره افشاریه به مدتی در تملک میرزا محمد کلانتر فارس درآمده است، اما پس از حمله نادر به شیراز و محاصره این شهر، باغ صدمات زیادی دید، در دوره کریم خان زند که بسیاری از باغ‌های شیراز آباد شدند، این باغ نیز احیا و مرمت شد، باغ دلگشا به جهت فراوانی درختان نارنجش شهرت دارد.
پس از کریم خان زند، به دلیل درگیرهایی که بین جانشینان او بر سر سلطنت روی داد، صدمات زیادی باغ‌های اطراف شیراز، از جمله دلگشا دید و بعد در دوره قاجاریه و در سال ۱۲۰۵ ه. ق حاج‌ابراهیم‌خان معتمدالدوله آن را مرمت کرد، آخرین مالک این باغ خورشید کلاه القا الدوله دختر قوام‌الملک بود که با خانواده خود در آن زندگی‌می‌کرد و در سال ۱۳۴۸ این باغ توسط شهرداری شیراز خریداری شد.
در ورودی این باغ از سمت جنوب باز می‌شود و در راستای در ورودی باغ، یک آب نما طویل و کشیده وجود دارد که جلوی عمارت که آن هم در راستای در ورودی قرار دارد بازسازی شروع می‌شود و تا ورودی باغ امتداد پیدا می‌کند و به یک حوض هشت ضلعی در جلوی در ورودی می‌ریزد.
عمارت کلاه فرنگی در وسط باغ ساخته شده و چهار سوی آن را چهار خیابان احاطه کرده است و ساختمان دارای سه طبقه است که شامل یک تالار بزرگ و چهار شهر نشین و چهار گوشواره است، در وسط شاه‌نشین، حوض هشت‌ضلعی بزرگی دیده می‌شود که با کاشی‌های آبی ساخته شده و لبه‌های آن با سنگ‌های سرخ رنگ حجازی شده است.
در طبقه دوم نیز تالاری با سقف آینه کاری وجود دارد، در قسمت‌هایی از سقف نیز نقاشی‌هایی از رنگ و روغن ترسیم شده است، درهای ساختمانی همگی از چوب ساج است و روی آنها منبت‌کاری‌هایی بسیار ظریف ایجاد شده است، سقف بنا گنبدی شکل است و هواکشی در وسط آن ساخته شده است، عمارت فوق کرسی‌دار است و در جلو آن یعنی دار سمت جنوب ایوانی با دو ستون سنگی وجود دارد.
باغ موزه نظر، خانه ابدی کریم‌خان زند
باغ نظر یا همان موزه پارس از مکان‌های دیدنی شیراز است که از دوران حکومت زندیه به جا مانده و کریم‌خان زند در این باغ آرمیده است، این باغ مثل تمام باغ‌های ایرانی با صفی از درختان بلندقامت و گل‌های زیبا آراسته شده و حوض و فواره، زیبایی آن را کامل کرده است.
در باغ نظر، قدیمی‌ترین موزه استان فارس با نام «موزه پارس» واقع شده است و این بنای هشت ضلعی به دستور کریم‌خان زند برای برپایی مراسم تشریفاتی کشور هنگام میزبانی از نمایندگان دیگر کشورها ساخته شد و به همین دلیل از مهم‌ترین بناهای شیراز محسوب شده است.
این بنا بیش از ۸۰ سال است که به‌عنوان موزه در میان جاهای دیدنی شیراز معرفی می‌شود و امروزه مجموعه‌ای از سکه‌های قدیمی، انواع مهر، اشیای فلزی، ظروف سفالی در آن نگهداری می‌شود.
باغ حکومتی، آرامگاه وکیل، باغ شاهزاده و باغ‌موزه، از دیگر نام‌های باغ نظر است که متناسب با هر دوره تاریخی به آن نسبت داده شده است.
بنای کلاه فرنگی باغ با طرحی هشت‌ضلعی بناشده است و بخش‌های مختلف عمارت‌های قدیم همچون شاه‌نشین اتاق گوشواره در آن دیده می‌شود و تزئینات آجری، کاشی‌گری، نقاشی، مقرنس از هنرهایی است که بیشتر بخش‌ها و سالن‌های عمارت با آنها تزئین شده است.
یکی از قسمت‌های دیدنی و پرماجرای این باغ، آرامگاه وکیل‌آباد است. این آرامگاه با سنگ قبر مرمری‌اش، خانه ابدی کریم‌خان زند است که در دوره آقا محمدخان قاجار با سرنوشت عجیبی روبه‌رو شد، به دستور آقا محمدخان استخوان‌های پادشاه زندیه به کاخ گلستان، محل سکونت شاه قاجار آورده شد تا در پله‌ها دفن شود و شاه قجری هر روز آنها را لگدمال کند اما در زمان پهلوی اول دوباره استخوان‌های کریم‌خان به شیراز و آرامگاه او بازگردانده شد و در هنگام ماجراجویی در باغ نظر و موزه پارس، بازدید از مزار کریم‌خان زند، یکی از مهم‌ترین مکان‌های دیدنی شیراز را از قلم نیندازید.
نظر شما