به گزارش خبرگزاری ایمنا، روز «ساعت زمین» رویدادی است که از یک ایده ساده و نخستین بار توسط روزنامه «سیدنی مورنینگ هرالد» در سال ۲۰۰۷ مطرح شد، هنگام مطرح شدن این موضوع، ۲.۲ میلیون نفر از ساکنان سیدنی اقدام به خاموش کردن چراغ‌های غیرضروری کردند و به دنبال آن، بسیاری از شهرهای دیگر جهان نیز این رویداد را به تصویب رساندند و اکنون به بزرگ‌ترین کمپین محیط زیستی جهان تبدیل شده است.
این رویداد هر سال در آخرین شنبه ماه مارچ میلادی از ساعت ۲۰:۳۰ تا ۲۱:۳۰ به وقت محلی برگزار می‌شود، در این روز با خاموش کردن نورپردازی المان‌ها و نمادهای شهرهای بزرگ مانند خانه اپرای سیدنی یا برج ایفل به مدت یک ساعت سعی شده تا این پرسش در ذهن مردم شکل بگیرد که علت این خاموشی چیست و برای یافتن پاسخ جست‌وجو کنند و نسبت به بحران‌هایی که متوجه کره زمین است، آگاه شوند.
همچنین صندوق جهانی طبیعت به‌منظور آگاهی بخشی نسبت به بحران تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی، اقدام نمادین ساعت زمین را طراحی و اجرا کرده است و اکنون در بیش از یک هزار شهر دنیا در این روز نورپردازی المان‌های شهری به مدت یک ساعت خاموش و برنامه‌هایی از سوی رادیو و تلویزیون در این زمینه پخش می‌شود.
در حال حاضر صندوق جهانی طبیعت (WWF) به عنوان بزرگ‌ترین سازمان غیردولتی زیست‌محیطی جهان مجری اصلی این برنامه و امکانات خود در سراسر جهان را در اختیار این طرح گذاشته است، هر چند این طرح غیرانتفاعی زیست‌محیطی در انحصار هیچ گروهی نیست و هر شخص و سازمانی می‌تواند در این برنامه مشارکت داشته باشد.
بنا بر اعلام صندوق جهانی طبیعت، هدف از این طرح صرفه‌جویی برق به مدت یک ساعت نیست، بلکه یادآوری هزینه انرژی مصرف شده برای کره زمین و درخواست تعهدات بین‌المللی قدرتمند برای متوقف کردن پدیده گرم شدن هوا است، این حرکت عظیم اجتماعی توجه جهانیان به انرژی و مسئله محیط زیست را بیش از پیش به خود جلب کرد و تا جایی پیش رفت که بسیاری از شهرهای جهان نیز به حمایت از این طرح برخاستند.
بر اساس اطلاعات موجود، نخستین باری که گرامیداشت ساعت زمین در ایران برگزار شد، برابر بود با سال ۱۳۹۰ که با خاموشی چراغ‌های برج میلاد در تهران بود، سال بعد یعنی در سال ۱۳۹۱ تعداد بیشتری از شهرهای کشور به وسیله خاموشی سازه‌های معروف کشور به این حرکت جهانی پیوستند و علاوه بر برج میلاد، برج آزادی تهران، سی و سه پل اصفهان، پل سفید اهواز و ساعت میدان شهرداری رشت نیز چراغ‌های خود را خاموش کردند، طبق برآوردهایی که برای ساعت خاموشی توسط کارشناسان به عمل آمده، اگر ۳۰ میلیون مشترک برق تنها معادل یک لامپ ۱۰۰ واتی از مصارف روشنایی خود را خاموش کنند، موجب صرفه‌جویی ۳ هزار مگاواتی مصرف انرژی می‌شود.
بشر در گیر و دار بحران
از نظر محققان و صاحب‌نظران؛ امروزه آلودگی صوتی و نوری یکی از جنبه‌های مهم زیست‌محیطی و بهداشتی است که از دیدگاه سلامتی، علاوه بر ایجاد انواع اثرات فیزیولوژیکی به ایجاد اختلالات روان‌پزشکی و روان‌شناختی منجر می‌شود، آثار فیزیولوژیکی و روانی مواجهه با صدا و حتی نورپردازی‌های بیش از استاندارد بر انسان به تدریج ظاهر می‌شود و در درازمدت پیامدهای منفی روان‌شناختی آن از جمله رفتار پرخاشگرانه، خستگی جسمی و روانی، استرس، سرگیجه، سردرد، عصبانیت، حواس‌پرتی، اختلال خواب، کاهش بازده کاری بروز می‌کند.
نتایج تحقیق جدید نشان می‌دهد که آلودگی صوتی حتی بر موجودات بدون گوش نیز تأثیر دارد، آلودگی صوتی به‌دلیل نحوه وابستگی موجودات زنده به یکدیگر از رشد برخی جنگل‌ها جلوگیری می‌کند، در زمین‌های جنگلی نیومکزیکو که تحت سلطه درختان کاج و ارس قرار دارد، محققان در مناطق با آلودگی صوتی بیشتر درختان بسیار کمتری نسبت به مناطق ساکت مشاهده کردند.
اگرچه صدا و انرژی‌های الکتریسیته نوری دارای اثرات نامطلوب جسمی، روحی و اجتماعی است و در خصوص پیشگیری و کنترل آن اتفاق نظر وجود دارد، اما به طور اجتناب‌ناپذیری در محیط‌زیست و محیط کار تولید و منتشر می‌شود، به طوری که حتی در کشورهای توسعه یافته صنعتی هنوز هم یکی از معضلات عمده مدیریت زیست‌محیطی شهری را موضوع آلودگی صدا و نور تشکیل می‌دهد، علاوه بر مخاطراتی که برای مواجهه با آن‌هابرشمرده‌اند، وجود آلودگی صوتی و نوری در محیط، دلیل اتلاف انرژی توسط منابع مختلف شهری و صنعتی است و از دیدگاه بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز باید این موضوع مدنظر قرار گیرد.
مصارف انرژی یک ضرورت اساسی برای فعالیت‌های اقتصادی و منبع اصلی تجارت است و حامل‌های انرژی با منابع طبیعی ارتباط نزدیکی با هم دارند، اما مصرف زیاد انرژی در اقتصاد کشورها به انتشار بیشتر کربن منجر می‌شود، چراکه تأثیر زیست‌محیطی صنعت انرژی قابل توجه است، تولید، حمل‌ونقل یا مصرف انرژی همه تأثیرات زیست‌محیطی دارند، زیرا یکی از راه‌های انتقال انرژی حرارتی، تابش است، یک جسم با دمای معین، می‌تواند انرژی خود را از طریق تابش به سایر اجسام منتقل کند؛ مثال روزمره این پدیده، گرم شدن بیش از حد فضای اطراف یک لامپ پر مصرف است. بخاری‌های برقی که با استفاده از یک المنت، موجب گرم شدن محیط اطراف می‌شوند، گرما را از طریق مکانیزم تابش به اطراف منتقل می‌کنند.
بر اساس اجماع علمی در مورد برخی از فعالیت‌های اصلی انسانی که به گرمایش جهانی منجر می‌شوند، برای افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، ایجاد اثر گرمایش، تغییرات جهانی در سطح زمین، مانند جنگل‌زدایی، برای اثر گرمایش، افزایش غلظت ذرات معلق در هوا، بشر را با دو بحران بزرگ آلودگی محیط زیست و شتاب فزاینده در تهی کردن منابع انرژی روبه‌رو کرده است.
روز ساعت زمین؛ رویکرد نجات‌بخش محیط‌زیست
اسماعیل کهرم، کارشناس و کنشگر محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به تاریخچه و روند نام‌گذاری روزی به نام ساعت زمین، می‌گوید: این اقدام هر چند نمادین، اقدام شایسته‌ای بود که مردم جهان را ملزم کرد حداقل یک روز از ۳۶۵ روز سال که در حال تخریب زمین و محیط زیست هستند در برابر آن مسئول و به فکر حفاظت از زمین و محیط‌زیست اطراف خود باشند.
وی ادامه می‌دهد: یکی از آسیب‌هایی که زمین را تهدید می‌کند، وجود بیش از حد روشنایی معابر، ساختمان‌ها و منازل است و تاکنون به قدری این آلودگی نوری پیش رفته که حالت شب را از زمین گرفته است و سفینه‌هایی که فضا را رصد می‌کنند، از نورانی شدن بیش از حد زمین در شب گزارش می‌دهند، به‌طوری که اجسام نزدیک به کره زمین به دلیل روشنایی بیش از حد قابل رصد نیست.
این کنشگر محیط‌زیست با اشاره به اهمیت فرهنگ‌سازی مناسبتی مهم همچون روز ساعت زمین تصریح می‌کند: سطح دانش عموم مردم کشور ما نسبت به مسائل محیط‌زیستی نسبت به سایر کشورها حتی کشور همسایه بسیار پایین است و همین امر باعث شده عموم جامعه درک مناسبی از اهمیت روز ساعت زمین نداشته باشند.
وی می‌افزاید: فلسفه اهمیت محیط‌زیست هنوز نیازمند تبیین است، به همین دلیل مناسبت‌های محیط‌زیستی مهم همچون روز ساعت زمین، بیشتر جنبه نمادین و تبلیغاتی به خود گرفته است تا اینکه رویکردی اثربخش داشته باشد.
کهرم ادامه می‌دهد: محیط‌زیست هنوز در مدارس به یک اولویت مهم درسی تبدیل نشده است، به همین دلیل هنوز بعد از گذشت دهه‌ها نتوانستیم نسلی متعهد به محیط‌زیست تربیت کنیم، همچنین هنوز بسیاری از فارغ‌التحصیلان تحصیلات تکمیلی هم اطلاعی از روز ساعت زمین، هدف و اهمیت آن ندارند.
وی تصریح می‌کند: روز ساعت زمین مغفول مانده است و به همین خاطر به هدف اصلی این روز که همان مصرف انرژی کمتر و حفاظت از زمین است، دست نیافته‌ایم و این در حالی است که با بحران انرژی روبه‌رو هستیم.
این کارشناس و کنشگر محیط‌زیست با اشاره به اهمیت سازمان‌های مردم‌نهاد در فرهنگ‌سازی مناسبت‌های مهم می‌گوید: نمی‌توان نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در تبیین مناسبت‌های مهم همچون روز ساعت زمین را نادیده گرفت و اگر در کشورهای توسعه یافته این روز توانسته نقش مهمی در کاهش مصرف انرژی و حفاظت محیط‌زیست داشته باشد، به دلیل ورود جدی سازمان‌های مردم‌نهاد به این حوزه بوده است.
آلودگی صوتی و نوری؛ مهم‌ترین آلودگی‌های زیست محیطی
حبیب حاج‌سیدی‌گلشیرازی، فعال محیط‌زیست و عضو هیئت علمی گروه پژوهش محیط‌زیست دانشگاه‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه امروزه آلودگی صوتی و نوری یکی از مهم‌ترین آلودگی‌های زیست محیطی است و سلامتی میلیون‌ها انسان و حیوان را با خطرهای جدی مواجه می‌کند، می‌گوید: بر کسی پوشیده نیست که انرژی برای هزاران سال توسط انسان‌ها مهار شده است و با پیشرفت علم و تکنولوژی، اهمیت بهره‌مندی از نور و حامل‌های انرژی بیش از گذشته احساس می‌شود.
وی اظهار می‌کند: در دنیای مدرن، نور یک عنصر مهم و ضروری در زندگی انسان است که بدون آن هیچ فعالیتی امکان‌پذیر نیست، به طوری که نور و روشنایی شهری در بسیاری موارد توانسته زندگی شبانه زیبایی برای بشر ایجاد کند، اما در سال‌های اخیر آلودگی صوتی و نوری بیش از گذشته در پی توسعه ناپایدار، الگوهای نادرست مصرف انرژی و افزایش جمعیت با شدت بیشتری ادامه داشته است.
عضو هیئت علمی گروه پژوهش محیط‌زیست دانشگاه‌ها با بیان اینکه میلیون‌ها سال گونه‌های گیاهی و جانوری با طلوع و غروب خورشید میزان نوری را که لازم داشته دریافت کرده‌اند، اما امروزه روشن شدن بیش از حد محیط، چرخه زیستی را دچار اختلال می‌کند، می‌افزاید: روزنه‌های روی برگ درختان برای جذب اکسی‌ژن و دفع دی اکسید کربن هستند، نورهای مصنوعی که به برگ‌های درختان تابیده می‌شود باعث بزرگ شدن روزنه‌ها و جذب آلودگی‌های بیشتر و وارد شدن سموم به درخت می‌شوند.
وی اضافه می‌کند: تاباندن نور روی گیاهان باعث اختلال در فتوسنتز آن‌ها و زودتر خشک شدن درختان می‌شود، در زمان سرد شدن هوا درختان برای خواب زمستانی آماده نمی‌شوند و آب همچنان در آوندهای آنان جریان دارد و وقتی دمای هوا به صفر درجه می‌رسد، سبب یخ زدگی درختان از درون می‌شود.
گلشیرازی با اشاره به اینکه افزایش شهرنشینی و استفاده نامناسب از لامپ‌ها برای تزئین شهر، عامل اصلی افزایش ناگهانی آلودگی نوری است که روزانه بر میزان این آلودگی افزوده می‌شود، تصریح می‌کند: بر اساس تحقیقات، آلودگی‌های نوری باعث اختلال در قوه جهت‌یابی پرنده‌های شهری می‌شود و آن‌هانمی‌توانند لانه‌های خود را پیدا کنند و پرنده‌های مهاجری که می‌خواهند از تالابی به تالاب دیگر پرواز کنند دچار سردرگمی می‌شوند.
وی می‌گوید: روشنایی بیش از اندازه شهرها و لامپ‌های LED متعددی که در سطح خیابان‌ها دیده می‌شود، تأثیر مخربی روی چرخه زیستی گیاهان و جانوران می‌گذارد، چراکه نور اضافی یا بد جهت که توسط روشنایی معابر، خانه‌ها و شهرها، سیستم‌های روشنایی تبلیغاتی، نورپردازی ساختمان‌ها، نورافکن‌های رو به آسمان ایجاد می‌شود ، نه تنها بر حیات وحش، ایجاد توهمات، مشکلات خواب و ستاره شناسی آماتور و حرفه‌ای تأثیرگذار است، بلکه سبب اتلاف مقدار بسیار زیادی انرژی می‌شود.
آلودگی نوری و صوتی، هم‌ردیف آلایندگی‌های هوا و زیست محیطی
این فعال محیط‌زیست با اشاره به اینکه بر اساس تحقیقات به تازگی مشخص شده که منشأ نوری که در کشورهای توسعه یافته تولید و باعث آلودگی نوری می‌شود، سوخت‌های فسیلی است، بیان می‌کند: مصارف انرژی یک ضرورت اساسی برای فعالیت‌های اقتصادی و منبع اصلی تجارت است و حامل‌های انرژی با منابع طبیعی ارتباط نزدیکی با هم دارند، اما مصرف زیاد انرژی در اقتصاد کشورها به انتشار بیشتر کربن منجر می‌شود، چراکه تأثیر زیست‌محیطی صنعت انرژی قابل توجه است، و تولید، حمل‌ونقل یا مصرف انرژی تأثیرات زیست‌محیطی دارند.
وی می‌افزاید: طبق تحقیقات انجام شده در عرضه جهانی انرژی تا سال ۲۰۵۰، دانشمندان و محققان معتقدند مصرف انرژی‌های تجدیدناپذیر همچون گاز، نفت و زغال‌سنگ رو به افول خواهد رفت و انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی بادی و الکتریکی رو به افزایش است که خود به حفظ محیط زیست کمک خواهد کرد، از این‌رو اگر تقاضا و عرضه جهانی انرژی به این شکل پیش رود، از انقراض کره زمین جلوگیری خواهیم کرد.
گلشیرازی پیرامون اینکه در سال‌های اخیر آلودگی نوری و صوتی هم ردیف آلایندگی‌های هوا و زیست محیطی یکی از عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی انسان‌ها و حیوانات در سراسر جهان شناخته می‌شود، می‌گوید: اثرات سروصدا بر انسان می‌تواند منجر به افت شنوایی، اختلال در عملکرد، اختلال در خواب، افزایش ترشح هورمون‌های استرس، بروز اختلالات قلبی و عروقی، همچنین آزردگی و مشکلات روانی شود؛ علاوه بر این سروصدا سایر موجودات زنده را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به تغییر در رفتار و روش زندگی پرندگان و حیوانات می‌شود، آلودگی صوتی مانند سایر آلودگی‌ها بر انسان، گیاهان، جانوران و اجسام بی‌جان آثار منفی متعددی دارد و رشد گیاهان بر اثر سروصدای بلند کاهش چشمگیری می‌یابد.
وی پیرامون اینکه هدف از تنظیم قوانین مرتبط با آلودگی صوتی تنظیم و کنترل منابع تولید صدا با توجه به حفظ استاندارد کیفیت هوای محیط در رابطه با صدا است، می‌افزاید: در این قانون میزان مجاز بر اساس دسی بل و در ساعات گوناگون شبانه‌روز در تمام محیط‌ها مشخص شده است، مجازات آلودگی صوتی در صورت اثبات، جزای نقدی درجه پنج، هفت یا ضبط اموال است، طبق ماده ۳۰ قانون هوای پاک، افراد متخلف در ایجاد صداهای آزاردهنده، بار اول به جزای نقدی درجه پنج و در صورت تکرار، علاوه بر حداکثر جزای نقدی، به ضبط اموال و تجهیزات مرتبط با آلودگی صوتی محکوم می‌شوند.
ساعت زمین؛ یادآور کاهش مصرف انرژی و سوخت‌های فسیلی
گلشیرازی با بیان اینکه امروزه با پیشرفت‌های تکنولوژی، شکی نیست که در دوران کنونی نورپردازی شهرها در طول شبانه‌روز به بخشی جدانشدنی از زندگی تبدیل شده است، اما از آنجا که نور مصنوعی را نمی‌توان از زندگی شهری حذف کرد و تنها می‌توان آن را کاهش داد تا اثرات آن را به حداقل رساند، تصریح می‌کند: «ساعت زمین» یک اقدام نمادین جهانی به منظور یادآوری اهمیت صرفه‌جویی در مصرف انرژی است که هر سال در فاصله ساعت ۲۰:۳۰ تا ۲۱:۳۰ به وقت محلی و در آخرین شنبه ماه مارس هر سال انجام می‌شود و سال جاری این روز مصادف با پنجم فروردین جاری است و ایران نیز در کنار سایر کشورها در این طرح مشارکت خواهد کرد.
وی با تاکید بر اینکه ساعت زمین، یک اقدام مشترک جهانی در راستای یادآوری اهمیت کاهش مصرف انرژی و سوخت‌های فسیلی است که بر گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی اثرگذار هستند، می‌گوید: این اقدام نمادین بهانه‌ای برای جلب توجه مردم جهان به وضعیت محیط‌زیست است که هر سال برنامه‌های بیشتری در دستور کار مجریان ساعت زمین در شهرهای مختلف قرار می‌گیرد.
این فعال محیط زیست، گرمایش زمین را بزرگ‌ترین معضل محیط زیستی می‌داند و می‌افزاید: مقابله با آثار تغییرات اقلیمی دغدغه اصلی فعالان محیط‌زیست در سراسر جهان بوده است و اختصاص ساعتی مشخص در یک روز خاص از سال برای حرکتی جمعی به منظور اطلاع‌رسانی درباره تغییر آب و هوایی، اقدام بی‌سابقه‌ای به شمار می‌رود که با استقبال جهانی روبه‌رو شده است.
وی ادامه می‌دهد: در شرایط عادی و طبیعی، الگوهای آب و هوایی و دمای زمین در طول یک دهه یا سال تغییر می‌کند که دلیل آن چرخه طبیعی زمین است که طوفان، سیلاب‌ها، خشکسالی و آتش‌سوزی‌های شدید در جنگل‌ها حاکی از تغییراتی غیر معمول با سرعتی بالا در جو زمین است، اما به جز این تغییر دمایی که به شکل طبیعی رخ می‌دهد، فعالیت‌های مخرب انسانی مهم‌ترین دلیل تغییرات اقلیمی است که اکنون به عنوان تهدید بزرگ قرن با آن مواجه هستیم.
گلشیرازی با بیان اینکه امروز طرح جهانی «ساعت زمین» هم‌زمان با سراسر جهان و کشور در استان اصفهان به احترام زمین و حفظ سرمایه‌های ملی برای آیندگان و بهینه‌سازی مصرف انرژی برگزار می‌شود، خاطرنشان می‌کند: اصفهان از پیشگامان برپایی با شکوه این کمپین جهانی بوده به طوری که در سال‌های اخیر حرکت نمادین خاموشی چراغ‌های چهلستون، پل‌خواجو و عمارت عالی‌قاپو برای حیات زمین برای همه مردم خاطره‌انگیز شده است.
نور همواره نقشی مهم در حیات بشر ایفا کرده و نخستین عامل محیطی که برای هر نوع فعالیتی ضروری است، به طوری که این عامل بیش از سایر متغیرهای فیزیکی تأثیر دارد؛ زیرا متغیرهای دیگری را که در کیفیت انجام کار نقش مهمی دارند دستکاری می‌کند، با این وجود، سیر پیشرفت منابع نوری که همواره به سمت آسایش بشر بوده، با استفاده نابه‌جا و اشتباه، موجب ایجاد ضرر و زیان برای انسان و محیط‌زیست شده است.
بر این اساس، نور اضافی یا مزاحمی که به دلیل طراحی یا اجرای نامناسب یک سیستم روشنایی و ایجاد نوری فراتر از حد انتظار روشنایی به وجود آمده باشد، گسترش ناصحیح و بی‌رویه شهرها، استفاده گسترده از لامپ‌های غیر استاندارد، نداشتن آگاهی مردم در استفاده صحیح از نور و وسایل تولیدکننده آن در به‌کارگیری نور در معابر و گذرگاه‌ها، سبب بروز آلودگی نوری در شهرها شده است و از آنجا که این پدیده دارای اثرات منفی بسیار زیست محیطی بر جانوران و گیاهان و به طور کلی اکوسیستم حیات وحش، ستاره شناسی، تلفات انرژی، ایجاد یا تشدید بیماری‌ها است، بهره‌مندی بهینه از آن می‌تواند اثرات مثبت فراوانی در پی داشته باشد.
دانشمندان اعتقاد دارند که روشن ماندن چراغ‌های خیابانی، حیات وحش شبانه را به زحمت می‌اندازد، پروانه‌های گرده‌افشان گیاهان، خفاش‌ها و عنکبوت‌ها همه تحت تأثیر نورهای مصنوعی یا نورهای خیره‌کننده‌ای که انسان‌ها در شب تولید می‌کنند، قرار دارند و همین امر حیات گیاهان و گونه‌های گیاهی را در معرض خطر قرار داده است.
نظر شما